52) سوره فجر (89) آیه 27: یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِن
بسم الله الرحمن الرحیم
میلاد باسعادت سبط النبی، سیدالشهدا، امام حسین علیه‌السلام بر تمامی مسلمانان و محبان آن حضرت مبارک باد.
52) سوره فجر (89) آیه 27: یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّة
ترجمه
ای نفس مطمئن [= به آرامش رسیده] !
حدیث
1) وَ رُوِیَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ بِإِسْنَادِهِ عَنْ صَنْدَلٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع
اقْرَءُوا سُورَةَ الْفَجْرِ فِی فَرَائِضِکُمْ وَ نَوَافِلِکُمْ فَإِنَّهَا سُورَةُ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ وَ ارْغَبُوا فِیهَا رَحِمَکُمُ اللَّهُ فَقَالَ لَهُ أَبُو أُسَامَةَ وَ کَانَ حَاضِرَ الْمَجْلِسِ کَیْفَ صَارَتْ هَذِهِ السُّورَةُ لِلْحُسَیْنِ خَاصَّةً فَقَالَ أَ لَا تَسْمَعُ إِلَى قَوْلِهِ تَعَالَى «یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِی إِلى رَبِّکِ راضِیَةً مَرْضِیَّةً فَادْخُلِی فِی عِبادِی وَ ادْخُلِی جَنَّتِی» إِنَّمَا یَعْنِی الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ ع فَهُوَ ذُو النَّفْسِ الْمُطْمَئِنَّةِ الرَّاضِیَةِ الْمَرْضِیَّةِ وَ أَصْحَابُهُ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ ص الرَّاضُونَ عَنِ اللَّهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ هُوَ رَاضٍ عَنْهُمْ وَ هَذِهِ السُّورَةُ فِی الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ وَ شِیعَتِهِ وَ شِیعَةِ آلِ مُحَمَّدٍ خَاصَّةً مَنْ أَدْمَنَ قِرَاءَةَ الْفَجْرَ کَانَ مَعَ الْحُسَیْنِ فِی دَرَجَتِهِ فِی الْجَنَّةِ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ.
تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة، ص769
امام صادق ع فرمود:
سوره فجر را در نمازهای واجب و مستحبتان بخوانید، که آن سوره حسین بن علی ع است، و به آن رغبت نشان دهید؛ خدا شما را رحمت کند.
ابواسامه که در مجلس بود پرسید:
چگونه این سوره مخصوص امام حسین ع است؟
فرمود: آیا این سخن خدای متعال [در این سوره] را نشنیده‌ای که: «ای نفس مطمئن [به آرامش رسیده]؛ به جانب پرورداگرت برگرد در حالی که تو از او راضی و او از تو راضی است؛ پس در بندگانم وارد شو؛ و در بهشتم داخل شو!» منظور حسین بن علی ع است؛ چرا که او برخوردار از نفس مطمئنی است که از خدا راضی و خدا از او راضی است و اصحاب او از خاندان محمد ص نیز در روز قیامت از خدا راضی و خدا از آنها راضی است. کسی که بر قرائت سوره فجر مداومت ورزد همراه حسین در مرتبه او در بهشت خواهد بود؛ که خداوند عزیز و حکیم است.[1]
2) حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ السُّکَّرِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ زَکَرِیَّا قَالَ حَدَّثَنَا عُمَیْرُ بْنُ عِمْرَانَ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ عِمْرَانَ [عَمْرٍو] النَّخَعِیِّ عَنْ رِبْعِیِّ بْنِ خِرَاشٍ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ الْیَمَانِ قَالَ:
رَأَیْتُ النَّبِیَّ ص آخِذاً بِیَدِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ ع وَ هُوَ یَقُولُ یَا أَیُّهَا النَّاسُ هَذَا الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ فَاعْرِفُوهُ فَوَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ إِنَّهُ لَفِی الْجَنَّةِ وَ مُحِبِّیهِ فِی الْجَنَّةِ وَ مُحِبِّی مُحِبِّیهِ فِی الْجَنَّةِ.
الأمالی( للصدوق)، ص597
حذیفه می‌گوید: پیامبر ص را دیدم که دست حسین بن علی را گرفته بود و می‌فرمود:
ای مردم! این حسین بن علی ع است؛ او را بشناسید، به کسی که جانم به دست اوست سوگند، بدرستی که او حتما در بهشت است، و همین طور دوستداران او در بهشت‌اند و دوستداران دوستداران او هم در بهشت‌اند.
