319) سوره حج (22) آیه 14 إِنَّ اللَّهَ یُدْخِلُ الَّذینَ آمَنُوا
بسم الله الرحمن الرحیم
319) سوره حج (22) آیه 14
إِنَّ اللَّهَ یُدْخِلُ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ إِنَّ اللَّهَ یَفْعَلُ ما یُریدُ
ترجمه
قطعاً خداوند کسانی که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دادند وارد بهشتهایی می‌کند که پایین‌اش نهرها روان است؛ البته خداوند انجام می‌دهد آنچه اراده فرماید.
شأن نزول[1]
حدیث
1) ابوبصیر می‌گوید: به امام صادق ع عرض کردم: فدایتان شوم یَا ابْنَ رسولِ اللَّه! شوق مرا زیاد فرما!
فرمود: ابومحمد! همانا از کمترین نعمتهای بهشتی آن است که بوی خوش آن از فاصله‌ای که در دنیا هزار سال طول می‌کشد، به مشام می‌رسد؛
و همانا پایین‌ترین جایگاه بهشتیان، جایگاه کسی است که اگر تمام جن و انس بر او وارد شوند خوردنی و نوشیدنی برای آنها دارد و از آنچه دارد کم نشود؛
و همانا ساده‌ترین منزل بهشتیان منزل کسی است که وارد بهشت می‌شود و برای او سه باغ مهیا شده؛ چون وارد پست‌ترین آنها می‌شود از همسران و خدمتگزاران و نهرها و میوه‌ها ما شاء الله مشاهده می‌کند، آن چنان که چشمش بدان روشن و دلش خرسند می‌گردد. پس چون شکر و حمد خدا را به جا آورد، به او گفته می‌شود: سرت را بلند کن و باغ دوم را ببین. در آن چیزهایی هست که در این نیست. پس می‌گوید پروردگارا این را به من بده! خداوند متعال می‌فرماید اگر این را به تو بدهم غیر آن را خواهی واست. می‌گوید پرودگارا همین! همین! پس چون در آن وارد می‌شود شکر و حمد خدا را بجا می‌آورد، آنگاه گفته می‌شود در بهشت را برایش بگشایید و به او گفته می‌شود سرت را بلند کن. پس چون درهایی از جاودانگی برایش باز شود و چندین برابر آنچه در قبل بود ببیند در حالی که خوشحالی و سرورش چندین برابر شده می‌گوید پروردگارا! حمد سزاوار توست که بر من با این بهشتها منت گذاشتی و از آتش رهانیدی.
ابوبصیر می‌گوید: من به گریه افتادم و گفتم: فدایت شوم باز هم بگو.
حضرت فرمود: ...
تفسیر القمی، ج2، ص82
حَدَّثَنِی أَبِی عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع: جُعِلْتُ فِدَاکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ شَوِّقْنِی فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ إِنَّ مِنْ أَدْنَى نَعِیمِ الْجَنَّةِ یُوجَدُ رِیحُهَا مِنْ مَسِیرَةِ أَلْفِ عَامٍ مِنْ مَسَافَةِ الدُّنْیَا وَ إِنَّ أَدْنَى أَهْلِ الْجَنَّةِ مَنْزِلًا لَوْ نَزَلَ بِهِ أَهْلُ الثَّقَلَیْنِ الْجِنُّ وَ الْإِنْسُ لَوَسِعَهُمْ طَعَاماً وَ شَرَاباً وَ لَا یَنْقُصُ مِمَّا عِنْدَهُ شَیْءٌ وَ إِنَّ أَیْسَرَ أَهْلِ الْجَنَّةِ مَنْزِلَةً مَنْ یَدْخُلُ الْجَنَّةَ فَیُرْفَعُ لَهُ ثَلَاثُ حَدَائِقَ فَإِذَا دَخَلَ أَدْنَاهُنَّ رَأَى فِیهَا مِنَ الْأَزْوَاجِ وَ الْخَدَمِ وَ الْأَنْهَارِ وَ الْأَثْمَارِ مَا شَاءَ اللَّهُ مِمَّا یَمْلَأُ عَیْنَهُ قُرَّةً وَ قَلْبَهُ مَسَرَّةً فَإِذَا شَکَرَ اللَّهَ وَ حَمِدَهُ قِیلَ لَهُ ارْفَعْ رَأْسَکَ إِلَى الْحَدِیقَةِ الثَّانِیَةِ فَفِیهَا مَا لَیْسَ فِی الْأُخْرَى فَیَقُولُ یَا رَبِّ أَعْطِنِی هَذِهِ فَیَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى إِنْ أَعْطَیْتُکَ إِیَّاهَا سَأَلْتَنِی غَیْرَهَا فَیَقُولُ رَبِّ هَذِهِ هَذِهِ فَإِذَا هُوَ دَخَلَهَا شَکَرَ اللَّهَ وَ حَمِدَهُ قَالَ فَیُقَالُ افْتَحُوا لَهُ بَابَ الْجَنَّةِ وَ یُقَالُ لَهُ ارْفَعْ رَأْسَکَ فَإِذَا قَدْ فُتِحَ لَهُ بَابٌ مِنَ الْخُلْدِ وَ یَرَى أَضْعَافَ مَا کَانَ فِیمَا قَبْلُ فَیَقُولُ عِنْدَ تَضَاعُفِ مَسَرَّاتِهِ رَبِّ لَکَ الْحَمْدُ الَّذِی لَا یُحْصَى إِذْ مَنَنْتَ عَلَیَّ بِالْجِنَانِ وَ نَجَّیْتَنِی مِنَ النِّیرَانِ قَالَ أَبُو بَصِیرٍ فَبَکَیْتُ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ زِدْنِی...[2]
تدبر
1) «إِنَّ اللَّهَ یُدْخِلُ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ إِنَّ اللَّهَ یَفْعَلُ ما یُریدُ»
اگر عده‌ای بر اساس بحث و جدلِ بدون علم درباره خدا دیگران را گمراه می‌کنند، و عده‌ای هم در پیروی از اینها گمراه می‌شوند، و عده‌ای هم خداپرستی‌شان روی حرف است و در واقع دنبال چیزهایی می‌روند که ضررش بیش از نفعش است و راه گمراهی را می‌پیمایند؛ در مقابل، کسانی هستند که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام می‌دهند، که اینها را حتما خدا در بهشتهایی دلگشا وارد می‌کند. (المیزان، ج14،ص341) اگر آن معبودهای دروغین کاری از دستشان برنمی‌آمد؛ در مقابل، خدایی اینها را به بهشت وارد می‌سازد که هر کاری بخواهد می‌کند و هیچکس نمی‌تواند مانع او گردد.
2) «إِنَّ اللَّهَ یَفْعَلُ ما یُریدُ»
اینکه «خدا هر کاری بخواهد می‌کند» معنایش این نیست که کارهای خدا بی‌ضابطه و اصطلاحا دل‌بخواهی است و اگر بخواهد نیکوکار را به جهنم و کافر را به بهشت می‌برد؛ بلکه معنایش این است که خداوند قادر مطلق است و کاری که اراده کند که انجام دهد، هیچ مانعی نمی‌تواند از انجام آن جلوگیری کند؛ لذا ابتدا در آیه10 تاکید کرد که جهنمی شدن جهنمیان محصول عمل خودشان است و خدا به کسی ظلم نمی‌کند؛ و در ابتدای این آیه هم فرمود که خداوند حتما مومنانِ نیکوکار را به بهشت می‌برد، (یعنی در این دو آیه، ضابطه بهشت و جهنمی شدن را نشان داد)، آنگاه فرمود خدا هر کاری بخواهد می‌کند.
3) «إِنَّ اللَّهَ یُدْخِلُ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ»
در این آیه دو چیز به این انسانها نسبت داد: ایمان و عمل صالح؛ و می‌دانیم ایمان حقیقت بالارونده‌ای است که عمل صالح در آن قرار می‌گیرد و به بالا رفتن بیشترش کمک می‌کند. (إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُه؛ فاطر/10) وضعیت اخروی آنها هم دارای دو مولفه است: جنات است که در آن نهرها روان است.
