یک آیه در روز

بسم الله الرحمن الرحیم

49) سوره غافر (40) آیه17    الْیَوْمَ تُجْزى‏ کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ لا ظُلْمَ الْیَوْمَ إِنَّ اللَّهَ سَریعُ الْحِساب‏

ترجمه

امروز [آن روز] هر کس به آنچه به دست آورده، جزا داده می‌شود؛ هیچ ظلمی در این روز نیست؛ بدرستی که خداوند سریع الحساب [حسابرس سریع] است.

حدیث

أَخْبَرَنَا أَبُو الْعَبَّاسِ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ الْمَحْبُوبِیُّ، ثنا سَعِیدُ بْنُ مَسْعُودٍ، ثنا یَزِیدُ بْنُ هَارُونَ، أَنْبَأَ هَمَّامُ بْنُ یَحْیَى، عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عَبْدِ الْوَاحِدِ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَقِیلٍ، عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا، قَالَ: بَلَغَنِی عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِیِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ، سَمِعَهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ فِی الْقِصَاصِ، وَلَمْ أَسْمَعْهُ، فَابْتَعْتُ بَعِیرًا، فَشَدَدْتُ رَحْلِی عَلَیْهِ، ثُمَّ سِرْتُ شَهْرًا حَتَّى قَدِمْتُ مِصْرَ، فَأَتَیْتُ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ أُنَیْسٍ، فَقُلْتُ لِلْبَوَّابِ: قُلْ لَهُ جَابِرٌ عَلَى الْبَابِ، فَقَالَ: ابْنُ عَبْدِ اللَّهِ؟ قُلْتُ: نَعَمْ، فَأَتَاهُ فَأَخْبَرَهُ، فَقَامَ یَطَأُ ثَوْبَهُ حَتَّى خَرَجَ إِلَیْهِ فَاعْتَنَقَنِی وَاعْتَنَقْتُهُ، فَقُلْتُ لَهُ: حَدِیثٌ بَلَغَنِی عَنْکَ سَمِعْتَهُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ وَلَمْ أَسْمَعْهُ فِی الْقِصَاصِ، فَخَشِیتُ أَنْ أَمُوتَ أَوْ تَمُوتَ قَبْلَ أَنْ أَسْمَعَهُ، فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ، یَقُولُ:[1]

... ثُمَّ یُنَادِیهِمْ بِصَوْتٍ یَسْمَعُهُ مَنْ بَعُدَ کَمَا یَسْمَعُهُ مَنْ قَرُبَ: «أَنَا الْمَلِکُ، أَنَا الدَّیَّانُ لا یَنْبَغِی لأَحَدٍ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ أَنْ یَدْخُلَ الْجَنَّةَ، وَلا یَنْبَغِی لأَحَدٍ مِنْ أَهْلِ النَّارِ أَنْ یَدْخُلَ النَّارَ، وَعِنْدَهُ مَظْلِمَةٌ حَتَّى أَقُصَّهُ مِنْهُ حَتَّى اللَّطْمَةَ » ...[2] قَالَ: وَتَلا رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ: «الْیَوْمَ تُجْزَى کُلُّ نَفْسٍ بِمَا کَسَبَتْ لا ظُلْمَ الْیَوْمَ»

المستدرک علی الصحیحین (حاکم نیشابوری)  ج2، ص438 ، حدیث3567

مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج‏8، ص805

جابر بن عبدالله انصاری می‌گوید خبردار شدم که یکی از اصحاب پیامبر ص حدیثی از ایشان درباره قصاص شنیده که من نشنیده‌ام. پس شتری تهیه کردم و بار سفر بستم و یک ماه در راه بودم تا به مصر رسیدم و نزد عبدالله بن انیس (فرد مورد نظر) رفتم و به دربان گفتم بگو جابر جلوی در است. گفتم: جابر بن عبدالله؟ گفتم بله. به او خبر داد و وی دامن‌کشان آمد و مرا در آغوش گرفت. به او گفتم خبردار شدم که حدیثی از پیامبر اکرم ص شنیده‌ای درباره قصاص که من آن را نشنیده‌ام، ترسیدم بمیرم یا بمیری قبل از اینکه آن را [از خودت، بی‌واسطه] بشنوم. او گفت: از پیامبر شنیدم که می‌فرمود:

