یک آیه در روز

بسم الله الرحمن الرحیم

202) سوره آل‏ عمران (3) آیه31

قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونی‏ یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحیم‏

ترجمه

بگو اگر چنین بوده‌اید که خدا را دوست دارید پس مرا پیروی کنید تا خدا [نیز] شما را دوست بدارد و گناهانتان را بیامرزد و خداوند بسیار آمرزنده و دارای رحمتی همیشگی است.[1]

حدیث

1) امام صادق ع نامه‌ای به شیعیان نوشته و خواسته بود که هر روز بعد از نمازهایشان آن را مرور کنند. فرازی از این نامه در جلسه175، حدیث2 گذشت. فراز پایانی این نامه بدین بیان است:

و کسی که خوشحال می‌شود که بداند که خدا دوستش دارد پس به طاعت خدا عمل کند و از ما پیروی نماید، آیا سخن خداوند عز و جل به پیامبرش را نشنیده‌ای که «بگو اگر چنین بوده‌اید که خدا را دوست دارید پس مرا پیروی کنید تا خدا [نیز] شما را دوست بدارد و گناهانتان را بیامرزد» و به خدا سوگند هیچگاه بنده‌ای اطاعت خدا را نمی‌کند مگر اینکه خدا در طاعتش او را در پیروی ما [در زمره پیروان ما] نیز داخل کند و به خدا سوگند که هیچگاه بنده‌ای پیروی ما را نکند مگر اینکه خدا او را دوست بدارد؛ و به خدا سوگند هیچکس هرگز پیروی ما را رها نکند مگر اینکه بغض ما را داشته باشد و به خدا سوگند هیچکس هیچگاه بغض ما را نداشته باشد مگر اینکه نافرمانی خدا کند و کسی که در حال نافرمانی خدا بمیرد خدا او را خوار گرداند و با صورت در آتش بیفنکند و الحمدلله رب العالمین.

الکافی، ج‏8، ص14

حَدَّثَنِی عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ حَفْصٍ الْمُؤَذِّنِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع

وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَابِرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ کَتَبَ بِهَذِهِ الرِّسَالَةِ إِلَى أَصْحَابِهِ وَ أَمَرَهُمْ بِمُدَارَسَتِهَا وَ النَّظَرِ فِیهَا وَ تَعَاهُدِهَا وَ الْعَمَلِ بِهَا فَکَانُوا یَضَعُونَهَا فِی مَسَاجِدِ بُیُوتِهِمْ فَإِذَا فَرَغُوا مِنَ الصَّلَاةِ نَظَرُوا فِیهَا

وَ حَدَّثَنِی الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِکٍ الْکُوفِیِّ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ الرَّبِیعِ الصَّحَّافِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مَخْلَدٍ السَّرَّاجِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ خَرَجَتْ هَذِهِ الرِّسَالَةُ مِنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع إِلَى أَصْحَابِهِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیم‏

... و مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَعْلَمَ أَنَّ اللَّهَ یُحِبُّهُ فَلْیَعْمَلْ بِطَاعَةِ اللَّهِ وَ لْیَتَّبِعْنَا أَ لَمْ یَسْمَعْ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِنَبِیِّهِ ص قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَ اللَّهِ لَا یُطِیعُ اللَّهَ عَبْدٌ أَبَداً إِلَّا أَدْخَلَ اللَّهُ عَلَیْهِ فِی طَاعَتِهِ اتِّبَاعَنَا وَ لَا وَ اللَّهِ لَا یَتَّبِعُنَا عَبْدٌ أَبَداً إِلَّا أَحَبَّهُ اللَّهُ وَ لَا وَ اللَّهِ لَا یَدَعُ أَحَدٌ اتِّبَاعَنَا أَبَداً إِلَّا أَبْغَضَنَا وَ لَا وَ اللَّهِ لَا یُبْغِضُنَا أَحَدٌ أَبَداً إِلَّا عَصَى اللَّهَ وَ مَنْ مَاتَ عَاصِیاً لِلَّهِ أَخْزَاهُ اللَّهُ وَ أَکَبَّهُ عَلَى وَجْهِهِ فِی النَّارِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِین‏.[2]

2) حفص بن غیاث از امام صادق ع روایت کرده:

من برای کسانی از این امت که حق ما را به رسمیت شناختند، امید نجات دارم مگر سه کس: کسی که همنشین سلطان ستمگر است، هواپرست، و گناهکاری که علناً گناه می‌کند؛ سپس این آیه را تلاوت کرد: «بگو اگر چنین بوده‌اید که خدا را دوست دارید پس مرا پیروی کنید تا خدا [نیز] شما را دوست بدارد»

سپس فرمود: حفص! محبت برتر از ترس است.

