410) سوره عنکبوت (29) آیه13 وَ لَیَحْمِلُنَّ أَثْقالَهُمْ وَ أَ
بسم الله الرحمن الرحیم
410) سوره عنکبوت (29) آیه13
وَ لَیَحْمِلُنَّ أَثْقالَهُمْ وَ أَثْقالاً مَعَ أَثْقالِهِمْ وَ لَیُسْئَلُنَّ یَوْمَ الْقِیامَةِ عَمَّا کانُوا یَفْتَرُونَ
ترجمه
و بی‌تردید بارهای سنگین خود را بر دوش خواهند کشید و بارهای سنگینی علاوه بر بارهای خود؛ و قطعا روز قیامت از آنچه دروغ می‌بسته‌اند بازخواست خواهند شد.
شأن نزول
روایت شده است ابو جهل و بزرگان قریش افرادى را که نزد رسول خدا (ص) رفته، و مسلمان مىشدند، مىدیدند، و مىگفتند: محمد (ص) شراب را حرام کرده، زنا را حرام کرده، و هر عملى که عرب انجام مىداد تحریم نموده، از دین او برگردید، ما گناه شما را به گردن مىگیریم، پس این آیه نازل شد: «لَیَحْمِلُنَّ أَثْقالَهُمْ وَ أَثْقالًا مَعَ أَثْقالِهِمْ»
الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج5، ص142؛ المیزان، ج16، ص108
و اخرج ابن أبى شیبة فی المصنف و ابن المنذر عن ابن الحنفیة رضى الله عنه قال کان أبو جهل و صنادید قریش یتلقون الناس إذا جأوا إلى النبی صلى الله علیه و سلم یسلمون یقولون انه یحرم الخمر و یحرم الزنا و یحرم ما کانت تصنع العرب فارجعوا فنحن نحمل أوزارکم فنزلت هذه الآیة وَ لَیَحْمِلُنَّ أَثْقالَهُمْ وَ أَثْقالًا مَعَ أَثْقالِهِ.
حدیث
1) از امام باقر ع روایت شده استک هر بنده‌ای از بندگان خدا که سنت هدایتگری را رایج کند، اجری دارد همانند اجر کسانی که بدان عمل کند بدون اینکه از اجر آنها کاسته شود؛ و هر بنده‌ای از بندگان خدا که سنت گمراهی‌آوری را رایج کند، وزر و گناهی همانند وزر و گناه کسی که بدان عمل کرده است خواهد داشت بدون آنکه از گناه آنها کم شود.
ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، النص، ص: 132
حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَکِّلِ قَالَ حَدَّثَنِی عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ عَنْ مَیْمُونٍ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: أَیُّمَا عَبْدٍ مِنْ عِبَادِ اللَّهِ سَنَّ سُنَّةَ هُدًى کَانَ لَهُ أَجْرٌ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ عَمِلَ بِذَلِکَ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَنْقُصَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَیْءٌ وَ أَیُّمَا عَبْدٍ مِنْ عِبَادِ اللَّهِ سَنَّ سُنَّةَ ضَلَالٍ کَانَ عَلَیْهِ مِثْلُ وِزْرِ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَنْقُصَ مِنْ أَوْزَارِهِمْ شَیْءٌ.
2) از امام باقر ع روایت شده است:
کسی که بدون علم و بدون اینکه هدایتی از جانب خدا دریافت کرده باشد، به مردم فتوا دهد (حکم شرعی‌ای را به مردم بگوید) هم فرشتگان رحمت و هم فرشتگان عذاب او را لعنت می‌کنند و گناه کسی که به فتوای او عمل کرده، به او هم ملحق می‌شود.
المحاسن، ج1، ص205
عَنْهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ الْحَذَّاءِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ:
مَنْ أَفْتَى النَّاسَ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ لَا هُدًى مِنَ اللَّهِ لَعَنَتْهُ مَلَائِکَةُ الرَّحْمَةِ وَ مَلَائِکَةُ الْعَذَابِ وَ لَحِقَهُ وِزْرُ مَنْ عَمِلَ بِفُتْیَاه.
