یک آیه در روز

 

ه. الْجارِ ذِی الْقُرْبی‏ وَ الْجارِ الْجُنُبِ وَ الصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ

12) درباره حق همسایه روایات فراوانی ذکر شده است که در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌شود:

الف. از رسول الله صلّى اللَّه علیه و آله و سلم روایت شده است:

همسایگان تو سه دسته‌اند:

همسایه‌ای که سه حق بر تو دارد: حق همسایگی و حق خویشاوندی و حق مسلمانی؛

و همسایه‌ای که دو حق بر تو دارد: حق همسایگی و حق مسلمانی؛

و همسایه‌ای که یک حق بر تو دارد: حق همسایگی؛ و آن مشرکِ [= غیرمسلمان] اهل کتاب است.

مجمع البیان، ج‏3، ص72؛ روضة الواعظین، ج‏2، ص389؛ مشکاة الأنوار، ص213^[1]

و عن النبی صلّى اللَّه علیه و آله و سلم:

الْجِیرَانُ ثَلَاثَةٌ. فَجارٌ لَهُ ثَلَاثَةُ حُقُوقٍ: حَقُّ الْجِوَارِ وَ حَقُّ الْقَرَابَةِ وَ حَقُّ الْإِسْلَامِ؛ وَ جارٌ لَهُ حَقَّانِ حَقُّ الْجِوَارِ وَ حَقُّ الْإِسْلَامِ؛ وَ جارٌ لَهُ حَقٌّ وَاحِدٌ حَقُّ الْجِوَارِ؛ و هو المشرک من أهل الکتاب.

این حدیث در بسیاری از منابع اهل سنت نیز آمده است؛ مثلا در مسند الشامیین (للطبرانی) ج3، ص339^[2]؛ الکشف والبیان (تفسیر الثعلبی) ج3ص305؛ تفسیر القرطبی، ج5، ص184؛ أنوار التنزیل (بیضاوی) ج2، ص74. ضمنا در پایان این حدیث، هم در برخی از نقل‌های شیعه (مثلا: روضة الواعظین، ج‏2، ص389؛ مشکاة الأنوار، ص213) و هم در برخی نقل‌های اهل سنت (مثلا تفسیر القرطبی، ج5، ص184) به جای «مشرک من اهل الکتاب»، تعبیر «الکافر» آمده که عملا فرقی نمی‌کند چون واضح است که مقصود کافر ذمی است که همان اهل کتاب می‌باشد.

ب. از امام صادق ع روایت شده که فرمودند:

خوب همسایه‌داری کردن روزی را می‌افزاید.

الکافی، ج‏2، ص666

عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی رَجَاءٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:

حُسْنُ الْجِوَارِ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ.

ج. از امام صادق ع روایت شده که رسول الله ص فرمودند:

خوب همسایه‌داری کردن سرزمینها را آباد می‌کند و عمرها را به تاخیر می‌اندازد (= طولانی می‌کند).

الکافی، ج‏2، ص667

أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنْ عُبَیْسِ بْنِ هِشَامٍ‏ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: حُسْنُ الْجِوَارِ یَعْمُرُ الدِّیَارَ وَ یُنْسِئُ فِی الْأَعْمَارِ.[3]

د. از امام کاظم ع روایت شده که فرمودند:

خوب همسایه‌داری کردن به خودداری کردن از اذیت نیست؛ بلکه خوب همسایه‌داری کردن به این است که در برابر اذیت صبر پیشه کنی.

الکافی، ج‏2، ص667؛ تحف العقول، ص 409

عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ صَالِحِ بْنِ حَمْزَةَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَبْدٍ صَالِحٍ ع قَالَ قَالَ:

لَیْسَ حُسْنُ الْجِوَارِ کَفَّ الْأَذَى وَ لَکِنَّ حُسْنَ الْجِوَارِ صَبْرُکَ عَلَى الْأَذَى.

ه. از امام صادق ع روایت شده که در حالی که منزلشان مملو از نزدیکانشان بود فرمودند:

بدانید که از ما نیست کسی که خوب همسایه‌ای نباشد برای کسی که مجاور و همسایه وی است.

الکافی، ج‏2، ص668

عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ أَبِی الرَّبِیعِ الشَّامِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ وَ الْبَیْتُ غَاصٌّ بِأَهْلِهِ:

اعْلَمُوا أَنَّهُ لَیْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ یُحْسِنْ مُجَاوَرَةَ مَنْ جَاوَرَهُ.[4]

و. از امام باقر ع روایت شده که:

شخصی خدمت پیامبر ص رسید و از اذیت و آزار همسایه‌اش گلایه کرد. رسول الله ص به او فرمود:‌ صبر و تحمل کن.