سپس فرمود: به خدا سوگند دوست ندارد خدا را کسی که دنیا را دوست دارد و به ولایت غیر ما تن می‌دهد؛ و کسی که حق ما را به رسمیت شناخت و به ما محبت ورزید قطعا خداوند تبارک و تعالی او را دوست دارد.

[نکته: ظاهرا مقصود امام از عبارت «محبت برتر از ترس است» این است که دینداری‌ای که روی محبت خدا و اولیایش پایه‌ریزی شود برتر و عمیق‌تر از دینداری‌ای است که فقط روی ترس از جهنم پایه‌ریزی شود][3]

 الکافی، ج‏8، ص129

عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ [وَ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ] عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ حَفْصِ بْنِ غِیَاثٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:

إِنِّی لَأَرْجُو النَّجَاةَ لِمَنْ عَرَفَ حَقَّنَا مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ إِلَّا لِأَحَدِ ثَلَاثَةٍ صَاحِبِ سُلْطَانٍ جَائِرٍ وَ صَاحِبِ هَوًى وَ الْفَاسِقِ الْمُعْلِنِ ثُمَّ تَلَا «قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ» ثُمَّ قَالَ یَا حَفْصُ الْحُبُّ أَفْضَلُ مِنَ الْخَوْفِ ثُمَّ قَالَ وَ اللَّهِ مَا أَحَبَّ اللَّهَ مَنْ أَحَبَّ الدُّنْیَا وَ وَالَى غَیْرَنَا وَ مَنْ عَرَفَ حَقَّنَا وَ أَحَبَّنَا فَقَدْ أَحَبَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى‏.

3) به امام صادق ع گفته شد: فدایت شوم! ما [بچه‌های خود را] به اسم شما و اسم پدران شما نام‌گذاری می‌کنیم؛ آیا این برایمان سودی دارد؟

فرمود: به خدا سوگند بله! و آیا دین جز محبت است؛ خداوند می‌فرماید: «اگر چنین بوده‌اید که خدا را دوست دارید پس مرا پیروی کنید تا خدا [نیز] شما را دوست بدارد و گناهانتان را بیامرزد»

تفسیر العیاشی، ج‏1، ص168

عن ربعی بن عبد الله قال قیل لأبی عبد الله ع: جعلت فداک إنا نسمی بأسمائکم و أسماء آبائکم فینفعنا ذلک فقال: إی و الله و هل الدین إلا الحب قال الله «إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ»[4]

4) عده‌ای از خراسان خدمت امام جواد ع رسیدند. نگاه ایشان به یکی از آنها افتاد که پاهایش از زخم شکاف برداشته بود؛ فرمود: چرا چنین شده است؟

گفت: به خاطر دوری راه است، یا ابن رسول الله! و به خدا سوگند مرا به اینجا نیاورد جز محبت شما اهل بیت.

امام جواد ع فرمود: بشارت باد که به خدا سوگند تو با ما محشور می‌شوی.

گفت: یا ابن رسول الله! با شما؟

فرمود: بله اگر بنده‌ای ما را دوست بدارد خداوند او را با ما محشور می‌کند؛ و آیا دین جز محبت است؟ خداوند عز و جل می‌فرماید: «بگو اگر چنین بوده‌اید که خدا را دوست دارید پس مرا پیروی کنید تا خدا [نیز] شما را دوست بدارد.»

دعائم الإسلام، ج‏1، ص72

عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ ص أَنَّ قَوْماً أَتَوْهُ مِنْ خُرَاسَانَ فَنَظَرَ إِلَى رَجُلٍ مِنْهُمْ قَدْ تَشَقَّقَتَا رِجْلَاهُ فَقَالَ لَهُ مَا هَذَا فَقَالَ بُعْدُ الْمَسَافَةِ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ وَ اللَّهِ مَا جَاءَ بِی مِنْ حَیْثُ جِئْتُ إِلَّا مَحَبَّتُکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ قَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ أَبْشِرْ فَأَنْتَ وَ اللَّهِ مَعَنَا تُحْشَرُ قَالَ مَعَکُمْ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ نَعَمْ مَا أَحَبَّنَا عَبْدٌ إِلَّا حَشَرَهُ اللَّهُ مَعَنَا وَ هَلِ الدِّینُ إِلَّا الْحُبُّ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ.[5]

