یک آیه در روز

 

2) جنگ صفین و شهادت عمار به دست الفئة الباغیة

آ. اصل خبر شهادت وی:

شهادت عمار در جنگ صفین یکی از وقایعی بود که بخوبی مرز حق و باطل را مشخص کرد زیرا پیامبر در موقعیتهای مختلفی پیش بینی کرده بود که «الفئة الباغیة: جماعت ستمگر» عمار را به قتل می‌رسانند. این حدیث نبوی بقدری در منابع اهل سنت پرتکرار است که سیوطی در کتاب «الأزهار المتناثرة فی الأخبار المتواترة» (ص283-284)، که به گردآوری احادیثی که در کتب اهل سنت به نحو متواتر آمده اختصاص دارد، این حدیث را از 25 نفر از اصحاب روایت کرده است؛ که شاید روایتی مانند این که به علت تکرار فراوان در منابع اهل سنت خود آنها به تواتر آن اذعان کرده باشند کم باشد (نقل این حدیث نبوی از این تعداد از صحابه در میان روایات همان کتاب نیز کم نظیر است). احمد بن حنبل در کتاب «المسند» خود (که جزء صحاح سته اهل سنت به شمار می‌آورد) در 18 موضع (یعنی با 18 سند متفاوت) این حدیث نبوی را در کتاب خویش روایت کرده است و محقق مسند احمد (شعیب أرنؤوط؛ که از معروفترین حدیث‌شناسان معاصر اهل سنت است) علاوه بر اینکه ذیل برخی از این موارد بر صحیح بودن سند آنها تاکید دارد، در ذیل اولین نقل وی، 15 سند مختلف از کتابهای معتبر اهل سنت برای این حدیث برشمرده که بر اساس معیارهای سخت‌گیرانه وی حدیث صحیح محسوب می‌شوند و نسائی نیز در کتاب السنن الکبرى (ج7، ص466-468) که جزء صحاح سته است نیز بابی با عنوان «ذِکْرُ قَوْلِ النَّبِی ص: «عَمَّارٌ تَقْتُلُهُ ‌الْفِئَةُ ‌الْبَاغِیةُ» گشوده و 11 روایت نقل کرده است.

ما در اینجا ابتدا این روایت را به نقل معتبرترین کتب اهل سنت (صحیح بخاری و مسلم) می‌آوریم؛ سپس برخی از نقل‌ها که حاوی نکات خاصی است اضافه می‌کنیم:

38) عکرمه می‌گوید: ابن عباس به من و پسرش علی گفت سراغ ابوسعید خدری بروید و از او حدیثی بیاموزید. ما سراغش رفتیم و داشت دیواری را درست می‌کرد. پس ردایش را برگرفت و برای ما احادیثی بیان کرد تا رسید به حکایت بنای مسجد [مسجد النبی] و گفت:

ما خشتهای سنگین را یکی یکی می‌آوردیم و عمار دوتا دوتا می‌آورد؛ پس پیامبر ص او را دید و خاک را از سر و صورت او زدود و فرمود: آفرین بر تو ای عمار که «الفئة الباغیة: جماعت ستمگر» تو را به شهادت می‌رسانند؛ در حالی که تو آنان را به بهشت می‌خوانی و آنان تو را به جهنم می‌خوانند. و عمار گفت: به خداوند پناه می‌برم از فتنه‌ها.

صحیح البخاری، ج1، ص172، ح436؛ و ج3، ص1035، ح2657[1]

حَدَّثَنَا مُسَدَّدٌ قَالَ: حَدَّثَنَا عَبْدُ الْعَزِیزِ بْنُ مُخْتَارٍ قَالَ: حَدَّثَنَا خَالِدٌ الْحَذَّاءُ، عَنْ عِکْرِمَةَ: قَالَ لِی ابْنُ عَبَّاسٍ وَلِابْنِهِ عَلِی: انْطَلِقَا إِلَى أَبِی سَعِیدٍ، فَاسْمَعَا مِنْ حَدِیثِهِ، فَانْطَلَقْنَا، فَإِذَا هُوَ فِی حَائِطٍ یصْلِحُهُ، فَأَخَذَ رِدَاءَهُ فَاحْتَبَى، ثُمَّ أَنْشَأَ یحَدِّثُنَا، حَتَّى أَتَى ذِکْرُ بِنَاءِ الْمَسْجِدِ، فَقَال:

کُنَّا نَحْمِلُ لَبِنَةً لَبِنَةً، وَعَمَّارٌ لَبِنَتَینِ لَبِنَتَینِ، فرآه النَّبِی ص، فَینْفُضُ التُّرَابَ عَنْهُ، وَیقُولُ: «وَیحَ عَمَّارٍ، تَقْتُلُهُ الْفِئَةُ الْبَاغِیةُ، یدْعُوهُمْ إِلَى الْجَنَّةِ، وَیدْعُونَهُ إِلَى النَّارِ». قَالَ: یقُولُ عَمَّارٌ: أَعُوذُ بالله من الفتن.[2]

 

39) الف. ابوسعید خدری روایت شده که می‌گفت: کسی که از من بهتر است (منظورش اباقتاده بود) به من خبر داد که رسول الله ص هنگامی که عمار مشغول کندن خندق بود سراغش می‌رفت و دستی بر سرش می‌کشید و می‌فرمود: آه بر تو ای فرزند سمیه؛ همانا «فئةٌ باغیة: جماعتی ستمگر» تو را خواهند کشت.

