613) سوره کهف (18) آیه32 وَ اضْرِبْ لَهُمْ مَثَلاً رَجُلَیْنِ ج
بسم الله الرحمن الرحیم
613) سوره کهف (18) آیه32
وَ اضْرِبْ لَهُمْ مَثَلاً رَجُلَیْنِ جَعَلْنا لِأَحَدِهِما جَنَّتَیْنِ مِنْ أَعْنابٍ وَ حَفَفْناهُما بِنَخْلٍ وَ جَعَلْنا بَیْنَهُما زَرْعاً
ترجمه
و برایشان مثال بزن دو مردی را که برای یکی‌شان دو باغ از [انواع] انگورها قرار دادیم و پیرامون آن دو را با [درختان] نخل پوشاندیم و میان آن دو کشتزاری قرار دادیم؛
میلاد پیامبر اکرم ص و امام صادق ع مبارک باد
میلاد سراسر نورِ پیامبر خوبی‌ها، حضرت محمد بن عبدالله صلی الله علیه و آله و سلم؛ و سلاله پاکش، امام زیبایی‌ها، حضرت جعفر بن محمد الصادق سلام الله علیه بر همه مسلمانان جهان مبارک باد
کیستی ای نفست پاک‌تر از پاکی ها غرقِ تسبیحِ بزرگیِ تو افلاکی ها
اَشهَدُ اَنَّ که حیرانِ تو بی باکی ها نوری و نور پراکنده بر این خاکی ها
ای نَفَس‌های علی ای همه هست زهرا عالمی دستِ تو بوسید و تو دستِ زهرا
ششمین آینه‌ات آمد و پروانه شدیم سر زلفیم که با مرحمتش شانه شدیم
مرد این راه نبودیم که مردانه شدیم شیعه‌یِ جعفریِ خادم این خانه شدیم
آسمان را کلماتش سخنش پر کرده و خداوند بر این جلوه تفاخر کرده
شاعر: حسن لطفی[1]
حدیث
1) در تاویل آیه‌ی «و برایشان مثال بزن دو مردی را که برای یکی‌شان دو باغ از [انواع] انگورها قرار دادیم و پیرامون آن دو را با [درختان] نخل پوشاندیم و میان آن دو کشتزاری قرار دادیم؛ هر دو باغ ثمره‌خوردنی‌هایشان را می‌دادند و از او ذره‌ای فروگذار نمی‌شد» از امام صادق ع روایت شده است:
آن دو، علی ع است و مردی دیگر.
تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة، ص287
مَا ذَکَرَهُ مُحَمَّدُ بْنُ الْعَبَّاسِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَیْنُ بْنُ عَامِرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عَوْفٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ «وَ اضْرِبْ لَهُمْ مَثَلًا رَجُلَیْنِ جَعَلْنا لِأَحَدِهِما جَنَّتَیْنِ مِنْ أَعْنابٍ وَ حَفَفْناهُما بِنَخْلٍ وَ جَعَلْنا بَیْنَهُما زَرْعاً کِلْتَا الْجَنَّتَیْنِ آتَتْ أُکُلَها وَ لَمْ تَظْلِمْ مِنْهُ شَیْئاً» قَالَ هُمَا عَلِیٌّ وَ رَجُلٌ آخَرُ.
2) از امام صادق ع روایت شده است:
خداوند برای بنده‌ای دری از امر دنیا را باز نکرد، مگر اینکه بر او همانند آن، دری از حرص را باز کرد.
الکافی، ج2، ص319
عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
مَا فَتَحَ اللَّهُ عَلَى عَبْدٍ بَاباً مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا إِلَّا فَتَحَ اللَّهُ عَلَیْهِ مِنَ الْحِرْصِ مِثْلَهُ.
3) از امام صادق ع روایت شده است:
کسی که اختلاط و آمیختگی‌اش با دنیا زیاد شود، هنگام جدایی از آن حسرتش شدیدتر خواهد بود.
الکافی، ج2، ص319
عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ یُونُسَ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ قُرْطٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
مَنْ کَثُرَ اشْتِبَاکُهُ بِالدُّنْیَا کَانَ أَشَدَّ لِحَسْرَتِهِ عِنْدَ فِرَاقِهَا.