دوباره خدمت حضرت آمد و باز فرمودند: صبر و تحمل کن.

دفعه سوم برگشت پیامبر ص به او فرمود: وقتی که مردم برای نماز جمعه عازم می‌شوند وسایلت را در مسیر قرار بدهد به طوری که هرکس عازم نماز جمعه است ببیند و وقتی از تو سوال کردند واقعه را به آنان خبر بده.

وی چنین کرد، و همسایه اذیت‌کننده‌اش آمد و به او گفت: وسایلت را برگردان! به خدا سوگند که دیگر تکرار نمی‌کنم.

الکافی، ج‏2، ص668

أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ:

جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِیِّ ص فَشَکَا إِلَیْهِ أَذًى مِنْ جَارِهِ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص اصْبِرْ.

ثُمَّ أَتَاهُ ثَانِیَةً فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ ص اصْبِرْ.

ثُمَّ عَادَ إِلَیْهِ فَشَکَاهُ ثَالِثَةً فَقَالَ النَّبِیُّ ص لِلرَّجُلِ الَّذِی شَکَا: إِذَا کَانَ عِنْدَ رَوَاحِ النَّاسِ إِلَى الْجُمُعَةِ فَأَخْرِجْ مَتَاعَکَ إِلَى الطَّرِیقِ حَتَّى یَرَاهُ مَنْ یَرُوحُ إِلَى الْجُمُعَةِ فَإِذَا سَأَلُوکَ فَأَخْبِرْهُمْ.

قَالَ فَفَعَلَ فَأَتَاهُ جَارُهُ الْمُؤْذِی لَهُ فَقَالَ لَهُ: رُدَّ مَتَاعَکَ فَلَکَ اللَّهُ عَلَیَّ أَنْ لَا أَعُودَ.[5]

ز. از امام صادق ع روایت شده که رسول الله ص فرمودند:

تا چهل خانه از پیش و پس و راست و چپ همسایه محسوب می‌شود.

الکافی، ج‏2، ص669

عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ عِکْرِمَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص:‏ کُلُّ أَرْبَعِینَ دَاراً جِیرَانٌ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ وَ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ.[6]

 

13) درباره حق هم‌صحبتی و همسفری نیز روایات متعددی آمده است که برخی از آنها تقدیم می‌شود:

الف. عمار بن مروان می‌گوید: امام صادق ع به من سفارشاتی کردند و فرمودند:

تو را سفارش می‌کنم به تقوای الهی و ادای امانت و راستگویی در سخن و نیکویی در همنشینی با هرکس که همنشین شدی؛ و لا قوة الا بالله.

الکافی، ج‏2، ص669

مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ أَوْصَانِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ:

أُوصِیکَ بِتَقْوَى اللَّهِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ وَ صِدْقِ الْحَدِیثِ وَ حُسْنِ الصِّحَابَةِ لِمَنْ صَحِبْتَ‏ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ‏.

ب. از امام صادق ع روایت شده که رسول الله ص فرمودند:

هیچ دو نفری همنشین و هم‌صحبت نشدند مگر اینکه مأجورترین و دوست‌داشتنی‌ترینِ آن دو نزد خداوند عز و جل کسی بود که با همنشینش بیشتر مدارا می‌کرد.

الکافی، ج‏2، ص669

عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏: مَا اصْطَحَبَ اثْنَانِ إِلَّا کَانَ أَعْظَمُهُمَا أَجْراً وَ أَحَبُّهُمَا إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْفَقَهُمَا بِصَاحِبِهِ.

ج. از امام صادق ع روایت شده که از قول پدرانشان فرمودند:

همانا یک بار امیرالمومنین همراه و هم‌صحبت با یک فرد ذمی (اهل کتاب) شد. او پرسید: ای بنده خدا! کجا می‌روی؟

حضرت فرمود: به کوفه می‌روم.

چون به دوراهی رسیدند که مسیرشان جدا می‌شد، امیرالمومنین راه خود را کج کرد و با وی همراه شد. وی گفت: مگر نمی‌خواستی به کوفه بروی؟

فرمود: ‌بله.

گفت: پس ‌راه را اشتباه می‌آیی!

فرمود: می‌دانم!