مسلم سپس این روایت را با سندهای دیگری می‌آورد و می‌گوید که در این سندهای اخیر به جای «بؤسَ: آه بر»، «ویسَ: ای وای به خاطر» آمده است.

صحیح مسلم، ج8، ص185، ح2915

حَدَّثَنَا ‌مُحَمَّدُ بْنُ الْمُثَنَّى، ‌وَابْنُ بَشَّارٍ (وَاللَّفْظُ لِابْنِ الْمُثَنَّى)، قَالَا: حَدَّثَنَا ‌مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ، حَدَّثَنَا ‌شُعْبَةُ، عَنْ ‌أَبِی مَسْلَمَةَ قَالَ: سَمِعْتُ ‌أَبَا نَضْرَةَ یحَدِّثُ عَنْ ‌أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِی قَالَ: أَخْبَرَنِی ‌مَنْ هُوَ خَیرٌ مِنِّی: أَنَّ رَسُولَ اللهِ ص قَالَ لِعَمَّارٍ حِینَ جَعَلَ یحْفِرُ الْخَنْدَقَ، وَجَعَلَ یمْسَحُ رَأْسَهُ وَیقُولُ: بُؤْسَ ابْنِ سُمَیةَ، تَقْتُلُکَ فِئَةٌ بَاغِیةٌ.

وَحَدَّثَنِی ‌مُحَمَّدُ بْنُ مُعَاذِ بْنِ عَبَّادٍ الْعَنْبَرِی، ‌وَهُرَیمُ بْنُ عَبْدِ الْأَعْلَى قَالَا: حَدَّثَنَا ‌خَالِدُ بْنُ الْحَارِثِ. (ح) وَحَدَّثَنَا ‌إِسْحَاقُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ، ‌وَإِسْحَاقُ بْنُ مَنْصُورٍ، ‌وَمَحْمُودُ بْنُ غَیلَانَ، ‌وَمُحَمَّدُ بْنُ قُدَامَةَ قَالُوا: أَخْبَرَنَا ‌النَّضْرُ بْنُ شُمَیلٍ، کِلَاهُمَا عَنْ ‌شُعْبَةَ، عَنْ ‌أَبِی مَسْلَمَةَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ نَحْوَهُ، غَیرَ أَنَّ فِی حَدِیثِ النَّضْرِ: أَخْبَرَنِی مَنْ هُوَ خَیرٌ مِنِّی ‌أَبُو قَتَادَةَ. وَفِی حَدِیثِ خَالِدِ بْنِ الْحَارِثِ قَالَ: أُرَاهُ یعْنِی أَبَا قَتَادَةَ. وَفِی حَدِیثِ خَالِدٍ وَیقُولُ: وَیسَ. أَوْ یقُولُ: یا وَیسَ ابْنِ سُمَیةَ.

ب. مسلم در ادامه با سه سند متفاوت از ام سلمه روایت می‌کند که:

رسول الله ص به عمار فرمود: «الفئة الباغیة: جماعت ستمگر» تو را به شهادت می‌رسانند.

صحیح مسلم، ج8، ص186، ح2916

وَحَدَّثَنِی ‌مُحَمَّدُ بْنُ عَمْرِو بْنِ جَبَلَةَ، حَدَّثَنَا ‌مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ. (ح) وَحَدَّثَنَا ‌عُقْبَةُ بْنُ مُکْرَمٍ الْعَمِّی، ‌وَأَبُو بَکْرِ بْنُ نَافِعٍ قَالَ عُقْبَةُ: حَدَّثَنَا، وَقَالَ أَبُو بَکْرٍ: أَخْبَرَنَا ‌غُنْدَرٌ، حَدَّثَنَا ‌شُعْبَةُ قَالَ: سَمِعْتُ ‌خَالِدًا یحَدِّثُ عَنْ ‌سَعِیدِ بْنِ أَبِی الْحَسَنِ، عَنْ ‌أُمِّهِ، عَنْ ‌أُمِّ سَلَمَةَ: «أَنَّ رَسُولَ اللهِ ص قَالَ لِعَمَّارٍ: تَقْتُلُکَ الْفِئَةُ الْبَاغِیةُ.»

وَحَدَّثَنِی ‌إِسْحَاقُ بْنُ مَنْصُورٍ، أَخْبَرَنَا ‌عَبْدُ الصَّمَدِ بْنُ عَبْدِ الْوَارِثِ، حَدَّثَنَا ‌شُعْبَةُ، حَدَّثَنَا ‌خَالِدٌ الْحَذَّاءُ، عَنْ ‌سَعِیدِ بْنِ أَبِی الْحَسَنِ، ‌وَالْحَسَنِ، عَنْ ‌أُمِّهِمَا عَنْ ‌أُمِّ سَلَمَةَ، عَنِ النَّبِی ص بِمِثْلِه.