... خداوند در قیامت به صدایی که افراد دور و نزدیک همگی یکسان می‌شنوند ندا می‌دهد: من سلطان هستم، من دیّان [جزا دهنده، برپا دارنده دین] هستم. نه کسی از بهشتیان وارد بهشت می‌شود و نه کسی از جهنمیان وارد جهنم می‌شود مگر اینکه اگر ظلمی بر کسی کرده قصاص آن ظلم را انجام دهم حتی اگر به اندازه خراشی باشد. سپس پیامبر این آیه را تلاوت کرد: «آن روز هر کس به آنچه به دست آورده، جزا داده می‌شود؛ هیچ ظلمی در آن روز نیست»

2) امیرالمومنین ع می‌فرمایند

أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَخْوَفَ مَا أَخَافُ عَلَیْکُمُ اثْنَانِ اتِّبَاعُ الْهَوَى وَ طُولُ الْأَمَلِ فَأَمَّا اتِّبَاعُ الْهَوَى فَیَصُدُّ عَنِ الْحَقِّ وَ أَمَّا طُولُ الْأَمَلِ‏ فَیُنْسِی الْآخِرَةَ أَلَا وَ إِنَّ الدُّنْیَا قَدْ وَلَّتْ حَذَّاءَ فَلَمْ یَبْقَ مِنْهَا إِلَّا صُبَابَةٌ کَصُبَابَةِ الْإِنَاءِ اصْطَبَّهَا صَابُّهَا أَلَا وَ إِنَّ الْآخِرَةَ قَدْ أَقْبَلَتْ وَ لِکُلٍّ مِنْهُمَا بَنُونَ فَکُونُوا مِنْ أَبْنَاءِ الْآخِرَةِ وَ لَا تَکُونُوا مِنْ أَبْنَاءِ الدُّنْیَا فَإِنَّ کُلَّ وَلَدٍ سَیُلْحَقُ بِأَبِیهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ

وَ إِنَّ الْیَوْمَ عَمَلٌ وَ لَا حِسَابَ وَ غَداً حِسَابٌ وَ لَا عَمَل‏

نهج البلاغه، خطبه 42

  ای مردم! ترسناک‌ترین چیزی که برای شما از آن می‌ترسم دو چیز است: تبعیت از هوای نفس و بلند بودن آرزو: که تبعیت از هوای نفس، مانع قبول حق می‌شود؛ و بلند بودن آرزو آخرت را از یاد می‌برد؛

آگاه باشید! دنیا به سرعت پشت کرده و از آن جز ته مانده‌ای از ظرف آبى که آن را خالى کرده باشند، نمانده است.

بهوش باشید که آخرت به سوى ما مى‏آید!

دنیا و آخرت، هر یک فرزندانى دارند. بکوشید از فرزندان آخرت باشید، نه دنیا، زیرا در روز قیامت، هر فرزندى به پدر و مادر خویش باز مى‏گردد.

امروز هنگام عمل است نه حسابرسى، و فردا روز حسابرسى است نه عمل.[3]

3) وَ سُئِلَ ع کَیْفَ یُحَاسِبُ اللَّهُ الْخَلْقَ عَلَى کَثْرَتِهِمْ فَقَالَ ع کَمَا یَرْزُقُهُمْ عَلَى کَثْرَتِهِمْ فَقِیلَ کَیْفَ یُحَاسِبُهُمْ وَ لَا یَرَوْنَهُ فَقَالَ ع کَمَا یَرْزُقُهُمْ وَ لَا یَرَوْنَه‏

نهج البلاغه، حکمت 300

و از امام علی ع سوال شد که: چگونه خداوند مخلوقات را با این کثرتشان محاسبه می‌کند؟

فرمود: همان گونه که با این کثرتشان به همه آنها روزی می‌دهد.

سوال شد: چگونه محاسبه‌شان می‌کند در حالی که او را نمی‌بینند؟

فرمود: همان گونه که روزی‌شان می‌دهد در حالی که او را نمی‌بینند.

تدبر

1) اینکه حساب هرکس دقیقا رسیده شود و هرکس جزای متناسب با عملش را کاملا دریافت کند و هیچ ظلمی باقی نماند، مربوط به قیامت است؛ نه دنیا. (با توجه به کلمه «الیوم» ونیز حدیث2) زیرا دنیا ظرفیت بروز همه حقیقت (همه جزا) را ندارد (تفسیر البیان فی الموافقة بین الحدیث و القرآن (علامه طباطبایی) ج‏5، ص65)

پس این اشکال که «اگر خدا عادل است چرا این همه ظلم در دنیا وجود دارد» ناشی از این است که از کل سیستم غفلت شده است. همان طور که اگر در یک کارخانه خودروسازی فقط یا دیدن سالن ساخت اتاقک خودرو نمی‌توان درباره کیفیت و کارایی خودرو قضاوت درستی داشت؛ با دیدن فقط دنیا هم نمی‌توان درباره عدالت خدا قضاوت درستی داشت.

