یک آیه در روز

إِنَّهُ عَلى‏ رَجْعِهِ لَقادِرٌ

24 رمضان 1446

ترجمه

بدرستی که او بر بازگرداندن او قطعا تواناست.

اختلاف قرائت

لقادِرٌ[1]

نکات ادبی

رَجْعِهِ

قبلا بیان شد که ماده «رجع» در اصل به معنای «رد» (بازگرداندن) و «تکرار» و «برگشت (عود) بدانجایی که از آنجا آمده ویا به وضعیتی که قبلا در آن وضعیت بوده» به کار می‌رود، و صیغه ثلاثی آن (رَجَعَ)، هم در معنای لازم (برگشتن، بازگشتن) و هم در معنای متعدی (برگرداندن، بازگرداندن) استفاده شده است.

در زبان عربی، برای «برگشت» و «بازگشت» کلمات متعددی به کار رفته است که مقایسه آنها می‌تواند به فهم بهتر آنها کمک کند:

  «رجع» عام‌ترین معنای آن (= برگشتن، بازگرداندن) است ولی:

  «توبه» رجوع از گناه است همراه با پشیمانی؛

  «إنابة» رجوع به کار خوب و اطاعت خداست (أَنابُوا إِلَى اللَّه؛ زمر/17)؛

  «إیاب» رجوعی است که شخص به انتهای مقصد می‌رسد (دقیقا به همانجا که رفته برگردد) (إِنَّ إِلَیْنا إِیابَهُمْ؛ غاشیه/25)؛

  «عود» رجوعی بعد از انصراف است؛ یعنی یک اقدام ثانوی (قبلا کاری انجام شده و شخص منصرف شده ولی دوباره به انجام آن اقدام می‌کند) (وَ إِنْ تَعُودُوا نَعُد؛ انفال/19)؛

  «رد» رجوعی است که با کراهت و اجبار انجام شود (یُرَدُّونَ إِلى‏ أَشَدِّ الْعَذاب؛ بقره/85)؛

  «فی‏ء» رجوع از نزدیک است؛ یعنی رجوعی که خیلی دور نشده است (فَإِنْ فاؤُ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ؛ بقره/226)؛

  «انقلاب» رجوع به حالت خلاف و نقیض آن وضعیتی است که قبلا در آن وضعیت بوده است (انْقَلَبْتُمْ عَلى‏ أَعْقابِکُم؛ آل‌عمران/144)...

جلسه 355 http://yekaye.ir/al-alaq-96-8/

در اینجا فقط می‌افزاییم که مرحوم طبرسی اصل معنای رجوع را آب فراوانی می‌داند که باد با وزیدن بر آن، آن را مواج می‌کند و از زجاج نقل شده که اصل ماده «رجع» باران بوده است از این جهت که می‌آید و بازمی گردد و تکرار می‌شود (مجمع البیان، ج‏10، ص714[2]). ان شاء‌الله ذیل آیه 11 که در آنجا بسیاری «رجع»‌را به معنای باران دانسته‌اند توضیح بیشتر خواهد آمد.

شأن نزول

احتمالا شأن نزولی که برای آیه 5 مطرح شده، برای این آیه هم باشد. جلسه 1150 https://yekaye.ir/at-taariq-68-05/

نکته:

آیات 17-22 سوره عبس که قبلا بحث شد، تشابه فراوانی با مضمون آیات 5 تا 8 سوره طارق دارند.

به طور خاص، آیه «ثُمَّ إِذا شاءَ أَنْشَرَه»‏ (22) بسیار به این آیه نزدیک است که می‌توانید احادیث و تدبرهای آن را هم ملاحظه کنید که آنها را اینجا تکررا نخواهیم کرد. جلسه 1108 https://yekaye.ir/ababsa-80-22/

 

---

[1] . رقق الأزرق وورش الراء بخلاف عنهما. (معجم القراءات، ج10 ، ص381)

[2] . و الرجع أصله من الرجوع و هو الماء الکثیر تزدده الریاح تمر علیه قال المنخل فی صفة السیف: «أبیض کالرجع رسوب إذا / ما ثاخ فی محتفل یختلی‏» قال الزجاج الرجع المطر لأنه یجی‏ء و یرجع و یتکرر.