یک آیه در روز

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ

1049) سوره واقعه (56) آیه 82

وَ تَجْعَلُونَ رِزْقَکُمْ أَنَّکُمْ تُکَذِّبُونَ

2-7 ربیع‌الثانی 1442

ترجمه

و روزی‌تان قرار می‌دهید اینکه فقط تکذیب کنید؟!

اختلاف قراءت

رِزْقَکُمْ / شُکْرَکُمْ

در اغلب قرائات رایج این عبارت به صورت «وَ تَجْعَلُونَ رِزْقَکُمْ» قرائت شده است؛

اما در قرائتی غیرمشهور (علی بن ابی‌طالب ع و ابن عباس و ابن شنبوذ) به صورت «وَ تَجْعَلُونَ شُکْرَکُمْ» قرائت شده؛ که از مصادیق واضح اختلاف قرائتی است که با مصحف عثمانی سازگار نیست. و از هیثم بن عدی نقل شده که در گویش قبیله ازد «رزق» به معنای شکر به کار رفته چنانکه وقتی می‌گویند «ما رَزَقَ فلان فلانا» به معنای «ما شَکَرَ» است.

معجم القراءات ج9، ص318[1]؛ کتاب القراءات (سیاری)، ص153[2]؛ مجمع البیان، ج‏9، ص340[3]؛ الکشاف، ج‏4، ص469[4]؛ الدر المنثور (نسخه الشامله: ج8، ص30[5] و 32[6]) (نسخه جامع تفاسیر؛ ج6، ص163-164)

تُکَذِّبُونَ

 تُکَذِّبُونَ / تَکْذِبُونَ

در قرائات مشهور این کلمه به عنوان فعل باب تفعیل «تُکَذِّبُونَ» قرائت شده است؛ که به معنای این است که شما قرآن را تکذیب می‌کنید و قبول نمی‌کنید که از جانب خداوند نازل شده است؛

اما در برخی از روایات (علی و مفضل) از قرائت عاصم و برخی قرائات غیرمشهور (یحیى بن وثاب و أبی بن کعب) به عنوان فعل ثلاثی مجرد «تَکْذِبُونَ» قرائت شده است؛ که به معنای این است که شما دروغ می‌گویید و روزی‌ای که خداوند برای شما قرار داده و در آیات مختلف تاکید کرده که خداوند است که روزی شما را می‌دهد به غیر خدا نسبت می‌دهید.

مجمع البیان، ج‏9، ص339[7]؛ معجم القراءات ج9، ص318-319[8]؛ الکشاف، ج‏4، ص469[9]

 

---

[1] . قراءة الجمهور «وَ تَجْعَلُونَ رِزْقَکُمْ» وقرأ علی بن أبی طالب وابن عباس وابن شنبوذ «وتجعلون شکرکم»، وهی قراءة النبی. وقال أبوحیان: «وذلک على سبیل التفسیر لمخالفته السواد ، وحکى الهیثم بن عدی أن من لغة أزد شنوءة: مارزق فلان فلانا ، بمعنی ماشکر».

[2] . البرقی، عن صفوان، عن یعقوب بن شعیب، عن أبان بن تغلب، عن عبد الأعلى، عن أبی عبد الرحمن السلمی قال: قرأ بنا علی صلوات الله علیه وآله فی الفجر «وتجعلون شکرکم إذا مطرتم أنکم تکذبون» [82:56 رزقکم > شکرکم} فلما انصرف قال: إنی قد عرفت أنه سیقول قائل منکم: لم قرأ هکذا؟ قرأتها لأنی سمعت رسول الله صلى الله علیه وآله یقرأها کذلک، إنهم کانوا إذا مطروا قالوا: مطرنا بنوء کذا، فأنزل الله تعالى وتجعلون شکرکم إذا مطرتم أنکم تکذبون.

البرقی، عن علی بن النعمان، عن داود بن فرقد، عن یعقوب بن شعیب قال: قلت لأبی عبد الله علیه السلام: وطلح منضود قال: لا، بل طلع منضود. وسمعته یقول: وتجعلون شکرکم إذا مطرتم أنکم تکذبون. [82:56 رزقکم > شکرکم]

[3] . و قراءة علی (ع) و ابن عباس و رویت عن النبی ص و تجعلون شکرکم ... و أما ما روی من قوله و تجعلون شکرکم فالمعنی تجعلون مکان الشکر الذی یجب علیکم التکذیب و قد یکون المعنی و تجعلون شکر رزقکم التکذیب فحذف المضاف و قال ابن جنی هو علی و تجعلون بدل شکرکم و مثله قول العجاج: «ربیته حتی إذا تمعددا / کان جزائی بالعصا أن أجلدا» أی کان بدل جزائی الجلد بالعصا.