5) از یکی از معصومین [احتمالا پیامبر ص یا امیرالمومنین ع یا امام صادق ع] روایت شده است:

کسی که ادعای محبت ما را دارد ولی به سخن ما عمل نمی‌کند از ما نیست و ما از او نیستیم؛ آیا نشنیده‌اید که خداوند متعال از قول پیامبرش می‌فرماید: «بگو اگر چنین بوده‌اید که خدا را دوست دارید پس مرا پیروی کنید تا خدا [نیز] شما را دوست بدارد.»

إرشاد القلوب إلى الصواب (للدیلمی)، ج‏1، ص70

وَ قَالَ إِنَّ مَنِ ادَّعَى حُبَّنَا وَ هُوَ لَا یَعْمَلُ بِقَوْلِنَا فَلَیْسَ مِنَّا وَ لَا نَحْنُ مِنْهُ أَ مَا سَمِعُوا قَوْلَ اللَّهِ تَعَالَى یَقُولُ مُخْبِراً عَنْ نَبِیِّهِ «قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ».[6]

تدبر

1) «إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونی ...»:

نمی‌شود کسی ادعا کند محبت خدا را دارد، بعد از کسی که خدا تعیین کرده پیروی نکند. (همچنین احادیث1 و 5).

در واقع، محبت، پیروی می‌آورد:

در این آیه، این سخن را بر جایی که خدا محبوب است، تطبیق داد؛ و در آیات 166-167 سوره بقره، (دو جلسه 200 و 201) آنهایی را که محبوبهای غیرخدایی برگزیدند پیرو آن محبوبها معرفی کرد.

2) «إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونی‏ یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ»:

بنیان دینداری بر روابط محبت آمیز بین انسان، خدا و افرادی که خداوند تعیین کرده، می‌باشد (همچنین احادیث 1 و 4)

3) «اتَّبِعُونی‏ یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ»

پیروی کردن از کسانی که خدا تعیین کرده، موجب محبوب شدن انسان نزد خداوند و آمرزش گناهان می‌شود.

4) چرا در این آیه، که بحث از رابطه محبت‌آمیز بین انسان و خداست، بر «وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحیم» تاکید کرد؟

الف. محبت خدا به انسان عاملی برای تقرب انسان به خدا و کناز زدن حجاب بُعد است؛ و بین انسان و خدا حجابی نیست مگر گناهان بنده (مطففین/1)، پس اگر محبت خدا بخواهد شامل حال انسان شود، چاره‌ای نیست جز اینکه مغفرت الهی، گناهی برای انسان باقی نگذارد. (المیزان، ج3، ص160)

ب. در مورد ما انسانهای عادی، طبیعی - البته، نه موجه- است که گاهی گناهی از ما سر بزند. شاید آوردن این تعابیر بدین جهت که می‌خواهد بفهماند اصل در فضای دینداری این است که خدا را دوست داشته باشیم و بر همین اساس از کسانی که خدا تعیین کرده پیروی کنیم. اگر چنین کردیم، گناهانی که احتمالا در زندگی‌مان پیش آید مورد مغفرت قرار می‌گیرد؛ بویژه اگر دقت کنیم که تعبیر «رحیم» را به کار برده که رحمتی است که شامل حال مومنان می‌شود (احزاب/43). به تعبیر دیگر، اگر با رابطه محبت‌آمیز و پیروی، مومن بودن خود را نشان دادیم مشمول رحیمیت خدا می‌شویم و در نتیجه گناهانی هم که گاه از سر غفلت از ما سر می‌زند، مورد مغفرت قرار می‌گیرد.

ج. ...

5) «قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونی‏ یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ ...»

آوردن «قل» در ابتدای آیه نشان می‌دهد که این مطلب که بنیان دینداری بر محبت است، جزء آموزه‌هایی است که باید در معرفی و ابلاغ آن به دیگران کوشید؛ باید به همه بگوییم که در اسلام، بنیان دین بر محبت است، البته محبت واقعی، که پیروی از محبوب را با خود دارد.

