556) سوره احزاب (33) آیه 68 رَبَّنا آتِهِمْ ضِعْفَینِ مِنَ الْعَ
بسم الله الرحمن الرحیم
556) سوره احزاب (33) آیه 68
رَبَّنا آتِهِمْ ضِعْفَینِ مِنَ الْعَذابِ وَ الْعَنْهُمْ لَعْناً کَبیراً
ترجمه
پروردگارا ! عذابشان را دو برابر کن و با لعنتی بزرگ آنان را از رحمت خود دور فرما !
تسلیت عاشورا
عاشورای حسینی، سالروز حزن و مصیت اهل بیت علیهمالسلام و شهادت سالار شهیدان و هفتاد و دو تن از بهترین انسانهایی که زمین به روی خود دیده، بر همه دلسوختگان عالم و مستضعفان زمین و محبان اهل بیت، بلکه بر همه ملکوتیان و ساکنان زمین و آسمان تسلیت باد.
اختلاف قرائات
در میان قراء سبعه، تنها «عاصم» (از کوفه) به صورت «کبیرا» قرائت کرده است و بقیه به صورت «کثیراً» قرائت کردهاند. (مجمع البیان، ج8، ص582[1]؛ الکامل المفصل فی القرائات الاربعة عشر، ص427[2])[3]
حدیث
1) از امام زینالعابدین ع در ضمن ادعیه مربوط به ماه رمضان، دعایی برای روز سیزدهم این ماه ذکر شده است بدین بیان:
خدایا! همانا ظالمان آیاتت را انکار کردند و به کتابت کفر ورزیدند و پیامبرانت را تکذیب کردند و از عبادتت خودداری کردند و از آیین خلیلت [= حضرت ابراهیم ع] روی گردان شدند و آنچه را پیامبرت آورده بود تغییر دادند و راهی غیر از شریعتی که تو قرار دادی پیمودند و به غیر هدایت تو اقتدا کردند و به غیر سنت تو شیوهای در پیش گرفتند و از حدودی که تو قرار داده بودی تجاوز کردند و برای به بنبست کشاندن آیات تو کوشیدند و در خاموش کردن نورت دست به دست هم دادند و راهت را بستند و به نعمتهایت کفر ورزیدند و از اولیالامری که قرار داده بودی، جدا شدند و به ولایت و سرپرستی دشمنانت تن دادند و با اولیائت دشمنی کردند و نعمت تو را شناختند و انکارش کردند؛ و الطاف تو را نادیده گرفتند و از مکر تو خود را ایمن دانستند و دلهایشان از [دوریِ] یاد تو قسیالقلب شد و حرامت را حلال شمردند و حرامت را حلال دانستند و بر معصیتت جرات ورزیدند و از خشمت نترسیدند و انتقامت را از یاد بردند و از سختگیریات حذر نکردند و به نعمتت مغرور شدند؛
خدایا از آنان انتقام بگیر و عذابت را بر آنان بباران، و مستاصلشان فرما، و پشت و پناهشان را بگیر، و عزت و جبروتشان را نابود کن، و بنیانشان را برکَن، و پاهایشان را بلرزان، و در دلهایشان هراس افکن؛
خدایا آنان در دینت دغل کردند و مال تو را بین خودشان دست به دست گرداندند و بندگانت را به خدمت خود گماردند؛ خدایا...