3) امیرالمومنین ع فرمودند:
همانا مبغوضترین آفریدگان نزد خدا دو کس‌اند:
مردى که خدا او را به خود وانهاده، و او از راه راست به دور افتاده؛ شیفته کلام بدعت‌آمیز [= طرح دیدگاه‌های جدید و بدون پشتوانه در دین] است، و دعوت‌کننده مردمان به ضلالت. او فتنه‌ای است برای هر که با او به فتنه افتد؛ و خود گمراه است از هدایت کسانی که پیش از اویند، و گمراه‌کننده هر که در زندگی و پس از مرگش به او اقتدا کند. حمل کننده بار گناهان دیگران است، و خود در گروی گناهان خویش.
و مردى که پشتوارهاى از نادانى فراهم ساخته، و خود را میان مردم نادان در انداخته. شتابان در تاریکى فتنه می‌تازد، و در کورکورانه در پیچ و خم عرصه‌های سست و لرزان، راه می‌پیماید. آدم‌نمایان او را دانا نامیدهاند و او نه چنان است، چیزى را بسیار فراهم آورده که اندکش بهتر از بسیار آن است...
نهج البلاغه، خطبه17 ؛ الکافی، ج1، ص55
و من کلام له ع فی صفة من یتصدى للحکم بین الأمة و لیس لذلک بأهل
إِنَّ أَبْغَضَ الْخَلَائِقِ إِلَى اللَّهِ [تَعَالَى] رَجُلَانِ رَجُلٌ وَکَلَهُ اللَّهُ إِلَى نَفْسِهِ فَهُوَ جَائِرٌ عَنْ قَصْدِ السَّبِیلِ مَشْغُوفٌ بِکَلَامِ بِدْعَةٍ وَ دُعَاءِ ضَلَالَةٍ فَهُوَ فِتْنَةٌ لِمَنِ افْتَتَنَ بِهِ ضَالٌّ عَنْ هُدَى مَنْ کَانَ قَبْلَهُ مُضِلٌّ لِمَنِ اقْتَدَى بِهِ فِی حَیَاتِهِ وَ بَعْدَ وَفَاتِهِ حَمَّالٌ خَطَایَا غَیْرِهِ رَهْنٌ [رَهِینٌ] بِخَطِیئَتِهِ وَ رَجُلٌ قَمَشَ جَهْلًا مُوضِعٌ فِی جُهَّالِ الْأُمَّةِ عَادٍ [غَادِرٌ] فِی أَغْبَاشِ الْفِتْنَةِ عَمٍ بِمَا فِی عَقْدِ الْهُدْنَةِ قَدْ سَمَّاهُ أَشْبَاهُ النَّاسِ عَالِماً وَ لَیْسَ بِهِ بَکَّرَ [بَکَرَ] فَاسْتَکْثَرَ مِنْ جَمْعٍ مَا قَلَّ مِنْهُ خَیْرٌ مِمَّا کَثُرَ ...[1]
4) ابواسحاق لیثی می‌گوید خدمت امام باقر ع رسیدم و سوالاتی پرسیدم؛ [بحث به اینجا رسید که به ایشان عرض می‌کند]
گفتم: یا ابن رسول الله! این مطلب که فرمودید خیلی عجیب است! آیا از خوبی‌های دشمنان شما می‌گیرند و در نامه عمل شیعیان [واقعی] شما می‌گذارند؟ و از بدی‌های دوستداران شما برمی‌دارند و آن را برای کینه‌توزان نسبت به شما می‌گذارند؟!
فرمود: آری به خدایی که جز او معبودی نیست و شکافنده دانه و ایجاد کننده حیات و آفریننده زمین و آسمان است، جز حق نگفتم و جز با سخنی راست به تو خبر ندادم «و خداوند به آنان ظلم نکرده چرا که خداوند ظلم‌کننده به بندگانش نیست» (فصلت/46)و هر آنچه به تو گفتم تماما در قرآن کریم موجود است.
گفتم:واقعا اینها عیناً در قرآن آمده؟
فرمود: بله در بیش از سی جای قرآن! آیا دوست داری آیاتش را بر تو بخوانم؟
گفتم: بله، یا ابن رسول الله!