وَحَدَّثَنَا ‌أَبُو بَکْرِ بْنُ أَبِی شَیبَةَ، حَدَّثَنَا ‌إِسْمَاعِیلُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ، عَنِ ‌ابْنِ عَوْنٍ، عَنِ ‌الْحَسَنِ، عَنْ ‌أُمِّهِ، عَنْ ‌أُمِّ سَلَمَةَ قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ص: «تَقْتُلُ عَمَّارًا الْفِئَةُ الْبَاغِیةُ.»

این حدیث از این اصحاب در منابع زیر (از منابع متقدم و معتبر اهل سنت) آمده است:

از ام سلمه در الجامع (معمر بن راشد)، ج11، ص239[3]؛

از عبدالله بن ابی الهذیل و عمار و ام سلمه و ابوسعید خدری و ابوقتاده در مسند أبی داود الطیالسی، ج1، ص517[4]؛ و ج2، ص39[5]؛ ج3، ص174[6] و ص622[7] و ص655[8] ؛

از ام سلمه در مصنف عبد الرزاق، ج10، ص278[9]؛

از ام سلمه و ابوسعید خدری و عمرو عاص در مسند ابن الجعد (م230)، ص182[10] و ص245[11] و ص246[12]؛

از ام سلمه در سؤالات ابن أبی شیبة لابن المدینی، ص84-85[13]؛

از ام سلمه و عبدالله بن ابی الهذیل در الطبقات الکبیر، ج1، ص207[14] و ج3، ص233[15] (و نیز از بسیاری دیگر از صحابه؛ که چون برخی مواردش بعدا به تفصیل هم می‌آید در اینجا مجدد نیاوردم).

از ام سلمه در مصنف ابن أبی شیبة، ج21، ص522[16] (و نیز از بسیاری دیگر از صحابه؛ که چون برخی مواردش بعدا به تفصیل هم می‌آید در اینجا مجدد نیاوردم).

از ام سلمه در مسند إسحاق بن راهویه، ج4، ص110[17] و ص145[18]

از ابوسیعد خدری و عمرو عاص و ابن سیرین در مسند أحمد، ج17، ص319[19]؛ و ج18، ص368-369[20]؛ و ج29، ص301[21]؛ و ج37، ص297[22] و ص298[23]؛ و ج39، ص479[24]؛ و ج44، ص83[25]؛ و ج44، ص189[26] و ص255[27] و ص279[28] (و نیز از بسیاری دیگر از صحابه؛ که چون برخی مواردش بعدا به تفصیل هم می‌آید در اینجا مجدد نیاوردم).

از ابوهریره در سنن الترمذی، ج5، ص669 (البانی ذیل آن به صحیح بودن سند تصریح کرده است.)[29]

از ام سلمه و ابوسعید خدری و ابوقتاده و عبدالله بن عمر و عبدالله بن حارث و عبدالله بن عمروعاص و عمروعاص در السنن الکبرى (للنسائی)، ج7، ص466-468[30].

از ابوسعید خدری در أنساب الأشراف للبلاذری، ج1، ص168[31]

 

 

---

[1]. حدثنا إبراهیم بن موسى: أَخْبَرَنَا عَبْدُ الْوَهَّابِ: حَدَّثَنَا خَالِدٌ، عَنْ عِکْرِمَةَ: أن ابن عباس قال له ولعلی بن عبد الله: ائتیا أبا سعید فاسمعا من حدیثه، فأتیناه وهو وأخوه فی حائط لهما یسقیانه، فلما رآنا جاء فاحتبى وجلس، فقال: کنا ننقل لبن المسجد لبنة لبنة، وکان عمار ینقل لبنتین لبنتین، فمر به النبی صلى الله علیه وسلم ومسح عن رأسه الغبار، وقال: (ویح عمار، تقتله ‌الفئة ‌الباغیة، عمار یدعوهم إلى الله، ویدعونه إلى النار).

[2]. در جریان این ماجرا ظاهرا حضرت علی ع رجزی می‌خوانده است که عثمان آن را طعنه به خود می دیده است. این هشام واقعه را چنین روایت کرده است:

«‌‌(إخْبَارُ الرَّسُولِ لِعَمَّارٍ بِقَتْلِ الْفِئَةِ الْبَاغِیَةِ لَهُ) : قَالَ: فَدَخَلَ عَمَّارُ بْنُ یَاسِرٍ، وَقَدْ أَثْقَلُوهُ بِاللَّبِنِ، فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ قَتَلُونِی، یَحْمِلُونَ عَلَیَّ مَا لَا یَحْمِلُونَ. قَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ زَوْجُ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: فَرَأَیْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَنْفُضُ وَفْرَتَهُ بِیَدِهِ، وَکَانَ رَجُلًا جَعْدًا، وَهُوَ یَقُولُ: وَیْحَ ابْنَ سُمَیَّةَ، لَیْسُوا بِاَلَّذِینَ یَقْتُلُونَکَ، إنَّمَا تَقْتُلُکَ الْفِئَةُ الْبَاغِیَةُ.