2) خدا سریع الحساب است زیرا محاسبه او، همراه و در متن عمل ما انجام می‌شود و مزاحمی هم ندارد که بخواهد معطلش کند (حدیث 3). همین که عمل می‌کنیم، در باطنش حسابش معلوم می‌شود؛ و این باطن در روز قیامت برای ما آشکار می‌گردد. پس اگر معطلی‌ای در صحرای محشر رخ می‌دهد به معطلی‌های خود ما برمی‌گردد؛ نه به خدا.

به تعبیر ساده‌تر، معطلی در قیامت، تقصیر خودمان است، نه تقصیر خدا؛ خدا سریع‌الحساب است و به کسی هم ظلم نمی‌کند؛ اما وجود ما و کارهای ما گیرهایی دارد که معطلمان می‌کند، چه‌بسا معادل قرن‌ها: لابثین فیها احقابا (نبأ/23) باید تک‌تک گره‌های وجودمان (هرجا که وجودمان را به دنیای فانی گره زده‌ایم) باز شود تا وارد بهشت شویم. به قول حافظ:

غلام همت آنم که زیر چرخ کبود

ز هر چه رنگ تعلق پذیرد آزادست

http://ganjoor.net/hafez/ghazal/sh37/

برای توضیح معنای «سریع الحساب بودن خدا» نگاه کنید به «انسان از آغاز تا انجام» (علامه طباطبایی) ص158-167.

 http://download.ghbook.ir/downloads/htm/8000/5221-f-13930127-ensan%20az%20aghaz%20ta%20anjam.htm

---

[1] . " یَحْشُرُ اللَّهُ الْعِبَادَ، وَقَالَ: النَّاسَ عُرَاةً غُرْلا بُهْمًا "، قَالَ: قُلْنَا: مَا بُهْمًا؟ قَالَ: " لَیْسَ مَعَهُمْ شَیْءٌ

[2] . قَالَ: قُلْنَا: کَیْفَ ذَا، وَإِنَّمَا نَأْتِی اللَّهَ غُرْلا بُهْمًا؟ قَالَ: " بِالْحَسَنَاتِ وَالسَّیِّئَاتِ "،

[3] . این حدیث هم از امیرالمومنین ع بود که به علت ضیق مجال در کانال نیاوردم

...  فَکَیْفَ بِکُمْ لَوْ قَدْ تَنَاهَتِ الْأُمُورُ وَ بُعْثِرَتِ الْقُبُورُ وَ حُصِّلَ ما فِی الصُّدُورِ وَ وَقَعْتُمْ لِلتَّحْصِیلِ بَیْنَ یَدَیِ الْمَلِکِ الْجَلِیلِ فَطَارَتِ الْقُلُوبُ لِإِشْفَاقِهَا مِنْ سَالِفِ الذُّنُوبِ وَ هُتِکَتْ مِنْکُمُ الْحُجُبُ وَ الْأَسْتَارُ وَ ظَهَرَتْ مِنْکُمُ الْغُیُوبُ وَ الْأَسْرَارُ هُنَالِکَ «تُجْزى‏ کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ» إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ «لِیَجْزِیَ الَّذِینَ أَساؤُا بِما عَمِلُوا وَ یَجْزِیَ الَّذِینَ أَحْسَنُوا بِالْحُسْنَى» اغْتَنِمُوا أَیَّامَ الصِّحَّةِ قَبْلَ السَّقَمِ وَ الشَّیْبَةِ قَبْلَ الْهَرَمِ وَ بَادِرُوا التَّوْبَةَ قَبْلَ النَّدَمِ وَ لَا یَحْمِلَنَّکُمُ الْمُهْلَةُ عَلَى طُولِ الْغَفْلَةِ فَإِنَّ الْأَجَلَ یَهْدِمُ الْأَمَلَ وَ الْأَیَّامُ مُوَکَّلَةٌ بِنَقْصِ الْمُدَّةِ وَ تَفْرِیقِ الْأَحِبَّةِ فَبَادِرُوا رَحِمَکُمُ اللَّهُ بِالتَّوْبَةِ قَبْلَ حُضُورِ النَّوْبَةِ وَ بَرَزُوا لِلْغِیبَةِ الَّتِی لَا یَنْتَظِرُ مَعَهَا الْأَوْبَةَ وَ اسْتَعِینُوا عَلَى بُعْدِ الْمَسَافَةِ بِطُولِ الْمَخَافَة ..

بحار الأنوار، ج‏74، ص440