یک آیه در روز

بسم الله الرحمن الرحیم

496) سوره قلم (68) آیه 30

فَأَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ یَتَلاوَمُونَ

ترجمه

پس به هم رو کردند، در حالی که [همدیگر را] ملامت می‌نمودند.

نکات ترجمه

«یَتَلاوَمُونَ»

ماده «لوم» به معنای ملامت کردن و سرزنش کردن و انتقاد کردن از کسی است به خاطر آن چیزی که از نظر منتقد عیب محسوب می‌شود، هرچند واقعا عیب نباشد. (مفردات ألفاظ القرآن، ص751) و برخی معتقدند که تنها در جایی به کار می‌رود که آن انتقاد به صورت شفاهی مطرح شده باشد. (التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج‏10، ص261)

«لَوْمَة» به معنای «ملامت» و «سرزنش» است؛ و «لائِمٍ» اسم فاعل، و به معنای کسی است که دیگری را ملامت‌ می‌کند (سرزنشگر) (لا یَخافُونَ لَوْمَةَ لائِمٍ؛ مائده/54)

«ملوم» (فَما أَنْتَ بِمَلُومٍ، ذاریات/54؛ ْ فَإِنَّهُمْ غَیْرُ مَلُومینَ، مومنون/6) و «مَلیم» اسم مفعول و به معنای کسی است که سزاوار ملامت است (کتاب العین، ج8، ص343)

اما «مُلیمٌ» (فَالْتَقَمَهُ الْحُوتُ وَ هُوَ مُلیمٌ؛ صافات/142) به لحاظ وزن آن (مُفعِل) باید اسم فاعل باشد و برخی هم بر این تصریح کرده‌اند (المصباح المنیر، ج‏2، ص560) اما اغلب آن را به همان معنای «ملوم» (اسم مفعول، سزاوار ملامت) دانسته‌اند (المحیط فی اللغة، ج‏10، ص361؛ مجمع‌البیان، ج8، ص716)

وقتی این ماده به باب تفاعل (تلاوم) می‌رود به معنای این است که طرفین همدیگر را ملامت کنند (بَعْضُهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ یَتَلاوَمُونَ؛ قلم/30)

این ماده و مشتقاتش جمعا 14 بار در قرآن کریم به کار رفته است.

حدیث

1) از رسول الله ص روایت شده است که:

همانا این اعمال شماست که به شما برمی‌گردد؛

پس هر کس به خیر و خوبی‌ای رسید حمد خدا را بجا آورد؛

و کسی که با غیر آن مواجه شد، جز خودش را ملامت نکند.

الحکایات فی مخالفات المعتزلة من العدلیة (للمفید)، ص85؛ الوافی، ج‏1، ص530

أَخْبَرَنِی أَبُو مُحَمَّدٍ سَهْلُ بْنُ أَحْمَدَ الدِّیبَاجِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو مُحَمَّدٍ قَاسِمُ بْنُ جَعْفَرِ بْنِ یَحْیَى الْمِصْرِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو یُوسُفَ یَعْقُوبُ بْنُ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَجَّاجِ بْنِ عَبْدِ اللَّه‏ قال حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنِ [علیّ بن‏] الْحُسَیْنِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِی بَعْضِ کَلَامِهِ:

إِنَّمَا هِیَ أَعْمَالُکُمْ تُرَدُّ إِلَیْکُمْ فَمَنْ وَجَدَ خَیْراً فَلْیَحْمَدِ اللَّهَ وَ مَنْ وَجَدَ غَیْرَ ذَلِکَ فَلَا یَلُومَنَّ إِلَّا نَفْسَهُ.

2) امیرالمومنین ع در فرازی از وصیت‌نامه‌ای که به امام حسن ع نوشتند، فرموده‌اند:

بهترین بهره انسان قناعت است ... و حرص ورزیدن، ملامت و سرزنش را به سوی خود می‌کشاند.

تحف العقول، ص83

و من کتابه إلى ابنه الحسن ع‏

وَ نِعْمَ حَظُّ الْمَرْءِ الْقَنَاعَةُ ... الشُّحُّ یَجْلِبُ الْمَلَامَة.

تدبر

1) «فَأَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ یَتَلاوَمُونَ»

در داستان صاحبان باغ، با اینکه همگی مقصر بودند، اما به جای اینکه هریک خود را ملامت کند، شروع به ملامت کردن همدیگر کردند.

نکته تخصصی انسان‌شناسی

انسان چون روحیه کمال‌گرا دارد، نمی‌خواهد هیچ نقصی متوجه وی باشد.

به همین جهت، اغلب افراد، غالبا بدی‌های خود را نمی‌بینند و اگر ببینند، آن را توجیه کرده، خود را غیرمقصر می‌پندارند؛ اما همان بدی را در دیگران می‌بینند و باب ملامت دیگران را می‌گشایند.

ثمره اخلاقی

اگر هر عیبی که در دیگران می‌بینیم، پیش از آنکه زبان به ملامت آنان بگشاییم، خود را به جای آنها قرار دهیم، شاید هیچگاه کسی را ملامت نکنیم.

2) «فَأَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ یَتَلاوَمُونَ»

اگر اتحاد [و همکاری] بر اساس تقوا نباشد، سرانجام به تفرقه تبدیل می‌شود:

برادرانی که پیش از این برای محروم کردن همدست بودند، امروز یکدیگر را ملامت کرده، گناه را به گردن یکدیگر می‌اندازند. (تفسیر نور، ج10، ص184)

3) «فَأَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ یَتَلاوَمُونَ»

کسانی که در انجام کار ناشایسته همدست می‌شوند و خود را بر این کار توانا می‌بینند، روزی کارشان به ملامت همدیگر خواهد کشید.

اگر این روز در دنیا نباشد، قطعا در آخرت است.