‌‌(ارْتِجَازُ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ فِی بِنَاءِ الْمَسْجِدِ) : وَارْتَجَزَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ یَوْمئِذٍ: لَا یَسْتَوِی مَنْ یَعْمُرُ الْمَسَاجِدَا ... یَدْأَبُ فِیهِ قَائِمًا وَقَاعِدًا... وَمَنْ یُرَى عَنْ الْغُبَارِ حَائِدًا [1]. قَالَ ابْنُ هِشَامٍ: سَأَلْتُ غَیْرَ وَاحِدٍ مِنْ أَهْلِ الْعِلْمِ بِالشِّعْرِ، عَنْ هَذَا الرَّجَزِ، فَقَالُوا: بَلَغَنَا أَنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ ارْتَجَزَ بِهِ، فَلَا یُدْرَى: أَهُوَ قَائِلُهُ أَمْ غَیْرُهُ.

‌‌(مَا کَانَ بَیْنَ عَمَّارٍ وَأَحَدِ الصَّحَابَةِ مِنْ مُشَادَّةٍ) : قَالَ ابْنُ إسْحَاقَ: فَأَخَذَهَا عَمَّارُ بْنُ یَاسِرٍ، فَجَعَلَ یَرْتَجِزُ بِهَا. قَالَ ابْنُ هِشَامٍ: فَلَمَّا أَکْثَرَ، ظَنَّ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ أَنَّهُ إنَّمَا یُعَرِّضُ بِهِ، فِیمَا حَدَّثَنَا زِیَادُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْبَکَّائِی، عَنْ ابْنِ إسْحَاقَ، وَقَدْ سَمَّى ابْنُ إسْحَاقَ الرَّجُلَ [2].

‌‌(وَصَاةُ الرَّسُولِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ بِعَمَّارٍ) : قَالَ ابْنُ إسْحَاقَ: فَقَالَ: قَدْ سَمِعْتُ مَا تَقُولُ مُنْذُ الْیَوْمِ یَا بن سُمَیَّةَ، وَاَللَّهِ إنِّی لَأُرَانِی سَأَعْرِضُ هَذِهِ الْعَصَا لِأَنْفِکَ. قَالَ: وَفِی یَدِهِ عَصًا. قَالَ: فَغَضِبَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، ثُمَّ قَالَ: مَا لَهُمْ وَلِعَمَّارٍ، یَدْعُوهُمْ إلَى الْجَنَّةِ، وَیَدْعُونَهُ إلَى النَّارِ، إنَّ عَمَّارًا جِلْدَةٌ مَا بَیْنَ عَیْنِیَّ وَأَنْفِی، فَإِذَا بَلَغَ ذَلِکَ مِنْ الرَّجُلِ فَلَمْ یُسْتَبْقَ فَاجْتَنِبُوهُ. (سیرة ابن هشام، ج1، ص496-497)

‌‌تعلیقات محقق کتاب سیره ابن هشام:

[1] حائدا: مائلا.

[2] قَالَ السهیلیّ: «وَقد سمى ابْن إِسْحَاق الرجل، وَکره ابْن هِشَام أَن یُسَمِّیه کی لَا یذکر أحدا من أَصْحَاب رَسُول الله صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ بمکروه، فَلَا یَنْبَغِی أبدا الْبَحْث عَن اسْمه». وَقَالَ أَبُو ذَر: «وَقد سمى ابْن إِسْحَاق الرجل فَقَالَ: إِن هَذَا الرجل هُوَ عُثْمَان بن عَفَّان رضى الله عَنهُ» وَفِی الْمَوَاهِب اللدنیة: أَنه عُثْمَان بن مَظْعُون

[3]. 20426 - أَخْبَرَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ، عَنْ مَعْمَرٍ، عَمَّنْ سَمِعَ الْحَسَنَ، یُحَدِّثُ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ، قَالَتْ: لَمَّا کَانَ النَّبِیُّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ وَأَصْحَابُهُ یَبْنُونَ الْمَسْجِدَ، جَعَلَ أَصْحَابُ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَحْمِلُ کُلُّ رَجُلٍ مِنْهُمْ لَبِنَةً، وَعَمَّارٌ یَحْمِلُ لَبِنَتَیْنِ، عَنْهُ لَبِنَةً، وَعَنِ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ لَبِنَةً، فَقَامَ النَّبِیُّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فَمَسَحَ ظَهْرَهُ، وَقَالَ: «یَا ابْنَ سُمَیَّةَ، لِلنَّاسِ أَجْرٌ وَلَکَ أَجْرَانِ، وَآخِرُ زَادِکَ شَرْبَةٌ مِنْ لَبَنٍ، وَتَقْتُلُکَ ‌الْفِئَةُ ‌الْبَاغِیَةُ.