---

[1] . شان نزول این آیه گفته شده است:  قال محمد بن جعفر بن الزبیر نزلت الآیتان فی وفد نجران من النصارى لما قالوا إنا نعظم المسیح حبا لله (مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‏2، ص733)

[2] . در فرازی از خطبه معروف به خطبه وسیله که امیرالمومنین چند روز بعد از رحلت پیامبر ص ایراد کردند (قبلا در جلسه 167، حدیث2 توضیحی درباره این خطبه و فرازی از آن ارائه شد) آمده است:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ مَعْمَرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عُکَایَةَ التَّمِیمِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ النَّضْرِ الْفِهْرِیِّ عَنْ أَبِی عَمْرٍو الْأَوْزَاعِیِّ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِی جَعْفَرٍ ع فَقُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَدْ أَرْمَضَنِی اخْتِلَافُ الشِّیعَةِ فِی مَذَاهِبِهَا فَقَالَ یَا جَابِرُ أَ لَمْ أَقِفْکَ عَلَى مَعْنَى اخْتِلَافِهِمْ مِنْ أَیْنَ اخْتَلَفُوا وَ مِنْ أَیِّ جِهَةٍ تَفَرَّقُوا قُلْتُ بَلَى یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ فَلَا تَخْتَلِفْ إِذَا اخْتَلَفُوا یَا جَابِرُ إِنَّ الْجَاحِدَ لِصَاحِبِ الزَّمَانِ کَالْجَاحِدِ لِرَسُولِ اللَّهِ ص فِی أَیَّامِهِ یَا جَابِرُ اسْمَعْ وَ عِ قُلْتُ إِذَا شِئْتَ  قَالَ اسْمَعْ وَ عِ وَ بَلِّغْ حَیْثُ انْتَهَتْ بِکَ رَاحِلَتُکَ إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع خَطَبَ النَّاسَ بِالْمَدِینَةِ بَعْدَ سَبْعَةِ أَیَّامٍ مِنْ وَفَاةِ رَسُولِ اللَّه‏

... وَ لَا مُصِیبَةٌ عَظُمَتْ وَ لَا رَزِیَّةٌ جَلَّتْ کَالْمُصِیبَةِ بِرَسُولِ اللَّهِ ص لِأَنَّ اللَّهَ خَتَمَ بِهِ الْإِنْذَارَ وَ الْإِعْذَارَ وَ قَطَعَ بِهِ الِاحْتِجَاجَ وَ الْعُذْرَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ خَلْقِهِ وَ جَعَلَهُ بَابَهُ الَّذِی بَیْنَهُ وَ بَیْنَ عِبَادِهِ وَ مُهَیْمِنَهُ الَّذِی لَا یَقْبَلُ إِلَّا بِهِ- وَ لَا قُرْبَةَ إِلَیْهِ إِلَّا بِطَاعَتِهِ وَ قَالَ فِی مُحْکَمِ کِتَابِهِ «مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ وَ مَنْ تَوَلَّى فَما أَرْسَلْناکَ عَلَیْهِمْ حَفِیظاً» فَقَرَنَ طَاعَتَهُ بِطَاعَتِهِ وَ مَعْصِیَتَهُ بِمَعْصِیَتِهِ فَکَانَ ذَلِکَ دَلِیلًا عَلَى مَا فَوَّضَ إِلَیْهِ وَ شَاهِداً لَهُ عَلَى مَنِ اتَّبَعَهُ وَ عَصَاهُ وَ بَیَّنَ ذَلِکَ فِی غَیْرِ مَوْضِعٍ مِنَ الْکِتَابِ الْعَظِیمِ فَقَالَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى فِی التَّحْرِیضِ عَلَى اتَّبَاعِهِ وَ التَّرْغِیبِ فِی تَصْدِیقِهِ وَ الْقَبُولِ بِدَعْوَتِهِ «قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ» فَاتِّبَاعُهُ ص مَحَبَّةُ اللَّهِ وَ رِضَاهُ غُفْرَانُ الذُّنُوبِ وَ کَمَالُ الْفَوْزِ وَ وُجُوبُ الْجَنَّة