گفت: اگر مسیر را می‌دانی چرا راهت را به سمت راهی که من می‌روم کج کردی؟

امیرالمومنین ع فرمود: از مصادیق به اتمام رساندن نیکی در همنشینی این است که انسان وقتی از همنشلنش خواست جدا شوند مقداری وی را مشایعت کند؛ و پیامبرمان به ما چنین دستور داده است.

گفت: واقعا این طور فرموده؟

فرمود: بله.

گفت: پس لاجرم کسانی که از او پیروی می‌کنند به خاطر این کارهای بزرگمنشانه‌اش است که از او پیروی می‌کنند؛ پس من شهادت می‌دهم که من هم بر دین تو هستم.

و همراه با امیرالمومنین ع برگشت و چون ایشان را شناخت اسلام آورد.

الکافی، ج‏2، ص670

عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ ع:

أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع صَاحَبَ رَجُلًا ذِمِّیّاً فَقَالَ لَهُ الذِّمِّیُّ أَیْنَ تُرِیدُ یَا عَبْدَ اللَّهِ؟

فَقَالَ أُرِیدُ الْکُوفَةَ.

فَلَمَّا عَدَلَ الطَّرِیقُ بِالذِّمِّیِّ عَدَلَ مَعَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع. فَقَالَ لَهُ الذِّمِّیُّ: أَ لَسْتَ زَعَمْتَ أَنَّکَ تُرِیدُ الْکُوفَةَ؟

فَقَالَ لَهُ بَلَى.

فَقَالَ لَهُ الذِّمِّیُّ فَقَدْ تَرَکْتَ الطَّرِیقَ.

فَقَالَ لَهُ قَدْ عَلِمْتُ.

قَالَ فَلِمَ عَدَلْتَ مَعِی وَ قَدْ عَلِمْتَ ذَلِکَ؟

فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع: هَذَا مِنْ تَمَامِ حُسْنِ الصُّحْبَةِ أَنْ یُشَیِّعَ الرَّجُلُ صَاحِبَهُ هُنَیْئَةً إِذَا فَارَقَهُ وَ کَذَلِکَ أَمَرَنَا نَبِیُّنَا ص.

فَقَالَ لَهُ الذِّمِّیُّ هَکَذَا قَالَ؟

قَالَ نَعَمْ.

قَالَ الذِّمِّیُّ لَا جَرَمَ أَنَّمَا تَبِعَهُ مَنْ تَبِعَهُ لِأَفْعَالِهِ الْکَرِیمَةِ فَأَنَا أُشْهِدُکَ أَنِّی عَلَى دِینِکَ.

وَ رَجَعَ الذِّمِّیُّ مَعَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع فَلَمَّا عَرَفَهُ أَسْلَمَ.

 

و. ابْنِ السَّبیلِ وَ ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ مَنْ کانَ مُخْتالاً فَخُوراً

14) از امام صادق ع از پدرانشان از رسول الله ص روایت شده است که درباره تعبیر «ابن السبیل» که در قرآن کریم آمده است فرمودند:

«ابن السبیل» [= در راه مانده] شخصی است که در سفر است و هزینه سفرش تمام می‌شود ویا آن را از دست می‌دهد [گم می‌کند] ویا اینکه دزدان آن را از وی می‌ربایند.

دعائم الإسلام، ج‏1، ص261

عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص أَنَّهُ قَالَ:

«وَ ابْنِ السَّبِیلِ» الرَّجُلِ یَکُونُ فِی السَّفَرِ فَیُقْطَعُ بِهِ نَفَقَتُهُ أَوْ تَسْقُطُ أَوْ یَقَعُ عَلَیْهِ اللُّصُوصُ.

 

15) از امام سجاد ع و امام باقر ع روایت شده است که در فرازی از وصیت‌نامه‌ای که امیرالمومینن ع برای امام حسن و امام حسین ع نوشتند، آمده است:

و خدا را و خدا را در مورد یتیمان در نظر بگیرید! مبادا نزد شما گرسنه بمانند!

و خدا را و خدا را در مورد در راه ماندگان در نظر بگیرید! مبادا آنان به خاطر اینکه از عشیره‌شان [دور افتاده و] نزد شما هستند دچار وحشت شوند!

و خدا را و خدا را در مورد میهمان در نظر بگیرید! مبادااز نزد شما بروند مگر اینکه سپاسگزار شما باشند ...