[4]. ح37- حَدَّثَنَا ‌أَبُو دَاوُدَ ، قَالَ: حَدَّثَنَا ‌وُهَیْبٌ ، عَنْ ‌دَاوُدَ بْنِ أَبِی هِنْدٍ ، عَنْ ‌أَبِی نَضْرَةَ ، عَنْ ‌أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ ، «أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ لَمَّا حَفَرَ الْخَنْدَقَ، وَکَانَ النَّاسُ یَحْمِلُونَ لَبِنَةً لَبِنَةً، وَعَمَّارٌ نَاقِهٌ مِنْ وَجَعٍ کَانَ بِهِ، فَجَعَلَ یَحْمِلُ لَبِنَتَیْنِ لَبِنَتَیْنِ، قَالَ أَبُو سَعِیدٍ: فَحَدَّثَنِی أَصْحَابِی أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ کَانَ یَنْفُضُ التُّرَابَ عَنْ رَأْسِهِ وَیَقُولُ: وَیْحَکَ یَا ابْنَ سُمَیَّةَ، تَقْتُلُکَ ‌الْفِئَةُ ‌الْبَاغِیَةُ.

وَرُوِیَ هَذَا الْحَدِیثُ عَنْ أَبِی نَضْرَةَ، عَنْ أَبِی سَعِیدٍ، عَنْ أَبِی قَتَادَةَ.

[5]. 684 - حَدَّثَنَا ‌أَبُو دَاوُدَ ، قَالَ: حَدَّثَنَا ‌شُعْبَةُ، عَنْ ‌أَبِی التَّیَّاحِ ، عَنْ ‌عَبْدِ اللهِ بْنِ أَبِی الْهُذَیْلِ الْعَنَزِیِّ «أَنَّ ‌عَمَّارًا رَضِیَ اللهُ عَنْهُ کَانَ یَنْقُلُ مَعَهُمْ - یَعْنِی الصَّخْرَ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: وَیْحَکَ یَا ابْنَ سُمَیَّةَ، تَقْتُلُکَ الْفِئَةُ الْبَاغِیَةُ».

وَرَوَى هَذَا الْحَدِیثَ عَبْدُ الْوَارِثِ عَنْ أَبِی التَّیَّاحِ عَنِ ابْنِ أَبِی الْهُذَیْلِ عَنْ عَمَّارٍ أَنَّ النَّبِیَّ - صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ - قَالَ: وَیْحَکَ یَا ابْنَ سُمَیَّةَ.

[6]. 1703 - حَدَّثَنَا ‌أَبُو دَاوُدَ ، قَالَ: حَدَّثَنَا ‌شُعْبَةُ ، قَالَ: أَخْبَرَنِی ‌أَیُّوبُ ، ‌وَخَالِدٌ الْحَذَّاءُ ، عَنِ ‌الْحَسَنِ ، قَالَ: أَخْبَرَتْنَا ‌أُمُّنَا ، عَنْ ‌أُمِّ سَلَمَةَ ، زَوْجِ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، «أَنَّ النَّبِیَّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ فِی عَمَّارٍ: تَقْتُلُکَ الْفِئَةُ الْبَاغِیَةُ.

[7]. 2282 - حَدَّثَنَا ‌أَبُو دَاوُدَ ، قَالَ: حَدَّثَنَا ‌وُهَیْبٌ ، عَنْ ‌دَاوُدَ ، عَنْ ‌أَبِی نَضْرَةَ ، عَنْ ‌أَبِی سَعِیدٍ «، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ لَمَّا حَفَرَ الْخَنْدَقَ، کَانَ النَّاسُ یَحْمِلُونَ لَبِنَةً لَبِنَةً، وَعَمَّارٌ نَاقِهٌ مِنْ وَجَعٍ کَانَ بِهِ، فَجَعَلَ یَحْمِلُ لَبِنَتَیْنِ لَبِنَتَیْنِ، قَالَ أَبُو سَعِیدٍ: فَحَدَّثَنِی أَصْحَابِی أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ کَانَ یَنْفُضُ التُّرَابَ عَنْ رَأْسِهِ، وَیَقُولُ: وَیْحَکَ ابْنَ سُمَیَّةَ، تَقْتُلُکَ ‌الْفِئَةُ ‌الْبَاغِیَةُ.

[8]. 2316 - حَدَّثَنَا ‌أَبُو دَاوُدَ ، قَالَ: حَدَّثَنَا ‌شُعْبَةُ ، عَنْ ‌عَمْرِو بْنِ دِینَارٍ ، عَنْ ‌أَبِی هِشَامٍ ، عَنْ ‌أَبِی سَعِیدٍ ، «أَنَّ النَّبِیَّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ فِی عَمَّارٍ: تَقْتُلُکَ ‌الْفِئَةُ ‌الْبَاغِیَةُ.