الکافی، ج‏8، ص26

[3] . حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ السِّنَانِیُّ الْمُکَتِّبُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ هَارُونَ الصُّوفِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا عُبَیْدُ اللَّهِ بْنُ مُوسَى الْحَبَّالُ الطَّبَرِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ الْخَشَّابُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مِحْصَنٍ عَنْ یُونُسَ بْنِ ظَبْیَانَ قَالَ قَالَ الصَّادِقُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ ع إِنَّ النَّاسَ یَعْبُدُونَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى ثَلَاثَةِ أَوْجُهٍ فَطَبَقَةٌ یَعْبُدُونَهُ رَغْبَةً فِی ثَوَابِهِ فَتِلْکَ عِبَادَةُ الْحُرَصَاءِ وَ هُوَ الطَّمَعُ وَ آخَرُونَ یَعْبُدُونَهُ خَوْفاً مِنَ النَّارِ فَتِلْکَ عِبَادَةُ الْعَبِیدِ وَ هِیَ رَهْبَةٌ وَ لَکِنِّی أَعْبُدُهُ حُبّاً لَهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَتِلْکَ عِبَادَةُ الْکِرَامِ وَ هُوَ الْأَمْنُ لِقَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ «وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ یَوْمَئِذٍ آمِنُونَ» وَ لِقَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ «قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ» فَمَنْ أَحَبَّ اللَّهَ أَحَبَّهُ اللَّهُ وَ مَنْ أَحَبَّهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ کَانَ مِنَ الْآمِنِینَ. (الأمالی( للصدوق)، ص38)

[4] . همچنین به روایات زیر نیز توجه شود:

عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ رَحِمَهُ اللَّهُ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْجَوْهَرِیِّ عَنْ حَبِیبٍ الْخَثْعَمِیِّ وَ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ یَحْیَى الْحَلَبِیِّ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ حَبِیبٍ قَالَ: قَالَ لَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَا أَحَدٌ أَحَبَّ إِلَیَّ مِنْکُمْ إِنَّ النَّاسَ سَلَکُوا سُبُلًا شَتَّى مِنْهُمْ مَنْ أَخَذَ بِهَوَاهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ أَخَذَ بِرَأْیِهِ وَ إِنَّکُمْ أَخَذْتُمْ بِأَمْرٍ لَهُ أَصْلٌ وَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ لِحَبِیبٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ النَّاسَ أَخَذُوا هَکَذَا وَ هَکَذَا فَطَائِفَةٌ أَخَذُوا بِأَهْوَائِهِمْ وَ طَائِفَةٌ قَالُوا بِآرَائِهِمْ وَ طَائِفَةٌ قَالُوا بِالرِّوَایَةِ وَ اللَّهُ هَدَاکُمْ لِحُبِّهِ وَ حُبِّ مَنْ یَنْفَعُکُمْ حُبُّهُ عِنْدَه‏

المحاسن، ج‏1، ص156

عن بشیر الدهان عن أبی عبد الله ع قال قد عرفتم فی منکرین کثیر و أحببتم فی مبغضین کثیر- و قد یکون حبا لله و فی الله و رسوله و حبا فی الدنیا- فما کان فی الله و رسوله فثوابه على الله، و ما کان فی الدنیا فلیس فی شی‏ء ثم نفض یده ثم قال: إن هذه المرجئة و هذه القدریة و هذه الخوارج لیس منهم أحد إلا یرى أنه على الحق، و إنکم إنما أحببتمونا فی الله، ثم تلا «أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ، و ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا، و مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ و إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ».

تفسیر العیاشی، ج‏1، ص167

عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ صَفْوَانَ الْجَمَّالِ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ زِیَادٍ الْحَذَّاءِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع فِی حَدِیثٍ لَهُ قَالَ یَا زِیَادُ وَیْحَکَ وَ هَلِ الدِّینُ إِلَّا الْحُبُّ أَ لَا تَرَى إِلَى قَوْلِ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ أَ وَ لَا تَرَى قَوْلَ اللَّهِ لِمُحَمَّدٍ ص حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ وَ زَیَّنَهُ فِی قُلُوبِکُمْ وَ قَالَ یُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَیْهِمْ فَقَالَ الدِّینُ هُوَ الْحُبُّ وَ الْحُبُّ هُوَ الدِّین‏

   المحاسن، ج‏1، ص263؛ تفسیر العیاشی، ج‏1، ص167

عن الْبَاقِرُ ع فِی قَوْلِهِ قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ الْآیَةُ نَزَلَتْ فِیهِمْ وَ ذَلِکَ حِینَ اجْتَمَعُوا فَقَالُوا لَئِنْ مَاتَ مُحَمَّدٌ لَمْ نَسْمَعْ لِعَلِیٍّ وَ لَا لِأَحَدٍ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ. (مناقب آل أبی طالب علیهم السلام (لابن شهرآشوب)، ج‏3، ص205)