تدبر
1) «وَ اضْرِبْ لَهُمْ مَثَلاً رَجُلَیْنِ جَعَلْنا لِأَحَدِهِما جَنَّتَیْنِ مِنْ أَعْنابٍ وَ حَفَفْناهُما بِنَخْلٍ وَ جَعَلْنا بَیْنَهُما زَرْعاً»
اوایل این سوره اشاره‌ای شد به زینت‌های زمین که عامل امتحان انسانها بود. از این آیه تا آیه44 حکایت دو نفر را مطرح می‌کند که یکی از اینها در این زینت‌های زمین، صاحب باغات و امکاناتی بوده، ولی سر به طغیان و انکار معاد برمی‌دارد و دیگری که عِدّه و عُدّه کمتری داشته، او را بر این کار مواخذه می‌کند. (المیزان، ج13، ص308)
در این آیه و آیه بعد اشاره‌ای به گستره اموال آن فرد طغیانگر می‌کند؛ ظاهرا برای این که مقدمه‌سازی کند که چگونه این اموال فراوان زمینه طغیان او را مهیا کرد؛ و هشداری دهد به کسانی که غوطه‌ور شدن در زینت‌های دنیوی آنها را از یاد خدا و مرگ غافل کرده، که بدانند که چه اندازه در توهم‌اند! (المیزان، ج13، ص308)
و ظاهرا هشداری است به اینکه هرکه امکان بهره‌مندی بیشتری از زینت‌های دنیوی نصیبش شود، زمینه زمین خوردنش بیشتر می‌شود (حدیث2) و حسرتش هنگام از دست دادن آن شدیدتر (حدیث3)
2) «جَعَلْنا لِأَحَدِهِما جَنَّتَیْنِ مِنْ أَعْنابٍ وَ حَفَفْناهُما بِنَخْلٍ وَ جَعَلْنا بَیْنَهُما زَرْعاً»
نوع توصیفی که قرآن از دارایی یکی از این دو فردی که در این مَثَل بیان کرده نشان می‌دهد که این مَثَل، یک واقعه تاریخی بوده است، نه صرفا یک حکایت تمثیلی (المیزان، ج13، ص308)؛ و در بین مفسران درباره اینکه این دو نفر چه کسانی بوده‌اند اقوال متعددی مطرح شده است:
علی ابراهیم قمی این را حکایت مردی پولدار و همسایه فقیرش دانسته (تفسیر القمی، ج2، ص36) و مرحوم طبرسی هم همین را ترجیح داده است (مجمع البیان، ج6، ص722)؛ اما اقوال دیگری هم گفته شده مانند اینکه:
اینها دو فرزند یکی از پادشاهان بنی‌اسرائیل بوده‌اند (ابن عباس، به نقل مجمع البیان، ج6، ص722) ؛
اینها دو برادر بودند یکی مومن و دیگری کافر، که اموالی بدانها به ارث رسیده بود و فرد مومن چون اهل صدقه دادن بود اموالش کمتر از دیگری شده بود (البحر المحیط، ج7، ص173)؛
و حتی برخی احتمال داده‌اند که اینها همان کسانی‌اند که در آیات 51-57 سوره صافات حکایت وضعیت آنان در بهشت و جهنم مطرح شده است (مقاتل، به نقل البحر المحیط، ج7، ص173)[2]
3) «جَعَلْنا لِأَحَدِهِما جَنَّتَیْنِ مِنْ أَعْنابٍ وَ حَفَفْناهُما بِنَخْلٍ وَ جَعَلْنا بَیْنَهُما زَرْعاً»
چرا وقتی می‌خواهد گستره اموال آن کسی را که طغیان کرد مطرح کند به این مدل اشاره می‌کند: دو باغ از [انواع] انگورها که درختان خرما آنها را احاطه کرده و بین دو باغ کشتزار و زراعت دارد؟
الف. شاید خداوند با بیان مدل کِشت وی، می‌خواهد اشاره کند که او نهایت تدبیر را برای سوددهی و ضرر ندیدن انجام داده بود:
زراعت و مزرعه، کاشت، داشت و برداشتِ محصولاتش در طی چند ماه و حداکثر یک سال است؛ انگور گیاهی چند ساله است و نخل درختی با دوام؛ در چنین تنوع کِشتی، هر سه نوع بازدهی کوتاه‌مدت و میان‌مدت و درازمدت در نظر گرفته شده و چنین طرحی احتمال ورشکستگی را به حداقل می‌رساند. به علاوه که هم انگور و هم خرما از محصولاتی هستند که ثمراتشان هم به نحو فوری و تازه قابل استفاده است؛ و هم به نحو طولانی مدت؛ و تقریبا ضایعات آنها نزدیک به صفر است.
ب. ...