دعائم الإسلام، ج‏2، ص352

عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ ع أَنَّهُمَا ذَکَرَا وَصِیَّةَ عَلِیٍّ ص ... ثُمَّ کَتَبَ کِتَابَ وَصِیَّةٍ وَ هُوَ: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ هَذَا مَا أَوْصَى بِهِ عَبْدُ اللَّهِ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ لآِخِرِ أَیَّامِهِ مِنَ الدُّنْیَا ...

وَ اللَّهَ اللَّهَ فِی الْأَیْتَامِ فَلَا یَجُوعَنَّ بِحَضْرَتِکُمْ وَ اللَّهَ اللَّهَ فِی ابْنِ السَّبِیلِ فَلَا یَسْتَوْحِشَنَّ مِنْ عَشِیرَتِهِ بِمَکَانِکُمْ وَ اللَّهَ اللَّهَ فِی الضَّیْفِ لَا یَنْصَرِفَنَّ إِلَّا شَاکِراً لَکُم‏ ...

 

16) این واقعه معروف است که در ابتدای خلافت امیرالمومنین ع برخی از شیعیان به ایشان پیشنهاد می‌کنند که فعلا کاش از دادن سهم ما و تقسیم مساوی بیت المال صرف نظر می‌کرد و سهم بزرگان و اشراف را بیشتر قرار می‌داد تا پایه‌های حکومتش محکم گردد؛ و حضرت بشدت مخالفت می‌کند. در ادامه امیرالمومنین توصیه می‌کنند که اگر خودتان هم مالی داشتید چگونه استفاده کنید که بناحق نباشد؛ تا بدینجا که می‌فرمایند:

پس هرکس از شما اموالی داشت با آن پیوند با خویشاوندان را برقرار کند و بخشی از آن را خرج میهمان کردن قرار دهد و با آن مشکل افراد درمانده و اسیر و در راه مانده را برطرف نماید؛ که همانا به این خصلتها دست یافتن مایه کرامت در دنیا و شرف آخرت است.

الکافی، ج‏4، ص32

عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَمْرِو بْنِ سُلَیْمَانَ الْبَجَلِیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ شُعَیْبِ بْنِ مِیثَمٍ التَّمَّارِ  عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ الْمَدَائِنِیِّ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی مِخْنَفٍ الْأَزْدِیِّ عن أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ قال:

...[7] فَمَنْ کَانَ مِنْکُمْ لَهُ مَالٌ فَلْیَصِلْ بِهِ الْقَرَابَةَ وَ لْیُحْسِنْ مِنْهُ الضِّیَافَةَ وَ لْیَفُکَّ بِهِ الْعَانِیَ‏  وَ الْأَسِیرَ وَ ابْنَ‏ السَّبِیلِ‏ فَإِنَّ الْفَوْزَ بِهَذِهِ الْخِصَالِ مَکَارِمُ الدُّنْیَا وَ شَرَفُ الْآخِرَةِ.

 

 

 

---

[1] . و البته در این دو منبع قبل از این جملات جملات دیگری از پیامبر ص روایت شده است بدین بیان:

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: هَلْ تَدْرُونَ مَا حَقُّ الْجَارِ مَا تَدْرُونَ مِنْ حَقِّ الْجَارِ إِلَّا قَلِیلًا أَلَا لَا یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ مَنْ لَا یُؤْمَنُ جَارُهُ بَوَاثِقَهُ وَ إِذَا اسْتَقْرَضَهُ أَنْ یُقْرِضَهُ وَ إِذَا أَصَابَهُ خَیْرٌ هَنَّأَهُ وَ إِذَا أَصَابَهُ شَرٌّ عَزَّاهُ وَ لَا یَسْتَطِیلُ عَلَیْهِ فِی الْبِنَاءِ یَحْجُبُ عَنْهُ الرِّیحَ إِلَّا بِإِذْنِهِ وَ إِذَا اشْتَرَى فَاکِهَةً فَلْیُهْدِ لَهُ وَ إِنْ لَمْ یُهْدِ لَهُ فَلْیُدْخِلْهَا سِرّاً وَ لَا یُعْطِی صِبْیَانَهُ مِنْهُ الشَّیْ‏ءَ یُغَایِظُونَ صِبْیَانَهُ. ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: الْجِیرَانُ ثَلَاثَةٌ فَمِنْهُمْ مَنْ لَهُ ثَلَاثَةُ حُقُوقٍ حَقُّ الْإِسْلَامِ وَ حَقُّ الْجِوَارِ وَ حَقُّ الْقَرَابَةِ وَ مِنْهُمْ مَنْ لَهُ حَقَّانِ حَقُّ الْإِسْلَامِ وَ حَقُّ الْجِوَارِ وَ مِنْهُمْ مَنْ لَهُ حَقٌّ وَاحِدٌ الْکَافِرُ لَهُ حَقُّ الْجِوَارِ.