[5] .  در تفسیر العیاشی، ج‏1، ص167 این روایت بدین صورت نقل شده است:

عن برید بن معاویة العجلی قال کنت عند أبی جعفر ع إذ دخل علیه قادم من خراسان ماشیا- فأخرج رجلیه و قد تغلفتا- و قال: أما و الله ما جاءنی من حیث جئت- إلا حبکم أهل البیت، فقال أبو جعفر ع: و الله لو أحبنا حجر حشره الله معنا، و هل الدین إلا الحب [إن الله یقول «قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی- یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ» و قال: «یُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَیْهِمْ» و هل الدین إلا الحب‏]

همچنین به این روایات توجه شود:

عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ وَ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَیْمُونٍ وَ غَالِبِ بْنِ عُثْمَانَ وَ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ بُرَیْدِ بْنِ مُعَاوِیَةَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ ع فِی فُسْطَاطٍ لَهُ بِمِنًى فَنَظَرَ إِلَى زِیَادٍ الْأَسْوَدِ مُنْقَلِعَ الرِّجْلِ‏ فَرَثَى لَهُ فَقَالَ لَهُ مَا لِرِجْلَیْکَ هَکَذَا قَالَ جِئْتُ عَلَى بَکْرٍ لِی نِضْوٍ فَکُنْتُ أَمْشِی عَنْهُ عَامَّةَ الطَّرِیقِ فَرَثَى لَهُ وَ قَالَ لَهُ عِنْدَ ذَلِکَ زِیَادٌ إِنِّی أُلِمُّ بِالذُّنُوبِ حَتَّى إِذَا ظَنَنْتُ أَنِّی قَدْ هَلَکْتُ ذَکَرْتُ حُبَّکُمْ فَرَجَوْتُ النَّجَاةَ وَ تَجَلَّى عَنِّی- فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع وَ هَلِ الدِّینُ إِلَّا الْحُبُّ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى «حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ وَ زَیَّنَهُ فِی قُلُوبِکُمْ» وَ قَالَ «إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ» وَ قَالَ «یُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَیْهِمْ» إِنَّ رَجُلًا أَتَى النَّبِیَّ ص فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أُحِبُّ الْمُصَلِّینَ وَ لَا أُصَلِّی وَ أُحِبُّ الصَّوَّامِینَ وَ لَا أَصُومُ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ أَنْتَ مَعَ مَنْ أَحْبَبْتَ وَ لَکَ مَا اکْتَسَبْتَ وَ قَالَ مَا تَبْغُونَ وَ مَا تُرِیدُونَ أَمَا إِنَّهَا لَوْ کَانَ فَزْعَةٌ مِنَ السَّمَاءِ فَزِعَ کُلُّ قَوْمٍ إِلَى مَأْمَنِهِمْ وَ فَزِعْنَا إِلَى نَبِیِّنَا وَ فَزِعْتُمْ إِلَیْنَا.