تدبر
1) از عمیق‌ترین خواسته‌های انسان، رسیدن به آرامش است؛ آرامش وقتی حاصل می‌شود که انسان به مطلوب خود برسد. برخی گمان می‌کنند که آرامش واقعی هیچگاه برای آدمی حاصل نمی‌شود زیرا چون بی‌نهایت طلب است، به هر چیزی برسد، بعد از مدتی از آن خسته می‌شود؛ اما خداوند در این آیه برخی انسانها را با تعبیر «نفس به آرامش رسیده» خطاب می‌کند، و این خطاب قبل از ورود در بهشت است، (زیرا در آیات بعدی به او می‌گوید وارد بهشت شو). این نشان می‌دهد که انسان بی‌نهایت‌طلب می‌تواند در همین زندگی قبل از بهشت به آرامش حقیقی برسد.
ظاهرا تنها راهش هم ذکر الله است (رعد/28)؛ زیرا انسان بی‌نهایت‌طلب تنها در محضر بی‌نهایت است که آرام و قرار پیدا می‌کند.
2) آرامش مستلزم سکون و منفعل بودن نیست؛ امام حسین ع نفس مطمئنه است، در حالی که از پر چنب و جوش‌ترین انسانهای عالم بوده و عالمی را به جنب و جوش واداشته است. شاید تمثیل اقیانوس برای آرامش تمثیل خوبی باشد: شدیدترین طوفانها و زلزله‌ها سطح اقیانوس را اندکی موج‌ناک می‌کند؛ اما اقیانوس همه را در خود گم می‌کند. انسان به آرامش رسیده است که در مقابل سختی‌های عظیم عاشورا می‌گوید: ما رایت الا الجمیل.
3) «آرامش از مهمترین خواسته‌های آدمی است» + «آرامش از خصلت‌های روح (نفس) است، نه بدن» = مهمترین خواسته‌های آدمی مربوط به حوزه روح است؛ روح که به آرامش برسد سختی‌های جسمی آسان می‌نماید و اصلا جز زیبایی چیزی دیده نمی‌شود: ما رایت الا الجمیل.
4) این آیه نه‌تنها شامل امام حسین ع است، بلکه شامل اصحاب ایشان (حدیث1) و بلکه دوستداران ایشان (حدیث2) می‌شود. پس پیوند روحی با اولیاءالله، مسیر پیوند با خدا می‌شود و انسان را به آرامش حقیقی می‌رساند.
[1] . این از باب مصداق خاص است (به تعبیر علامه طباطبایی از باب جری و تطبیق است که آیه به یکی از مصادیق عالی خود تطبیق شده است وگرنه در روایات دیگر هم این را در خصوص حضرت علی ع دانسته‌اند هم در مورد کل مومنان:
مثلا:
1) تفسیر فرات الکوفی، ص: 555: فُرَاتُ [بْنُ إِبْرَاهِیمَ الْکُوفِیُ] قَالَ حَدَّثَنِی عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ الزُّهْرِیُّ [قَالَ حَدَّثَنِی إِبْرَاهِیمُ بْنُ سُلَیْمَانَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَالِمٍ] عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ [جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ] ع فِی قَوْلِهِ یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ إِلَى آخِرِهِ [آخِرِ السُّورَةِ] قَالَ نَزَلَتْ فِی عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع.