[2] . حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ السَّرِیِّ بْنِ سَهْلٍ الْقَنْطَرِیُّ الْبَغْدَادِیُّ، ثَنَا دَاوُدُ بْنُ رُشَیْدٍ، ثَنَا سُوَیْدُ بْنُ عَبْدِ الْعَزِیزِ، ثَنَا عُثْمَانُ بْنُ عَطَاءٍ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ عَمْرِو بْنِ شُعَیْبٍ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ جَدِّهِ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «مَنْ أَغْلَقَ بَابَهُ دُونَ جَارِهِ مَخَافَةً عَلَى أَهْلِهِ وَمَالِهِ فَلَیْسَ ذَلِکَ بِمُؤْمِنٍ، وَلَیْسَ بِمُؤْمِنٍ مَنْ لَمْ یَأْمَنْ جَارُهُ بَوَائِقَهُ، أَتَدْرُونَ مَا حَقُّ الْجَارِ؟ إِنِ اسْتَعَانَکَ أَعَنْتُهُ، وَإِنِ اسْتَقْرَضَکَ أَقْرَضْتَهُ، وَإِنِ افْتَقَرَ عُدْتَ عَلَیْهِ، وَإِنْ مَرِضَ عُدْتَهُ، وَإِنْ مَاتَ شَهِدْتَ جَنَازَتَهُ، وَإِنْ أَصَابَهُ خَیْرٌ هَنَّأْتَهُ، وَإِنْ أَصَابَتْهُ مُصِیبَةٌ عَزَّیْتَهُ، وَلَا تَسْتَطِیلَ عَلَیْهِ بِالْبِنَاءِ، فَتَحْجُبَ عَنْهُ الرِّیحَ إِلَّا بِإِذْنِهِ، وَإِذَا شَرَیْتَ فَاکِهَةً فَاهْدِ لَهُ، فَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَأَدْخِلْهَا سِرًّا، وَلَا یَخْرُجْ بِهَا وَلَدُکَ لِیَغِیظَ بِهَا وَلَدَهُ، وَلَا تُؤْذِهِ بِقِیثَارِ قَدْرَکَ إِلَّا أَنْ تَغْرِفَ لَهُ مِنْهَا» فَمَا زَالَ یُوصِیهِمْ بِالْجَارِ حَتَّى ظَنَنَّا أَنَّهُ سَیُوَرِّثُهُ، ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «الْجِیرَانُ ثَلَاثَةٌ، فَمِنْهُمْ مَنْ لَهُ ثَلَاثُ حُقُوقٍ، وَمِنْهُمْ مَنْ لَهُ حَقَّانِ، وَمِنْهُمْ مَنْ لَهُ حَقٌّ وَاحِدٌ، فَأَمَّا الَّذِی لَهُ ثَلَاثُ حُقُوقٍ فَالْجَارُ الْمُسْلِمُ الْقَرِیبُ، لَهُ حَقُّ الْإِسْلَامِ وَحَقُّ الْجِوَارِ وَحَقُّ الْقَرَابَةِ، وَأَمَّا الَّذِی لَهُ حَقَّانِ فَالْجَارُ الْمُسْلِمُ، لَهُ حَقُّ الْجِوَارِ وَحَقُّ الْإِسْلَامِ، وَأَمَّا الَّذِی لَهُ حَقٌّ وَاحِدٌ فَالْجَارُ الْکَافِرُ، لَهُ حَقُّ الْجِوَارِ»

[3] . در همانجا این مضمون با دو سند دیگر از خود امام صادق ع روایت شده است.

[4] . این حدیث هم که بعد از حدیث فوق آمده قابل توجه است: عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ‏ الْمُؤْمِنُ مَنْ آمَنَ جَارُهُ بَوَائِقَهُ قُلْتُ وَ مَا بَوَائِقُهُ قَالَ ظُلْمُهُ وَ غَشْمُهُ‏.

[5] . این حدیث هم که بعد از حدیث فوق در همانجا آمده قابل توجه است:

عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْبَجَلِیِّ عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ الْوَصَّافِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ مَا آمَنَ بِی مَنْ بَاتَ شَبْعَانَ وَ جَارُهُ جَائِعٌ قَالَ وَ مَا مِنْ أَهْلِ قَرْیَةٍ یَبِیتُ وَ فِیهِمْ جَائِعٌ یَنْظُرُ اللَّهُ إِلَیْهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ.