فرمود: خداوند متعال می‌فرماید: «و کسانی که کفر ورزیدند به کسانی که ایمان آوردند گفتند راه ما را پیروی کنید و [بار] خطاهای شما برعهده ما؛ در حالی که برعهده‌گیرنده چیزی از خطاهای آنها نیستند؛ آنان قطعا دروغگویند. و بی‌تردید بارهای سنگین خود را بر دوش خواهند کشید و بارهای سنگینی علاوه بر بارهای خود» (عنکبوت/12-13) آیا باز هم برایت بگویم؟
گفتم: بله، یا ابن رسول الله!
فرمود: «تا در روز قیامت بارهای سنگین خود خود را کامل بر دوش بکشند و از بار کسانی که بدون علم آنها را گمراه کردند؛ هان که چه بد باری دارند!» (نحل/25) آیا دلت می‌خواهد باز هم بخوانم؟
گفتم: بله، یا ابن رسول الله!
فرمود: «آنان کسانی اند که خداوند بدی‌هایشان را به خوبی‌ها تبدیل می‌کند که خداوند بسیار آمرزنده و رحیم است» (فرقان/70) خداوند بدی‌های شیعیان ما را به خوبی‌ها تبدیل می‌کند و خوبی‌های دشمنان ما را به بدی‌ها؛ و خدا اجل از آن است که این کارش جز از روی عدل و انصافش باشد که هیچکس نمی‌تواند قضای الهی را برگرداند و هیچکس نمی‌تواند او را به خاطر حکمش مورد تعقیب قرار دهد و او شنوا و داناست.
علل الشرائع، ج2، ص610
أَبِی رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ السَّیَّارِیِّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مِهْرَانَ الْکُوفِیُّ قَالَ حَدَّثَنِی حَنَانُ بْنُ سَدِیرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ اللَّیْثِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْبَاقِرِ ع...
فَقُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا أَعْجَبَ هَذَا تُؤْخَذُ حَسَنَاتُ أَعْدَائِکُمْ فَتُرَدُّ عَلَى شِیعَتِکُمْ وَ تُؤْخَذُ سَیِّئَاتُ مُحِبِّیکُمْ فَتُرَدُّ عَلَى مُبْغِضِیکُمْ قَالَ إِی [وَ] اللَّهِ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَالِقُ الْحَبَّةِ وَ بَارِئُ النَّسَمَةِ وَ فَاطِرُ الْأَرْضِ وَ السَّمَاءِ مَا أَخْبَرْتُکَ إِلَّا بِالْحَقِّ وَ مَا أَنْبَأْتُکَ إِلَّا الصِّدْقَ وَ ما ظَلَمَهُمُ اللَّهُ وَ مَا اللَّهُ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِیدِ وَ إِنَّ مَا أَخْبَرْتُکَ لَمَوْجُودٌ فِی الْقُرْآنِ کُلُّهُ قُلْتُ هَذَا بِعَیْنِهِ یُوجَدُ فِی الْقُرْآنِ قَالَ نَعَمْ یُوجَدُ فِی أَکْثَرَ مِنْ ثَلَاثِینَ مَوْضِعاً فِی الْقُرْآنِ أَ تُحِبُّ أَنْ أَقْرَأَ ذَلِکَ عَلَیْکَ قُلْتُ بَلَى یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَقَالَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى وَ قالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لِلَّذِینَ آمَنُوا اتَّبِعُوا سَبِیلَنا وَ لْنَحْمِلْ خَطایاکُمْ وَ ما هُمْ بِحامِلِینَ مِنْ خَطایاهُمْ مِنْ شَیْءٍ إِنَّهُمْ لَکاذِبُونَ وَ لَیَحْمِلُنَّ أَثْقالَهُمْ وَ أَثْقالًا مَعَ أَثْقالِهِمْ الْآیَةَ أَزِیدُکَ یَا إِبْرَاهِیمُ قُلْتُ بَلَى یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ لِیَحْمِلُوا أَوْزارَهُمْ کامِلَةً یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ مِنْ أَوْزارِ الَّذِینَ یُضِلُّونَهُمْ بِغَیْرِ عِلْمٍ أَلا ساءَ ما یَزِرُونَ أَ تُحِبُّ أَنْ أَزِیدَکَ قُلْتُ بَلَى یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ فَأُوْلئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِیماً یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئَاتِ شِیعَتِنَا حَسَنَاتٍ وَ یُبَدِّلُ اللَّهُ حَسَنَاتِ أَعْدَائِنَا سَیِّئَاتٍ وَ جَلَالِ اللَّهِ إِنَّ هَذَا لَمِنْ عَدْلِهِ وَ إِنْصَافِهِ لَا رَادَّ لِقَضَائِهِ وَ لا مُعَقِّبَ لِحُکْمِهِ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیم...