2) تفسیر فرات الکوفی، ص: 553-554: قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْقَاسِمِ الْعَلَوِیُّ [قَالَ حَدَّثَنَا فُرَاتُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ الْکُوفِیُ] مُعَنْعَناً عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ:
قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع جُعِلْتُ فِدَاکَ یُسْتَکْرَهُ الْمُؤْمِنُ عَلَى خُرُوجِ نَفْسِهِ قَالَ فَقَالَ لَا وَ اللَّهِ قَالَ قُلْتُ وَ کَیْفَ ذَاکَ
قَالَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ إِذَا حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ حَضَرَ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ أَهْلُ بَیْتِهِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ جَمِیعُ الْأَئِمَّةِ عَلَیْهِمُ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ وَ [التَّحِیَّةُ وَ الْإِکْرَامُ] وَ لَکِنِ الْتَوَى [کنو أکنوا] عَنِ اسْمِ فَاطِمَةَ وَ یَحْضُرُهُ جَبْرَئِیلُ وَ مِیکَائِیلُ وَ إِسْرَافِیلُ وَ عَزْرَائِیلُ عقَالَ فَیَقُولُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّهُ کَانَ مِمَّنْ یُحِبُّنَا وَ یَتَوَلَّانَا فَأَحِبَّهُ قَالَ فَیَقُولُ رَسُولُ اللَّهِ ص یَا جَبْرَئِیلُ إِنَّهُ کَانَ مِمَّنْ یُحِبُّ عَلِیّاً وَ ذُرِّیَّتَهُ فَأَحِبَّهُ قَالَ فَیَقُولُ جَبْرَئِیلُ ع لِمِیکَائِیلَ وَ إِسْرَافِیلَ مِثْلَ ذَلِکَ قَالَ ثُمَّ یَقُولُونَ جَمِیعاً لِمَلَکِ الْمَوْتِ إِنَّهُ کَانَ یُحِبُّ مُحَمَّداً وَ آلَهُ وَ یَتَوَلَّى عَلِیّاً وَ ذُرِّیَّتَهُ فَارْفُقْ بِهِ قَالَ فَیَقُولُ مَلَکُ الْمَوْتِ وَ الَّذِی اخْتَارَکُمْ وَ کَرَّمَکُمْ وَ اصْطَفَى مُحَمَّداً ص بِالنُّبُوَّةِ وَ خَصَّهُ بِالرِّسَالَةِ لَأَنَا أَرْفَقُ بِهِ مِنْ وَالِدٍ رَفِیقٍ وَ أَشْفَقُ مِنْ أَخٍ شَفِیقٍ ثُمَّ مَالَ إِلَیْهِ مَلَکُ الْمَوْتِ فَیَقُولُ لَهُ یَا عَبْدَ اللَّهِ أَخَذْتَ فَکَاکَ رَقَبَتِکَ أَخَذْتَ رِهَانَ أَمَانِکَ فَیَقُولُ نَعَمْ فَیَقُولُ فَبِمَا ذَا فَیَقُولُ بِحُبِّی مُحَمَّداً وَ آلِهِ وَ بِوَلَایَتِی عَلِیّاً وَ ذُرِّیَّتِهِ فَیَقُولُ أَمَّا مَا کُنْتَ تَحْذَرُ فَقَدْ آمَنَکَ اللَّهُ مِنْهُ وَ أَمَّا مَا کُنْتَ تَرْجُو فَقَدْ أَتَاکَ اللَّهُ بِهِ افْتَحْ عَیْنَیْکَ فَانْظُرْ إِلَى مَا عِنْدَکَ قَالَ فَیَفْتَحُ عَیْنَیْهِ فَیَنْظُرُ إِلَیْهِمْ وَاحِداً وَاحِداً وَ یُفْتَحُ لَهُ بَابٌ إِلَى الْجَنَّةِ فَیَنْظُرُ إِلَیْهَا فَیَقُولُ لَهُ هَذَا مَا أَعَدَّ اللَّهُ لَکَ وَ هَؤُلَاءِ رُفَقَاؤُکَ أَ فَتُحِبُّ اللِّحَاقَ بِهِمْ أَوِ الرُّجُوعَ إِلَى الدُّنْیَا
قَالَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَ مَا رَأَیْتَ شَخْصَتَهُ وَ رَفْعَ حَاجِبَیْهِ إِلَى فَوْقُ مِنْ قَوْلِهِ لَا حَاجَةَ لِی إِلَى الدُّنْیَا وَ لَا الرُّجُوعِ إِلَیْهَا وَ یُنَادِیهِ مُنَادٍ مِنْ بُطْنَانِ الْعَرْشِ یُسْمِعُهُ وَ یُسْمِعُ مَنْ بِحَضْرَتِهِ
یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ إِلَى مُحَمَّدٍ وَ وَصِیِّهِ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ بَعْدِهِ ارْجِعِی إِلى رَبِّکِ راضِیَةً بِالْوَلَایَةِ [بِوَلَایَةِ عَلِیٍ] مَرْضِیَّةً بِالثَّوَابِ فَادْخُلِی فِی عِبادِی مَعَ مُحَمَّدٍ [ص] وَ أَهْلِ بَیْتِهِ [ع] وَ ادْخُلِی جَنَّتِی غَیْرَ مَشُوبَةٍ.