خدایا آنان آیات تو را «به قیمتی ناچیز فروختند و سرکشی بزرگی کردند» (بقره/41) پس آنان را «به سختی فروبگیر» (مزمل/16) و آنها را «درهم بکوب» (فرقان/36) و کاملا «هلاک و نابودشان فرما» (فرقان/39) و برایشان نه در زمین یاوری بگذار و نه در آسمان پوزشخواهی؛ و «با لعنتی بزرگ آنان را از رحمت خود دور فرما» (احزاب/68)
إقبال الأعمال، ج1، ص145
(آدرس فوق بر اساس چاپ قدیم این کتاب (تهران:1409) است؛ اما این دعا در چاپ جدید (قم:1376) نیامده است)
دعاء آخر فی الیوم الثالث عشر من مجموعة مولانا زین العابدین ص
اللَّهُمَّ إِنَّ الظَّلَمَةَ جَحَدُوا آیَاتِکَ وَ کَفَرُوا بِکِتَابِکَ وَ کَذَّبُوا رُسُلَکَ وَ اسْتَنْکَفُوا عَنْ عِبَادَتِکَ وَ رَغِبُوا عَنْ مِلَّةِ خَلِیلِکَ وَ بَدَّلُوا مَا جَاءَ بِهِ رَسُولُکَ وَ شَرَّعُوا غَیْرَ دِینِکَ وَ اقْتَدَوْا بِغَیْرِ هُدَاکَ وَ اسْتَنُّوا بِغَیْرِ سُنَّتِکَ وَ تَعَدَّوْا حُدُودَکَ وَ سَعَوْا مُعَاجِزِینَ فِی آیَاتِکَ وَ تَعَاوَنُوا عَلَى إِطْفَاءِ نُورِکَ وَ صَدُّوا عَنْ سَبِیلِکَ وَ کَفَرُوا نَعْمَاءَکَ وَ شَاقُّوا وُلَاةَ أَمْرِکَ وَ وَالَوْا أَعْدَاءَکَ وَ عَادَوْا أَوْلِیَاءَکَ وَ عَرَفُوا ثُمَّ أَنْکَرُوا نِعْمَتَکَ وَ لَمْ یَذْکُرُوا آلَاءَکَ وَ أَمِنُوا مَکْرَکَ وَ قَسَتْ قُلُوبُهُمْ عَنْ ذِکْرِکَ وَ اسْتَحَلُّوا حَرَامَکَ وَ حَرَّمُوا حَلَالَکَ وَ اجْتَرَءُوا عَلَى مَعْصِیَتِکَ وَ لَمْ یَخَافُوا مَقْتَکَ وَ نَسُوا نَقِمَتَکَ وَ لَمْ یَحْذَرُوا بَأْسَکَ وَ اغْتَرُّوا بِنِعْمَتِکَ اللَّهُمَّ فَاصْبُبْ [فَانْتَقِمْ] مِنْهُمْ وَ اصْبُبْ عَلَیْهِمْ عَذَابَکَ وَ اسْتَأْصِلْ شَأْفَتَهُمْ وَ اقْطَعْ دَابِرَهُمْ وَ ضَعْ عِزَّهُمْ وَ جَبَرُوتَهُمْ وَ انْزِعْ أَوْتَارَهُمْ وَ زَلْزِلْ أَقْدَامَهُمْ وَ أَرْعِبْ قُلُوبَهُمْ اللَّهُمَّ إِنَّهُمُ اتَّخَذُوا دِینَکَ دَغَلًا وَ مَالَکَ دُوَلًا وَ عِبَادَکَ خَوَلًا...[4]
اللَّهُمَّ إِنَّهُمُ اشْتَرَوْا بِآیَاتِکَ ثَمَناً قَلِیلًا وَ عَتَوْا عُتُوًّا کَبِیراً اللَّهُمَّ فَخُذْهُمْ أَخْذاً وَبِیلًا وَ دَمِّرْهُمْ تَدْمِیراً وَ تَبِّرْهُمْ تَتْبِیراً وَ لَا تَجْعَلْ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ نَاصِراً وَ لَا فِی السَّمَاءِ عَاذِراً وَ الْعَنْهُمْ لَعْناً کَبِیرا...