تدبر
1) «وَ لَیَحْمِلُنَّ أَثْقالَهُمْ وَ أَثْقالاً مَعَ أَثْقالِهِمْ وَ لَیُسْئَلُنَّ یَوْمَ الْقِیامَةِ عَمَّا کانُوا یَفْتَرُونَ»
کسی که دیگری را به گناهی دعوت کند، بار گناهان او را هم علاوه بر بار گناه خود به دوش خواهد کشید و روز قیامت باید جواب آن را هم بدهد؛ و البته گناه خود آن گناهکار برای خودش هم مواخذه دارد. (حدیث1)
نکته اجتماعی
اگر دقت کنیم که دعوت کردن صرفا دعوت مستقیم نیست، درمی‌یابیم بسیاری از اوقات، عملا و به طور غیرمستقیم در حال دعوت دیگران به گناه هستیم و طبق این آیه بار اضافه‌ای بر دوش می‌کشیم. مثلا:
وقتی که زن و شوهری با هم اختلاف دارند و یکی از آنها برای ما از اختلافش تعریف می‌کند و ما به جای اینکه بکوشیم این اختلاف را کم کنیم با سخنان نامناسبی علیه شخص غایب، عملا این اختلاف را شدید می‌کنیم؛
وقتی که کسی می‌خواهد کار ثوابی انجام دهد ویا خطایی را ترک کند، که البته سختی دارد و ما با سخنان خود بر سختی کار می‌افزاییم و عملا او را از آن کار منصرف می‌کنیم. (نمونه رایج این را در مورد «حجاب» بویژه چادر، و مخصوصا در سنین ابتدای بلوغ، متاسفانه زیاد می‌توان دید)
وقتی کسی می‌خواهد به نیازمندی کمک کند ما با بیان اینکه دهها نیازمند دیگری مثل او محتاجند و با این بهانه که «تو که نمی توانی به همه کمک کنی، و این چه فرقی با بقیه دارد» عملا وی را از کمک کردن بازمی‌داریم.
و ...
2) «وَ لَیَحْمِلُنَّ أَثْقالَهُمْ وَ أَثْقالاً مَعَ أَثْقالِهِمْ وَ لَیُسْئَلُنَّ یَوْمَ الْقِیامَةِ عَمَّا کانُوا یَفْتَرُونَ»
گمراهان برای اینکه مردم را به گمراهی بکشند، وعده می‌دهند که «شما گناه بکنید، گناهش برعهده ما».
خدا در این دو آیه دو نکته را تذکر داد:
اول اینکه این ضمانتی که آنها می‌دهند، بیهوده است و با وعده آنان از بار گناه شما کم نمی‌شود. (آیه قبل)
دوم اینکه در عین حال، آنها به خاطر همین وعده باطل و اقدام گمراه‌کننده‌ای که انجام می‌دهند، بار اضافه‌ای برای خود ایجاد می‌کنند که به خاطر این هم مورد مواخذه قرار می‌گیرند. (المیزان، ج16، ص108)
3) «وَ لَیَحْمِلُنَّ أَثْقالَهُمْ وَ أَثْقالاً مَعَ أَثْقالِهِمْ»
مگر نه این است که جزای اخروی هرکس، باطن همان عملی است که در اینجا انجام می‌دهد؛ و لذا هیچکس بار دیگری را بر دوش نمی‌کشد (وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری؛ انعام/116). پس این چطور است که بار دیگری هم بر دوش آنهاست؟
پاسخ
این بار اضافی در واقع، باطنِ عملِ «گمراه کردن»ی است که انجام داده‌اند.
در واقع این آیه می‌فرماید: یکی بار گناهانی که مستقیما از آنها صادر شده را بر دوش دارند؛ و دیگری، بار گناه «گمراه کردن» دیگران. و چون «گمراه کردنِ» دیگران، عملی است غیر از خود گناهی که گمراهان انجام می‌دهند لذا این بار که بر دوش گمراه‌کنندگان قرار می‌گیرد، از بار گمراه‌شدگان نمی‌کاهد.