[6] . همین مطلب از امام باقر ع هم روایت شده است: عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: حَدُّ الْجِوَارِ أَرْبَعُونَ‏ دَاراً مِنْ کُلِّ جَانِبٍ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ وَ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ.

[7] . قَالَ: أَتَى أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ رَهْطٌ مِنَ الشِّیعَةِ فَقَالُوا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ لَوْ أَخْرَجْتَ هَذِهِ الْأَمْوَالَ فَفَرَّقْتَهَا فِی هَؤُلَاءِ الرُّؤَسَاءِ وَ الْأَشْرَافِ وَ فَضَّلْتَهُمْ عَلَیْنَا حَتَّى إِذَا اسْتَوْسَقَتِ الْأُمُورُ  عُدْتَ إِلَى أَفْضَلِ مَا عَوَّدَکَ اللَّهُ مِنَ الْقَسْمِ بِالسَّوِیَّةِ وَ الْعَدْلِ فِی الرَّعِیَّةِ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع أَ تَأْمُرُونِّی وَیْحَکُمْ أَنْ أَطْلُبَ النَّصْرَ بِالظُّلْمِ وَ الْجَوْرِ فِیمَنْ وُلِّیتُ عَلَیْهِ مِنْ أَهْلِ الْإِسْلَامِ لَا وَ اللَّهِ لَا یَکُونُ ذَلِکَ مَا سَمَرَ السَّمِیرُ  وَ مَا رَأَیْتُ فِی السَّمَاءِ نَجْماً وَ اللَّهِ لَوْ کَانَتْ أَمْوَالُهُمْ مَالِی لَسَاوَیْتُ بَیْنَهُمْ فَکَیْفَ وَ إِنَّمَا هِیَ أَمْوَالُهُمْ قَالَ ثُمَّ أَزَمَ سَاکِتاً طَوِیلًا  ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ فَقَالَ مَنْ کَانَ فِیکُمْ لَهُ مَالٌ فَإِیَّاهُ وَ الْفَسَادَ فَإِنَّ إِعْطَاءَهُ فِی غَیْرِ حَقِّهِ تَبْذِیرٌ وَ إِسْرَافٌ وَ هُوَ یَرْفَعُ ذِکْرَ صَاحِبِهِ فِی النَّاسِ وَ یَضَعُهُ عِنْدَ اللَّهِ وَ لَمْ یَضَعِ امْرُؤٌ مَالَهُ فِی غَیْرِ حَقِّهِ وَ عِنْدَ غَیْرِ أَهْلِهِ إِلَّا حَرَمَهُ اللَّهُ شُکْرَهُمْ وَ کَانَ لِغَیْرِهِ وُدُّهُمْ فَإِنْ بَقِیَ مَعَهُ مِنْهُمْ بَقِیَّةٌ مِمَّنْ یُظْهِرُ الشُّکْرَ لَهُ وَ یُرِیهِ النُّصْحَ فَإِنَّمَا ذَلِکَ مَلَقٌ مِنْهُ‏  وَ کَذِبٌ فَإِنْ زَلَّتْ بِصَاحِبِهِمُ النَّعْلُ ثُمَّ احْتَاجَ إِلَى مَعُونَتِهِمْ وَ مُکَافَأَتِهِمْ فَأَلْأَمُ خَلِیلٍ وَ شَرُّ خَدِینٍ‏  وَ لَمْ یَضَعِ امْرُؤٌ مَالَهُ فِی غَیْرِ حَقِّهِ وَ عِنْدَ غَیْرِ أَهْلِهِ إِلَّا لَمْ یَکُنْ لَهُ مِنَ الْحَظِّ فِیمَا أُتِیَ إِلَّا مَحْمَدَةُ اللِّئَامِ وَ ثَنَاءُ الْأَشْرَارِ مَا دَامَ عَلَیْهِ مُنْعِماً مُفْضِلًا وَ مَقَالَةُ الْجَاهِلِ‏  مَا أَجْوَدَهُ وَ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ بَخِیلٌ فَأَیُّ حَظٍّ أَبْوَرُ وَ أَخْسَرُ مِنْ هَذَا الْحَظِّ وَ أَیُّ فَائِدَةِ مَعْرُوفٍ أَقَلُّ مِنْ هَذَا الْمَعْرُوفِ»