2) روایتی از امام صادق برای زیارت قبر امیرالمومنین نقل شده که در فرازی از این زیارت میگوییم:
و خداوند لعنت کند امتی که با تو مخالفت کردند و امتی که ولایت تو را انکار کردند و امتی که علیه تو پشت به پشت هم دادند و امتی که تو را به شهادت رساندند و امتی که با تو قتال کردند و امتی که تو را خوار نمودند و از تو خواری جستند. حمد خدایی راست که آتش را جایگاه آنان قرار داد، که چه بد منزلگاهی است برای وارد شدن؛
خدایا لعنت کن امتی که پیامبرانت و جانشینان آنان را کُشتند با همه لعنتهایت؛ و حرارت آتشت را بدانها بچشان و «جبت»ها و «طاغوت»ها [اشاره به ِ یُؤْمِنُونَ بِالْجِبْتِ وَ الطَّاغُوت؛ نساء/51] و فرعونها و لات و عزی و جبت و طاغوت و هر شریکی که در کنار خدا قرار داده میشود و هر بدعتگذار دروغگویی را لعنت کن؛
خدایا آنان و پیروانشان و همحزبیهایشان و دوستدارانشان و دوستانشان را لعنت کن لعنتی فراوان.
تهذیب الأحکام، ج6، ص26-27
مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ دَاوُدَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ قَالَ أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ الْأَوْدِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا ذُبْیَانُ بْنُ حَکِیمٍ قَالَ حَدَّثَنِی یُونُسُ بْنُ ظَبْیَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا أَرَدْتَ زِیَارَةَ قَبْرِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع ...
وَ لَعَنَ اللَّهُ أُمَّةً خَالَفَتْکَ وَ أُمَّةً جَحَدَتْ وَلَایَتَکَ وَ أُمَّةً تَظَاهَرَتْ عَلَیْکَ وَ أُمَّةً قَتَلَتْکَ وَ أُمَّةً قَاتَلَتْکَ وَ أُمَّةً خَذَلَتْکَ وَ خَذَّلَتْ عَنْکَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَ النَّارَ مَثْوَاهُمْ وَ بِئْسَ الْوِرْدُ الْمَوْرُودُ اللَّهُمَّ الْعَنْ أُمَّةً قَتَلَتْ أَنْبِیَاءَکَ وَ أَوْصِیَاءَ أَنْبِیَائِکَ بِجَمِیعِ لَعَنَاتِکَ وَ أَصْلِهِمْ حَرَّ نَارِکَ وَ الْعَنِ الْجَوَابِیتَ وَ الطَّوَاغِیتَ وَ الْفَرَاعِنَةَ وَ اللَّاتَ وَ الْعُزَّى وَ الْجِبْتَ وَ الطَّاغُوتَ وَ کُلَّ نِدٍّ یُدْعَى مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ کُلَّ مُحْدِثٍ مُفْتَرٍ اللَّهُمَّ الْعَنْهُمْ وَ أَشْیَاعَهُمْ وَ أَتْبَاعَهُمْ وَ مُحِبِّیهِمْ وَ أَوْلِیَاءَهُمْ لَعْناً کَثِیرا...
3) روایتی از امام صادق ع در نحوه زیارت امام حسین ع در روز عاشورا آمده است که در فرازی از آن میفرماید:
سپس بگو: خدایا فاجرانی [= ستمکارانی] که از پیامبرت فاصله گرفتند و غیر تو را پرستیدند و محارم تو حلال شمردند عذاب کن و پیشوایان و پیروان را لعنت فرما و نیز هر کسی که از آنان بود و خدعهای زد و برای آنان فروتنی کرد یا به کارشان راضی شد را فراوان لعنت کن...
مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج2، ص783؛ الإقبال بالأعمال الحسنة (ط - الحدیثة)، ج3، ص67
رَوَى عَبْدُ اللَّهِ بْنُ سِنَانٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى سَیِّدِی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع فِی یَوْمِ عَاشُورَاء..
ثُمَّ قُلِ اللَّهُمَّ عَذِّبِ الْفَجَرَةَ الَّذِینَ شَاقُّوا رَسُولَکَ وَ حَارَبُوا أَوْلِیَاءَکَ وَ عَبَدُوا غَیْرَکَ وَ اسْتَحَلُّوا مَحَارِمَکَ وَ الْعَنِ الْقَادَةَ وَ الْأَتْبَاعَ وَ مَنْ کَانَ مِنْهُمْ فَخَبَّ وَ أَوْضَعَ مَعَهُمْ أَوْ رَضِیَ بِفِعْلِهِمْ لَعْناً کَثِیرا.