[1] . متن کامل شعر چنین است:
خبرت هست که آن طاق معلی اُفتاد ناگهان کُنگره‌یِ سنگیِ کسری اُفتاد
خبرت هست ستون‌های یهودا اُفتاد خبرت هست هُبَل خورد شد عُزی اُفتاد
خبر این است زمین پُر شده از آب حیات آی بر احمد و بر آلِ محمد صلوات
یک نفر آمده تا بارِ جهان بردارد پرده از منظره‌ی باغ جنان بردارد
تاکه از گُردیِ ما یوقِ گران بردارد از کران تا به کران بانگِ اذان بردارد
آخر از سمتِ خدا آنکه نیامد آمد چهارده تَن همه با نامِ محمد آمد
شب شکست و به زمین بارشِ مهتاب آمد عشق برقی زد و بر هر دلِ بی تاب آمد
جبروت و ملکوتیست که در قاب آمد فالِ حافظ زدم و این غزل ناب آمد
"گلعُزاری زِ گلستان جهان ما را بس زین چمن سایه‌ی آن سَروِ روان ما را بس"
حق بده دیدنِ این معجزه حیرت دارد فقط این ابر به باریدنش عادت دارد
نفسش گرم خدایا چه حرارت دارد سایه اش نیست و در سایه قیامت دارد
انبیا را بنویسید پیمبر این است قبله‌ی روز و شبِ حضرت حیدر این است
کیستی ای نفست پاک‌تر از پاکی ها غرقِ تسبیحِ بزرگیِ تو افلاکی ها
اَشهَدُ اَنَّ که حیرانِ تو بی باکی ها نوری و نور پراکنده بر این خاکی ها
ای نَفَس‌های علی ای همه هست زهرا عالمی دستِ تو بوسید و تو دستِ زهرا
تو درخشیدی و انوارِ حیات آوردی سیزده رشته قنات از عرفات آوردی
سیزده چشمه‌ی جوشان نجات آوردی سیزده مرتبه بانگِ صلوات آوردی
آخرین باده‌ات از این همه خُم می‌آید با دُعایت عَلَم چهاردهم می‌آید
ششمین آینه‌ات آمد و پروانه شدیم سر زلفیم که با مرحمتش شانه شدیم
مرد این راه نبودیم که مردانه شدیم شیعه‌یِ جعفریِ خادم این خانه شدیم
آسمان را کلماتش سخنش پر کرده و خداوند بر این جلوه تفاخر کرده
گرچه از عطر تو این دشت شقایق دارد چقدر دور و برت شهر منافق دارد
چه غریبی که فقط چند تن عاشق دارد دلِ زهرایی تو صحبت صادق دارد
تو بشیری و به شور ازلی می‌آیی سر هر صبح به دیدارِ علی می‌آیی
باز پیچیده در این شهر پیامت آقا پشت یک خانه تو هستی و قیامت آقا
عادت صبح تو شد عرض سلامت آقا و سلام است فقط تکه کلامت آقا
از تو داریم سلامی پُر عطر و برکات باز بر احمد و بر آل محمد صلوات
[2] . ابوحیان برخی از اقوال را چنین مطرح کرده است:
قیل نزلت فی أخوین من بنی مخزوم الأسود بن عبد الأسود بن عبد یالیل و کان کافرا، و أبی سلمة عبد اللّه بن الأسود کان مؤمنا. و قیل: اخوان من بنی إسرائیل فرطوس و هو الکافر و قیل: اسمه قطفیر، و یهوذا و هو المؤمن فی قول ابن عباس. و قال مقاتل: اسمه تملیخا و هو المذکور فی الصافات فی قوله قالَ قائِلٌ مِنْهُمْ إِنِّی کانَ لِی قَرِینٌ «1» و عن ابن عباس أنهما ابنا ملک من بنی إسرائیل أنفق أحدهما ماله فی سبیل اللّه و کفر الآخر و اشتغل بزینة الدنیا و تنمیة ماله. و عن مکی أنهما رجلان من بنی إسرائیل اشترکا فی مال کافر ستة آلاف فاقتسماها. و روی أنهما کانا حدادین کسبا مالا. و روی أنهما ورثا من أبیهما ثمانیة آلاف دینار، فاشترى الکافر أرضا بألف و بنى دار بألف و تزوج امرأة بألف و اشترى خدما و متاعا بألف، و اشترى المؤمن أرضا فی الجنة بألف فتصدق به، و جعل ألفا صداقا للحور فتصدق به، و اشترى الولدان المخلدین بألف فتصدق به، ثم أصابته حاجة فجلس لأخیه على طریقه فمر فی حشمه فتعرض له فطرده و وبخه على التصدق بماله...
و ذکر إبراهیم بن القاسم الکاتب فی کتابه فی عجائب البلاد أن بحیرة تنیس کانت هاتین الجنتین و کانتا الأخوین، فباع أحدهما نصیبه من الآخر و أنفقه فی طاعة اللّه حتى عیره الآخر، و جرت بینهما هذه المحاورة قال: فغرقها اللّه فی لیلة و إیاهما عنى بهذه الآیة.