[9]. [21500] أَخْبَرَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ، عَنْ مَعْمَرٍ، عَمَّنْ سَمِعَ الْحَسَنَ، یُحَدِّثُ عَنْ أُمِّهِ، عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ قَالَتْ: لَمَّا کَانَ النَّبِی - صلى الله علیه وسلم - وَأَصْحَابُهُ یَبْنُونَ الْمَسْجِدَ، جَعَلَ أَصْحَابُ النَّبِیِّ - صلى الله علیه وسلم - یَحْمِلُ کُلُّ رَجُلٍ مِنْهُمْ لَبِنَةً، وَعَمَّارٌ یَحْمِلُ لَبِنَتَیْنِ؟ عَنْهُ لَبِنَةً، وَعَنِ النَّبِیِّ - صلى الله علیه وسلم - لَبِنَةً، فَقَامَ النَّبِیُّ - صلى الله علیه وسلم - إِلَیْهِ، فَمَسَحَ ظَهْرَه، وَقَالَ: "یَا ابْنَ سُمَیَّةَ، لِلنَّاسِ أَجْرٌ، وَلَکَ أَجْرَانِ، وَآخِرُ زَادِکَ شَرْبَةٌ مِنْ لَبَنٍ، وَتَقْتُلُکَ الْفِئَةُ الْبَاغِیَةُ".

[10]. 1175 - حَدَّثَنَا أَبُو مُوسَى هَارُونُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ، نا أَبُو دَاوُدَ الطَّیَالِسِیُّ، عَنْ شُعْبَةَ قَالَ: أنا أَیُّوبُ، وَخَالِدٌ، عَنِ الْحَسَنِ قَالَ: حَدَّثَتْنَا أُمُّنَا، عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ أَنَّ النَّبِیَّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ لِعَمَّارٍ: «تَقْتُلُکَ الْفِئَةُ الْبَاغِیَةُ»

[11]. 1621 - حَدَّثَنَا هَارُونُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ، وَأَحْمَدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ، وَعَلِیُّ بْنُ مُسْلِمٍ قَالُوا: نَا أَبُو دَاوُدَ، نَا شُعْبَةُ، عَنْ عَمْرِو بْنِ دِینَارٍ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا هِشَامٍ، یُحَدِّثُ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «تَقْتُلُ عَمَّارًا ‌الْفِئَةُ ‌الْبَاغِیَةُ»

[12]. 1622 - حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَحْمَدَ، نَا أَبِی، نَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ، نَا شُعْبَةُ، عَنْ عَمْرِو بْنِ دِینَارٍ، عَنْ رَجُلٍ، مِنْ أَهْلِ مِصْرَ أَنَّ عَمْرَو بْنَ الْعَاصِ، أَهْدَى إِلَى نَاسٍ هَدَایَا فَفَضَلَ عَمَّارًا، فَقِیلَ لَهُ: فَقَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَقُولُ: «تَقْتُلُهُ ‌الْفِئَةُ ‌الْبَاغِیَةُ»

[13]. قَالَ أبی عبد الله بن جَعْفَر قَالَ شُعْبَة مَاتَت أُمِّی فجائنی التَّیْمِیّ وَابْن عون فَحدث التَّیْمِیّ عَن أبی نضره بِحَدِیث فَقَالَ ابْن عون قد رَأَیْت أَبَا نضره فَقَالَ لَهُ التَّیْمِیّ رَأَیْت أَبَا نضره قد سَمِعت علیا یَقُول أَنا لَا أحفظ عَن خَالِد عَن سعید ابْن أبی الْحسن الا هَذَا الحَدِیث یَعْنِی حَدِیث أم سلمه تقتل عمار الفئه الباغیه.

[14]. قال أبو التّیّاح: فحدّثنى ابن أبى الهُذیل أن عمّارًا کان رجلًا ضابطًا وکان یحمل حجریْن حجریْن فقال رسول اللَّه، -صلى اللَّه علیه وسلم-: وَیْهًا ابنَ سُمَیّة تَقْتُلُکَ ‌الفِئَةُ ‌البَاغِیةُ.

[15]. قال: أخبرنا إسحاق بن الأزرق قال: أخبرنا عوف الأعرابى عن الحسن عن أمّه عن أمّ سلمى قالت: سمعتُ النّبیّ، - صلى الله علیه وسلم -، یقول: تَقْتُلُ عمّارًا الفِئَةُ الباغیة.

[16]. 40657 - حدثنا ابن علیة عن ابن عون عن الحسن عن أمه عن أم سلمة قالت: قال رسول اللَّه -صلى اللَّه علیه وسلم-: "یقتل (عمارا) الفئة الباغیة"

[17]. 1877 - أَخْبَرَنَا أَزْهَرُ السَّمَّانُ، عَنِ ابْنِ عَوْنٍ، عَنِ الْحَسَنِ، عَنْ أُمِّهِ، عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ قَالَتْ: کَانَ عَمَّارٌ یَنْقُلُ اللَّبَنَ فِی بِنَاءِ مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ حَتَّى وَارَى الْغُبَارُ شَعْرَ صَدْرِهِ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «إِنَّ عَمَّارًا تَقْتُلُهُ الْفِئَةُ الْبَاغِیَةُ»