4) از امام صادق ع روایت شده است:
ملعون است کسی که خود را به ریاست رساند [خود را به ریاست بر دیگران تحمیل کند]؛
ملعون است کسی که درصدد آن برآید؛
ملعون است کسی که آن را در درون خویش آرزو کند.
الکافی، ج2، ص298
عَنْ أحمد بن محمّد بن خالد عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ وَ غَیْرِهِ رَفَعُوهُ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع:
مَلْعُونٌ مَنْ تَرَأَّسَ؛ مَلْعُونٌ مَنْ هَمَّ بِهَا؛ مَلْعُونٌ مَنْ حَدَّثَ بِهَا نَفْسَهُ.
تدبر
آیات مشابه (عدهای از جهنمیان برای عده دیگری تقاضای عذاب مضاعف میکنند:
قالَتْ أُخْراهُمْ لِأُولاهُمْ رَبَّنا هؤُلاءِ أَضَلُّونا فَآتِهِمْ عَذاباً ضِعْفاً مِنَ النَّارِ قالَ لِکُلٍّ ضِعْفٌ وَ لکِنْ لا تَعْلَمُونَ (اعراف/38)
الَّذِینَ یَصُدُّونَ عَن سَبِیلِ اللَّهِ وَ یَبْغُونهَا عِوَجًا وَ هُم بِالاَخِرَةِ هُمْ کَافِرُونَ؛ أُولئِکَ لَمْ یَکُونُوا مُعْجِزینَ فِی الْأَرْضِ وَ ما کانَ لَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ أَوْلِیاءَ یُضاعَفُ لَهُمُ الْعَذاب (هود/19-20)
قالُوا رَبَّنا مَنْ قَدَّمَ لَنا هذا فَزِدْهُ عَذاباً ضِعْفاً فِی النَّارِ (ص/61)
1) «رَبَّنا آتِهِمْ ضِعْفَینِ مِنَ الْعَذابِ وَ الْعَنْهُمْ لَعْناً کَبیراً»
کسانی که توسط عدهای دیگر گمراه میشوند، از خدا میخواهند که عذاب آن گمراهکنندگان را دو برابر کند و خدا در جای دیگر فرموده است که چنین میکند (اعراف/38؛ هود/19-20)
در قرآن کریم، علاوه بر این آیه، در چهار جای دیگر هم از این که افرادی مشمول عذاب مضاعف میشوند سخن گفته است؛ که از این پنج مورد،
سه موردش مربوط به کسانی است که دیگران را اغوا کردند:
- قالَتْ أُخْراهُمْ لِأُولاهُمْ رَبَّنا هؤُلاءِ أَضَلُّونا فَآتِهِمْ عَذاباً ضِعْفاً مِنَ النَّارِ قالَ لِکُلٍّ ضِعْفٌ وَ لکِنْ لا تَعْلَمُونَ (اعراف/38)
- الَّذِینَ یَصُدُّونَ عَن سَبِیلِ اللَّهِ وَ یَبْغُونهَا عِوَجًا وَ هُم بِالاَخِرَةِ هُمْ کَافِرُونَ؛ أُولئِکَ لَمْ یَکُونُوا مُعْجِزینَ فِی الْأَرْضِ وَ ما کانَ لَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ أَوْلِیاءَ یُضاعَفُ لَهُمُ الْعَذاب (هود/19-20)
- إِنَّا أَطَعْنا سادَتَنا وَ کُبَراءَنا فَأَضَلُّونَا السَّبیلاَ؛ رَبَّنا آتِهِمْ ضِعْفَینِ مِنَ الْعَذابِ (احزاب/67-68)
و دو مورد دیگر،
یکی در مورد زنان پیامبر ص است اگر مرتکب گناهی شوند:
یا نِساءَ النَّبِیِّ مَنْ یَأْتِ مِنْکُنَّ بِفاحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ یُضاعَفْ لَهَا الْعَذابُ ضِعْفَیْنِ وَ کانَ ذلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسیراً (احزاب/30)
و دیگری در مورد کسانی که مرتکب شرک، قتل بیگناهان، و زنا شوند
وَ الَّذینَ لا یَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ وَ لا یَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتی حَرَّمَ اللَّهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ وَ لا یَزْنُونَ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ یَلْقَ أَثاما؛ یُضاعَفْ لَهُ الْعَذابُ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ یَخْلُدْ فیهِ مُهاناً (فرقان/68-69)
و البته گروه چهارمی هم عذابشان دو برابر است؛ و آن هم پیروان این پیشوایان ضلالت؛ چنانکه درآیه 38 اعراف (که در بالا اشاره شد) تصریح میکند که نهتنها عذاب پیشوایان گمراهی دوبرابر است، بلکه عذاب پیروان آنان هم که چشم و گوش بسته دنبال آنان راه افتادند دو برابر است.