با توجه به اینکه آخرت باطن دنیاست، چه‌بسا این جنات، باطنِ آن ایمان باشد؛ و این نهرهای جاری در آن، باطنِ آن اعمال صالح. چیزی که چه‌بسا موید این برداشت باشد، آن روایت نبوی است که فرمود: بهشت زمین صافی است که با اعمالتان نهر و درخت و ... در آن ایجاد کنید (در واقع اگر کسی مومن شد بهشتش مهیاست، اما باید با اعمال صالح رودها و ... در آن جاری کند.[3]
[1] . قَوْلُهُ تَعَالَى إِنَّ اللَّهَ یُدْخِلُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ قِیلَ نَزَلَتْ فِی عَلِیٍّ وَ حَمْزَةَ وَ عُبَیْدَةَ بْنِ الْحَارِثِ حِینَ بَارَزُوا عُتْبَةَ وَ شَیْبَةَ وَ الْوَلِیدَ قُرْآنٌ فَأَمَّا الْکُفَّارُ فَنَزَلَ فِیهِمْ هذانِ خَصْمانِ اخْتَصَمُوا فِی رَبِّهِمْ إِلَى قَوْلِهِ تَعَالَى عَذابَ الْحَرِیقِ وَ فِی عَلِیٍّ وَ أَصْحَابِهِ إِنَّ اللَّهَ یُدْخِلُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ الْآیَةَ. (کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج1، ص325؛ کشف الیقین فی فضائل أمیر المؤمنین ع، ص406؛ الخصائص (ابن البطریق)، ص261)
[2] . قَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ إِنَّ فِی الْجَنَّةِ نَهَراً فِی حَافَتِهِ جَوَارٍ نَابِتَاتٌ إِذَا مَرَّ الْمُؤْمِنُ بِجَارِیَةٍ أَعْجَبَتْهُ قَلَعَهَا وَ أَنْبَتَ اللَّهُ مَکَانَهَا أُخْرَى قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ زِدْنِی قَالَ الْمُؤْمِنُ یُزَوَّجُ ثَمَانَمِائَةِ عَذْرَاءَ وَ أَرْبَعَةَ آلَافِ ثَیِّبٍ وَ زَوْجَتَیْنِ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ ثَمَانُمِائَةِ عَذْرَاءَ قَالَ: نَعَمْ مَا یَفْرِشُ [یَفْتَرِشُ یَفْتَرِسُ] فِیهِنَّ شَیْئاً إِلَّا وَجَدَهَا کَذَلِکَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مِنْ أَیِّ شَیْءٍ خُلِقْنَ الْحُورُ الْعِینُ قَالَ: مِنْ تُرْبَةِ الْجَنَّةِ النُّورَانِیَّةِ وَ یُرَى مُخُّ سَاقَیْهَا مِنْ وَرَاءِ سَبْعِینَ حُلَّةً کَبِدُهَا مِرْآتُهُ وَ کَبِدُهُ مِرْآتُهَا، قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَ لَهُنَّ کَلَامٌ یُکَلِّمْنَ بِهِ أَهْلَ الْجَنَّةِ قَالَ نَعَمْ کَلَامٌ یَتَکَلَّمْنَ بِهِ لَمْ یَسْمَعِ الْخَلَائِقُ بِمِثْلِهِ، قُلْتُ مَا هُوَ قَالَ یَقُلْنَ نَحْنُ الْخَالِدَاتُ فَلَا نَمُوتُ وَ نَحْنُ النَّاعِمَاتُ فَلَا نَبْأَسُ وَ نَحْنُ الْمُقِیمَاتُ فَلَا نَظْعَنُ وَ نَحْنُ الرَّاضِیَاتُ فَلَا نَسْخَطُ طُوبَى لِمَنْ خُلِقَ لَنَا وَ طُوبَى لِمَنْ خُلِقْنَا لَهُ نَحْنُ اللَّوَاتِی لَوْ أَنَ قَرْنَ إِحْدَانَا عُلِّقَ فِی جَوِّ السَّمَاءِ لَأَغْشَى نُورُهُ الْأَبْصَار
[3] . ورد عن النبی صلى اللّه علیه و آله: ان الجنة قاع صفصف. لیس فیها عمارة. فأکثروا من غراس الجنة فی الدنیا.
قیل: یا رسول اللّه! و ما غراس الجنة؟قال صلى اللّه علیه و آله-: فهذه الجنة، ما فیها من الأشجار و الأنهار و الثمرات و غیرها، من الحور و القصور و الغلمان و الولدان، هی أعمالهم و أخلاقهم و مقاماتهم و أحوالهم. مثّلت و صوّرت فی أمثلة و صور مناسبة. ثم ردت الیهم. و لهذا یقال لهم: انما هی أعمالکم ترد إلیکم (تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، ج1، ص284)