[18]. 1918 - أَخْبَرَنَا أَزْهَرُ السَّمَّانُ، عَنِ ابْنِ عَوْنٍ، عَنِ الْحَسَنِ، عَنْ أُمِّهِ، عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ قَالَتْ: " مَا رَأَیْتُ فَنَسِیتُ فَإِنِّی لَمْ أَنْسَ أَنِّی رَأَیْتُهُ یُعَاطِیهِمُ اللَّبَنَ یَوْمَ الْخَنْدَقِ وَهُوَ یَقُولُ: «إِنَّ الْخَیْرَ خَیْرُ الْآخِرَةِ فَاغْفِرْ لِلْأَنْصَارِ وَالْمُهَاجِرَةِ» فَمَرَّ عَمَّارٌ فَقَالَ: «وَیْحًا لَکَ یَا ابْنَ سُمَیَّةَ، تَقْتُلُکَ ‌الْفِئَةُ ‌الْبَاغِیَةُ»

[19]. 11221 - حَدَّثَنَا سُلَیْمَانُ بْنُ دَاوُدَ، حَدَّثَنَا شُعْبَةُ، عَنْ عَمْرِو بْنِ دِینَارٍ، عَنْ أَبِی هِشَامٍ ، عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ لِعَمَّارٍ: " تَقْتُلُکَ ‌الْفِئَةُ ‌الْبَاغِیَةُ "

[20]. 11861 - حَدَّثَنَا مَحْبُوبُ بْنُ الْحَسَنِ، عَنْ خَالِدٍ، عَنْ عِکْرِمَةَ، أَنَّ ابْنَ عَبَّاسٍ قَالَ لَهُ وَلِابْنِهِ عَلِیٍّ: انْطَلِقَا إِلَى أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ فَاسْمَعَا مِنْ حَدِیثِهِ قَالَ: فَانْطَلَقْنَا فَإِذَا هُوَ فِی حَائِطٍ لَهُ، فَلَمَّا رَآنَا أَخَذَ رِدَاءَهُ فَجَاءَنَا فَقَعَدَ، فَأَنْشَأَ یُحَدِّثُنَا، حَتَّى أَتَى عَلَى ذِکْرِ بِنَاءِ الْمَسْجِدِ، قَالَ: کُنَّا نَحْمِلُ لَبِنَةً لَبِنَةً وَعَمَّارُ بْنُ یَاسرٍ یَحْمِلُ لَبِنَتَیْنِ لَبِنَتَیْنِ، قَالَ: فَرَآهُ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فَجَعَلَ یَنْفُضُ التُّرَابَ عَنْهُ، وَیَقُولُ: " یَا عَمَّارُ أَلَا تَحْمِلُ لَبِنَةً کَمَا یَحْمِلُ أَصْحَابُکَ؟ "، قَالَ: إِنِّی أُرِیدُ الْأَجْرَ مِنَ اللهِ، قَالَ: فَجَعَلَ یَنْفُضُ التُّرَابَ عَنْهُ، وَیَقُولُ: " وَیْحَ عَمَّارٍ تَقْتُلُهُ الْفِئَةُ الْبَاغِیَةُ، یَدْعُوهُمْ إِلَى الْجَنَّةِ، وَیَدْعُونَهُ إِلَى النَّارِ " قَالَ: فَجَعَلَ عَمَّارٌ یَقُولُ أَعُوذُ بِالرَّحْمَنِ مِنَ الْفِتَنِ.

[21]. 17766 - حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا. وحَجَّاجٌ قَالَ: أَخْبَرَنَا شُعْبَةُ ، أَخْبَرَنَا عَمْرُو بْنُ دِینَارٍ، عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ مِصْرَ یُحَدِّثُ أَنَّ عَمْرَو بْنَ الْعَاصِ أَهْدَى إِلَى نَاسٍ هَدَایَا، فَفَضَّلَ عَمَّارَ بْنَ یَاسِرٍ، فَقِیلَ لَهُ، فَقَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَقُولُ: " تَقْتُلُهُ ‌الْفِئَةُ ‌الْبَاغِیَةُ "

[22]. 22609 - حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ، حَدَّثَنَا شُعْبَةُ، عَنْ أَبِی مَسْلَمَةَ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا نَضْرَةَ یُحَدِّثُ، عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ: أَخْبَرَنِی مَنْ هُوَ خَیْرٌ مِنِّی، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ لِعَمَّارٍ حِینَ جَعَلَ یَحْفِرُ الْخَنْدَقَ وَجَعَلَ یَمْسَحُ رَأْسَهُ وَیَقُولُ: " بُؤْسَ ابْنِ سُمَیَّةَ تَقْتُلُکَ الْفِئَةُ الْبَاغِیَةُ "

[23]. 22610 - حَدَّثَنَا حَسَنُ بْنُ یَحْیَى مِنْ أَهْلِ مَرْوَ، أَخْبَرَنَا النَّضْرُ بْنُ شُمَیْلٍ، حَدَّثَنَا شُعْبَةُ، عَنْ أَبِی مَسْلَمَةَ، عَنْ أَبِی نَضْرَةَ، عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَالَ: أَخْبَرَنِی مَنْ هُوَ خَیْرٌ مِنِّی أَبُو قَتَادَةَ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ لِعَمَّارِ بْنِ یَاسِرٍ: " تَقْتُلُکَ الْفِئَةُ الْبَاغِیَةُ ".