2) «رَبَّنا آتِهِمْ ضِعْفَینِ مِنَ الْعَذابِ وَ الْعَنْهُمْ لَعْناً کَبیراً»
کسانی که به خاطر تبعیت از بزرگان و سرکردگانشان جهنمی شدهاند از خدا میخواهند که عذاب آن بزرگان را مضاعف، و آنان را مشمول لعن شدیدتری گرداند. چرا؟
الف. چون آن بزرگان، هم خودشان به سرکشی در برابر خدا اقدام کردند [و از این رو، مستوجب عذاب شدند] و هم موجبات سرکشی و گمراهی دیگران را مهیا کردند [و این هم عذابی دیگر میخواهد] (مجمعالبیان، ج8، ص583؛ المیزان؛ ج16، ص347)
ب. به خاطر شدت ناراحتیای که از آنها دارند و در واقع دلشان میخواهد عذاب سهم خودشان به آنها داده شود.
ج. ...
3) «رَبَّنا آتِهِمْ ضِعْفَینِ مِنَ الْعَذابِ وَ الْعَنْهُمْ لَعْناً کَبیراً»
جهنمیان برای همدیگر دعا میکنند که عذاب شوند و [ظاهرا] این تنها دعای آنان است که مستجاب میشود (أطیب البیان، ج10، ص533)؛ اما چرا؟
الف. چون این خواستهشان منطبق بر حقیقت است؛ اما خواستههای دیگرشان صرفاً آرزوهایی است که از سر ناچاری آن را در سر میپرورانند و بهرهای از حقیقت ندارد، چنانکه خداوند میفرماید «وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ وَ إِنَّهُمْ لَکاذِبُونَ؛ و اگر هم بازگردانده شوند قطعاً به آنچه از آن منع شده بودند برمىگردند و آنان دروغگویند» (انعام/28)
ب. ...
4) «رَبَّنا آتِهِمْ ضِعْفَینِ مِنَ الْعَذابِ وَ الْعَنْهُمْ لَعْناً کَبیراً»
کسانی که زیر بار ولایت طاغوت میروند برای پیشوایانشان دعا میکنند که عذابشان دوچندان شود؛ در مقابل کسانی که ولایت اولیای خدا را پذیرفتهاند، در آخرت از این پیروی بسیار خشنودند و نهتنها از شفاعت آنان بهرهمند میشوند، بلکه از خدا میخواهند که بیشتر در محضر آنان باشند. (اغلب ما امید داریم که اگر در این دنیا از محضر اهل بیت محروم مانده ایم؛ انشاء الله در بهشت محضر ایشان را درک کنیم؛ و اساساً بهشت با بودن آنهاست که برایمان بهشت میشود)
تاملی در جامعه دینی
اگر توجه کنیم که آخرت ظهور باطن دنیاست معلوم میشود که چه تفاوت عظیمی است بین دلبستگی مومنان به رهبران خود با دلبستگی غیر مومنان به بزرگان و سرکردگانِ کافر و منافق خویش.