4) «وَ لَیَحْمِلُنَّ أَثْقالَهُمْ وَ أَثْقالاً مَعَ أَثْقالِهِمْ وَ لَیُسْئَلُنَّ یَوْمَ الْقِیامَةِ عَمَّا کانُوا یَفْتَرُونَ»
مضمون این آیه بسیار نزدیک است به مضمون آیه25 سوره نحل «لِیَحْمِلُوا أَوْزارَهُمْ کامِلَةً یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ مِنْ أَوْزارِ الَّذینَ یُضِلُّونَهُمْ بِغَیْرِ عِلْمٍ: تا روز قیامت بار گناهان خود را تمام بردارند، و [نیز] بخشى از بار گناهان کسانى را که ندانسته آنان را گمراه مىکنند» (مجمع البیان، ج8، ص433 ؛ المیزان، ج16، ص108)
[1] . ادامه خطبه:
حَتَّى إِذَا ارْتَوَى مِنْ مَاءٍ آجِنٍ وَ [اکْتَنَزَ] اکْتَثَرَ [اکْتَنَزَ] مِنْ غَیْرِ طَائِلٍ جَلَسَ بَیْنَ النَّاسِ قَاضِیاً ضَامِناً لِتَخْلِیصِ مَا الْتَبَسَ عَلَى غَیْرِهِ فَإِنْ نَزَلَتْ بِهِ إِحْدَى الْمُبْهَمَاتِ هَیَّأَ لَهَا حَشْواً رَثّاً مِنْ رَأْیِهِ ثُمَّ قَطَعَ بِهِ فَهُوَ مِنْ لَبْسِ الشُّبُهَاتِ فِی مِثْلِ نَسْجِ الْعَنْکَبُوتِ لَا یَدْرِی أَصَابَ أَمْ أَخْطَأَ فَإِنْ أَصَابَ خَافَ أَنْ یَکُونَ قَدْ أَخْطَأَ وَ إِنْ أَخْطَأَ رَجَا أَنْ یَکُونَ قَدْ أَصَابَ جَاهِلٌ خَبَّاطُ جَهَالاتٍ عَاشٍ رَکَّابُ عَشَوَاتٍ لَمْ یَعَضَّ عَلَى الْعِلْمِ بِضِرْسٍ قَاطِعٍ [یُذْرِی] یَذْرُو [یُذْرِی] الرِّوَایَاتِ [إِذْرَاءَ] ذَرْوَ [إِذْرَاءَ] الرِّیحِ الْهَشِیمَ لَا مَلِیءٌ وَ اللَّهِ بِإِصْدَارِ مَا وَرَدَ عَلَیْهِ وَ لَا [هُوَ] أَهْلٌ لِمَا [فُوِّضَ] قُرِّظَ [فُوِّضَ] بِهِ [إِلَیْهِ] لَا یَحْسَبُ الْعِلْمَ فِی شَیْءٍ مِمَّا أَنْکَرَهُ وَ لَا یَرَى أَنَّ مِنْ وَرَاءِ مَا بَلَغَ مَذْهَباً لِغَیْرِهِ وَ إِنْ أَظْلَمَ عَلَیْهِ أَمْرٌ اکْتَتَمَ بِهِ لِمَا یَعْلَمُ مِنْ جَهْلِ نَفْسِهِ تَصْرُخُ مِنْ جَوْرِ قَضَائِهِ الدِّمَاءُ وَ تَعَجُّ مِنْهُ الْمَوَارِیثُ إِلَى اللَّهِ مِنْ مَعْشَرٍ یَعِیشُونَ جُهَّالًا وَ یَمُوتُونَ ضُلَّالًا لَیْسَ فِیهِمْ سِلْعَةٌ أَبْوَرُ مِنَ الْکِتَابِ إِذَا تُلِیَ حَقَّ تِلاوَتِهِ وَ لَا سِلْعَةٌ أَنْفَقُ بَیْعاً وَ لَا أَغْلَى ثَمَناً مِنَ الْکِتَابِ إِذَا حُرِّفَ عَنْ مَوَاضِعِهِ وَ لَا عِنْدَهُمْ أَنْکَرُ مِنَ الْمَعْرُوفِ وَ لَا أَعْرَفُ مِنَ الْمُنْکَرِ.