[4] . و قرأ على رضى اللّه عنه: و تجعلون شکرکم أنکم تکذبون. و قیل: هی قراءة رسول اللّه صلى اللّه علیه و [آله و] سلم. و المعنى و تجعلون شکرکم لنعمة القرآن أنکم تکذبون به. و قیل: نزلت فی الأنواء و نسبتهم السقیا إلیها. و الرزق: المطر، یعنى: و تجعلون شکر ما یرزقکم اللّه من الغیث أنکم تکذبون بکونه من اللّه، حیث تنسبونه إلى النجوم.

[5] . وَأخرج ابْن مرْدَوَیْه عَن عَلیّ رَضِی الله عَنهُ أَن رَسُول الله صلى الله عَلَیْهِ [و آله] وَسلم قَرَأَ وتجعلون شکرکم.

وَأخرج ابْن مرْدَوَیْه عَن أبی عبد الرَّحْمَن السّلمِیّ رَضِی الله عَنهُ قَالَ: قَرَأَ عَلیّ رَضِی الله عَنهُ الْوَاقِعَات فِی الْفجْر فَقَالَ: وتجعلون شکرکم أَنکُمْ تکذبون فَلَمَّا انْصَرف قَالَ: إِنِّی قد عرفت أَنه سَیَقُولُ قَائِل: لم قَرَأَهَا هَکَذَا أَنِّی سَمِعت رَسُول الله صلى الله عَلَیْهِ [و آله] وَسلم یقْرؤهَا کَذَلِک کَانُوا إِذا مُطِرُوا قَالُوا: مُطِرْنَا بِنَوْء کَذَا وَکَذَا فَأنْزل الله وتجعلون شکرکم أَنکُمْ إِذا مطرتم تکذبون

وَأخرج عبد بن حمید وَابْن جریر عَن أبی عبد الرَّحْمَن رَضِی الله عَنهُ قَالَ: کَانَ عَلیّ رَضِی الله عَنهُ یقْرَأ وتجعلون شکرکم أَنکُمْ تکذبون.

[6] . وَأخرج ابْن جریر عَن ابْن عَبَّاس رَضِی الله عَنْهُمَا فِی قَوْله: وتجعلون شکرکم یَقُول: على مَا أنزلت عَلَیْکُم من الْغَیْث وَالرَّحْمَة یَقُولُونَ: مُطِرْنَا بِنَوْء کَذَا وَکَذَا وَکَانَ ذَلِک مِنْهُم کفرا بِمَا أنعم الله عَلَیْهِم

وَأخرج ابْن جریر عَن ابْن عَبَّاس رَضِی الله عَنْهُمَا قَالَ: مَا مطر قوم إِلَّا أصبح بَعضهم کَافِرًا یَقُولُونَ: مُطِرْنَا بِنَوْء کَذَا وَکَذَا وَقَرَأَ ابْن عَبَّاس رَضِی الله عَنْهُمَا وتجعلون شکرکم أَنکُمْ تکذبون

[7] . و روی بعضهم عن عاصم أنکم تکذبون بالتخفیف و القراءة المشهورة بالتشدید ... و من قرأ تکذبون فالمعنی تجعلون رزقکم الذی رزقکموه الله فیما قال «وَ نَزَّلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً مُبارَکاً» إلی قوله «رِزْقاً لِلْعِبادِ» و قال «وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَراتِ رِزْقاً لَکُمْ» أنکم تکذبون فی أن تنسبوا هذا الرزق إلی غیر الله تعالی فتقولون مطرنا بنوء کذا فهذا وجه التخفیف و من قرأ «تُکَذِّبُونَ» فالمعنی أنکم تکذبون بالقرآن لأن الله تعالی هو الذی رزقکم ذلک علی ما جاء فی قوله تعالی «رِزْقاً لِلْعِبادِ» فتنسبونه أنتم إلی غیره فهذا تکذیبکم بما جاء به التنزیل.

[8] . قرأ الجمهور «تُکَذِّبُونَ» مضارع کذّب، المضعف، وهو روایة حفص وأبی بکر عن عاصم. وقرأ علی والمفضل عن عاصم ویحیى بن وثاب وأبی بن کعب «تَکْذِبُون» مخففة من «کَذَب» الثلاثی.

[9] . و قرئ: تکذبون و هو قولهم فی القرآن: شعر و سحر و افتراء. و فی المطر: و هو من الأنواء، و لأنّ کل مکذب بالحق کاذب.