5) «رَبَّنا آتِهِمْ ضِعْفَینِ مِنَ الْعَذابِ وَ الْعَنْهُمْ لَعْناً کَبیراً»
با توجه به اینکه در آخرت حقایق پشت پرده این دنیاست که آشکار میشود؛ وقتی کافران برای بزرگانشان عذاب و لعنت را تقاضا میکنند، یعنی در آنجا به این حقیقت پی بردهاند که:
الف. حقیقت عذاب همان لعنت (دوری از رحمت) است. (ایستاده در باد، ص522)
ب. چه اندازه از بزرگان خود - که از آنها پیروی میکردهاند - بیزار بوده اند؛ و در حقیقت، ارزشهای اعتباری دنیا - که بر اساس آن عدهای را بزرگ و شایسته پیروی میدانستهاند - مطلوب حقیقی آنان نبوده (ایستاده در باد، ص522) و به تعبیر دیگر، معیارهای آنها در ارزشگذاری چنان نادرست بوده که الان دقیقا نقطه مقابل آن را از خدا میخواهند.
ج. ...
[1] . و قرأ عاصم «کَبِیراً» بالباء و الباقون کثیرا بالثاء
[2] . قرأ عاصم و هشام بخلف عنه «کبیرا» بالباء الموحدة و وافقهم الحسن، و قرأ الباقون «کثیرا« بالثاء المثلثة
[3] . البته ابوحیان «کبیرا» را قرائت ابنعامر (شام) هم میداند اما ظاهرا اشتباه کرده چون هیچکس دیگری چنین چیزی نگفته است: قرأ الجمهور: کثیرا بالثاء المثلثة. و قرأ حذیفة بن الیمان، و ابن عامر، و عاصم، و الأعرج: بخلاف عنه بالباء (البحر المحیط، ج8، ص508)
[4] . اللَّهُمَّ اکْفُفْهُمْ بَأْسَهُمْ وَ افْلُلْ حَدَّهُمْ وَ أَوْهِنْ کَیْدَهُمْ وَ أَشْمِتْ عَدُوَّهُمْ وَ اشْفِ صُدُورَ الْمُؤْمِنِینَ اللَّهُمَّ افْتُتْ أَعْضَادَهُمْ وَ اقْهَرْ جَبَابِرَتَهُمْ وَ اجْعَلِ الدَّائِرَةَ عَلَیْهِمْ وَ اقْضُضْ بُنْیَانَهُمْ وَ خَالِفْ بَیْنَ کَلِمَتِهِمْ وَ فَرِّقْ جَمْعَهُمْ وَ شَتِّتْ أَمْرَهُمْ وَ اجْعَلْ بَأْسَهُمْ بَیْنَهُمْ وَ ابْعَثْ عَلَیْهِمْ عَذَاباً مِنْ فَوْقِهِمْ وَ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ وَ اسْفِکْ بِأَیْدِی الْمُؤْمِنِینَ دِمَاءَهُمْ وَ أَوْرِثِ الْمُؤْمِنِینَ أَرْضَهُمْ وَ دِیارَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ اللَّهُمَّ أَضِلَّ أَعْمَالَهُمْ وَ اقْطَعْ رَجَاءَهُمْ وَ أَدْحِضْ حُجَّتَهُمْ وَ اسْتَدْرِجْهُمْ مِنْ حَیْثُ لا یَعْلَمُونَ وَ ائْتِهِمْ بِالْعَذَابِ مِنْ حَیْثُ لا یَشْعُرُونَ وَ أَنْزِلْ بِسَاحَتِهِمْ مَا یَحْذَرُونَ وَ حَاسِبْهُمْ حِساباً شَدِیداً وَ عَذِّبْهُمْ عَذاباً نُکْراً وَ اجْعَلْ عَاقِبَةَ أَمْرِهِمْ خُسْراً