[24]. ص42 - حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ، أَخْبَرَنَا مَعْمَرٌ، عَنِ ابْنِ طَاوُسٍ، عَنْ أَبِی بَکْرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرٍو بْنِ حَزْمٍ، عَنْ أَبِیهِ، قَالَ: لَمَّا قُتِلَ عَمَّارُ بْنُ یَاسِرٍ، دَخَلَ عَمْرُو بْنُ حَزْمٍ عَلَى عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ، فَقَالَ: قُتِلَ عَمَّارُ، وَقَدْ قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: " تَقْتُلُهُ ‌الْفِئَةُ ‌الْبَاغِیَةُ ".

[25]. 26482 - حَدَّثَنَا ابْنُ أَبِی عَدِیٍّ، عَنِ ابْنِ عَوْنٍ، عَنِ الْحَسَنِ، عَنْ أُمِّهِ، عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ، قَالَتْ: مَا نَسِیتُ قَوْلَهُ یَوْمَ الْخَنْدَقِ وَهُوَ یُعَاطِیهِمُ اللَّبَنَ، وَقَدْ اغْبَرَّ شَعْرُ صَدْرِهِ، وَهُوَ یَقُولُ: " اللهُمَّ إِنَّ الْخَیْرَ خَیْرُ الْآخِرَهْ فَاغْفِرْ لِلْأَنْصَارِ وَالْمُهَاجِرَهْ " قَالَ: فَرَأَى عَمَّارًا، فَقَالَ: " وَیْحَهُ ابْنُ سُمَیَّةَ تَقْتُلُهُ الْفِئَةُ الْبَاغِیَةُ " قَالَ: فَذَکَرْتُهُ لِمُحَمَّدٍ یَعْنِی ابْنَ سِیرِینَ فَقَالَ: عَنْ أُمِّهِ؟ قُلْتُ: نَعَمْ، أَمَا إِنَّهَا کَانَتْ تُخَالِطُهَا، تَلِجُ عَلَیْهَا

[26]. 26563 - حَدَّثَنَا سُلَیْمَانُ بْنُ دَاوُدَ الطَّیَالِسِیُّ، حَدَّثَنَا شُعْبَةُ، عَنْ خَالِدٍ الْحَذَّاءِ، وَأَیُّوبَ ، عَنِ الْحَسَنِ، قَالَ: حَدَّثَتْنَا أُمُّنَا، عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ لِعَمَّارٍ: " تَقْتُلُکَ ‌الْفِئَةُ ‌الْبَاغِیَةُ "

[27]. 26650 - حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ، حَدَّثَنَا شُعْبَةُ، قَالَ: سَمِعْتُ خَالِدًا، یُحَدِّثُ عَنْ سَعِیدِ بْنِ أَبِی الْحَسَنِ، عَنْ أُمِّهِ، عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ لِعَمَّارٍ: " تَقْتُلُکَ الْفِئَةُ الْبَاغِیَةُ ".

[28]. 26680 - حَدَّثَنَا مُعَاذٌ، حَدَّثَنَا ابْنُ عَوْنٍ، عَنْ الْحَسَنِ ، عَنْ أُمِّهِ ، عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ، قَالَتْ: مَا نَسِیتُهُ یَوْمَ الْخَنْدَقِ وَقَدِ اغْبَرَّ صَدْرُهُ وَهُوَ یُعَاطِیهِمُ اللَّبَنَ، وَیَقُولُ: " اللهُمَّ إِنَّ الْخَیْرَ خَیْرُ الْآخِرَهْ فَاغْفِرْ لِلْأَنْصَارِ وَالْمُهَاجِرَهْ " قَالَ: فَأَقْبَلَ عَمَّارٌ، فَلَمَّا رَآهُ قَالَ: " وَیْحَکَ ابْنَ سُمَیَّةَ، تَقْتُلُکَ الْفِئَةُ الْبَاغِیَةُ " قَالَ: فَحَدَّثْتُهُ مُحَمَّدًا، فَقَالَ: " عَنْ أُمِّهِ؟ أَمَا إِنَّهَا قَدْ کَانَتْ تَلِجُ عَلَى أَمِّ الْمُؤْمِنِینَ "

[29]. 3800 - حَدَّثَنَا أَبُو مُصْعَبٍ الْمَدِینِیُّ قَالَ: حَدَّثَنَا عَبْدُ العَزِیزِ بْنُ مُحَمَّدٍ، عَنْ العَلَاءِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «أَبْشِرْ یَا عَمَّارُ تَقْتُلُکَ ‌الفِئَةُ ‌البَاغِیَةُ»

وَفِی البَابِ عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ، وَعَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو، وَأَبِی الیَسَرِ، وَحُذَیْفَةَ وهَذَا حَدِیثٌ حَسَنٌ صَحِیحٌ غَرِیبٌ مِنْ حَدِیثِ العَلَاءِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ. ‌‌[حکم الألبانی] : صحیح.