الکافی، ج‏8، ص80

قَالَ حَدَّثَنِی أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ عُمَرَ الزُّهْرِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ الْمُفَلَّسِ عَنْ زَکَرِیَّا بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ وَ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ‏ بُرَیْدِ بْنِ مُعَاوِیَةَ الْعِجْلِیِّ وَ إِبْرَاهِیمَ الْأَحْمَرِیِّ قَالا دَخَلْنَا عَلَى أَبِی جَعْفَرٍ ع وَ عِنْدَهُ زِیَادٌ الْأَحْلَامُ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ یَا زِیَادُ مَا لِی أَرَى رِجْلَیْکَ مُتَعَلِّقَیْنِ قَالَ جُعِلْتُ لَکَ الْفِدَاءَ جِئْتُ عَلَى نِضْوٍ لِی عَامَّةَ الطَّرِیقِ وَ مَا حَمَلَنِی عَلَى ذَلِکَ إِلَّا حُبِّی لَکُمْ وَ شَوْقِی إِلَیْکُمْ ثُمَّ أَطْرَقَ زِیَادٌ مَلِیّاً ثُمَّ قَالَ جُعِلْتُ لَکَ الْفِدَاءَ إِنِّی رُبَّمَا خَلَوْتُ فَأَتَانِی الشَّیْطَانُ فَیُذَکِّرُنِی مَا قَدْ سَلَفَ مِنَ الذُّنُوبِ وَ الْمَعَاصِی فَکَأَنِّی آیِسٌ ثُمَّ أَذْکُرُ حُبِّی لَکُمْ وَ انْقِطَاعِی [إِلَیْکُمْ‏] وَ کَانَ مُتَّکِئاً لکم قَالَ یَا زِیَادُ وَ هَلِ الدِّینُ إِلَّا الْحُبُّ وَ الْبُغْضُ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَاتِ الثَّلَاثَ کَأَنَّهَا فِی کَفِّهِ وَ لکِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ وَ زَیَّنَهُ فِی قُلُوبِکُمْ وَ کَرَّهَ إِلَیْکُمُ الْکُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیانَ أُولئِکَ هُمُ الرَّاشِدُونَ. فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَ نِعْمَةً وَ اللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ وَ قَالَ یُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَیْهِمْ وَ قَالَ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ أَتَى رَجُلٌ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّی أُحِبُّ الصَّوَّامِینَ وَ لَا أَصُومُ وَ أُحِبُّ الْمُصَلِّینَ وَ لَا أُصَلِّی وَ أُحِبُّ الْمُتَصَدِّقِینَ وَ لَا أَتَصَدَّقُ [أَصَّدَّقُ‏] فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَنْتَ مَعَ مَنْ أَحْبَبْتَ وَ لَکَ مَا اکْتَسَبْتَ أَ مَا تَرْضَوْنَ أَنْ لَوْ کَانَتْ فَزْعَةٌ مِنَ السَّمَاءِ فَزِعَ کُلُّ قَوْمٍ إِلَى مَأْمَنِهِمْ وَ فَزِعْنَا إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص وَ فَزِعْتُمْ إِلَیْنَا.

تفسیر فرات الکوفی، ص430

وَ عَنْهُ ع أَنَّ زِیَاداً الْأَسْوَدَ دَخَلَ عَلَیْهِ فَنَظَرَ إِلَى رِجْلَیْهِ قَدْ تَشَقَّقَتَا فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ مَا هَذَا یَا زِیَادُ فَقَالَ یَا مَوْلَایَ أَقْبَلْتُ عَلَى بَکْرٍ لِی ضَعِیفٍ فَمَشَیْتُ عَامَّةَ الطَّرِیقِ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ لَمْ یَکُنْ عِنْدِی مَا أَشْتَرِی بِهِ مُسِنّاً وَ إِنَّمَا ضَمَمْتَ شَیْئاً إِلَى شَیْ‏ءٍ حَتَّى اشْتَرَیْتُ هَذَا الْبَکْرَ قَالَ فَرَقَّ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ ص حَتَّى رَأَیْنَا عَیْنَیْهِ تَرَقْرَقَتَا دُمُوعاً فَقَالَ لَهُ زِیَادٌ جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاکَ إِنِّی وَ اللَّهِ کَثِیرُ الذُّنُوبِ مُسْرِفٌ عَلَى نَفْسِی حَتَّى رُبَّمَا قُلْتُ قَدْ هَلَکْتُ ثُمَّ أَذْکُرُ وَلَایَتِی إِیَّاکُمْ وَ حُبِّی لَکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ فَأَرْجُو بِذَلِکَ الْمَغْفِرَةَ فَأَقْبَلَ عَلَیْهِ أَبُو جَعْفَرٍ ص عِنْدَ ذَلِکَ بِوَجْهِهِ وَ قَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ هَلِ الدِّینُ إِلَّا الْحُبُّ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى یَقُولُ فِی کِتَابِهِ «حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ وَ زَیَّنَهُ فِی قُلُوبِکُمْ» وَ قَالَ «قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ» وَ قَالَ «یُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَیْهِمْ» ثُمَّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ إِنَّ أَعْرَابِیّاً أَتَى النَّبِیَّ ص فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّی أُحِبُّ الْمُصَلِّینَ وَ لَا أُصَلِّی وَ أُحِبُّ الصَّائِمِینَ وَ لَا أَصُومُ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ یَعْنِی لَا أُصَلِّی وَ لَا أَصُومُ التَّطَوُّعَ لَیْسَ الْفَرِیضَةَ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص أَنْتَ مَعَ مَنْ أَحْبَبْتَ ثُمَّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع مَا الَّذِی تَبْغُونَ أَمَا وَ اللَّهِ لَوْ وَقَعَ أَمْرٌ یَفْزَعُ لَهُ النَّاسُ مَا فَزِعْتُمْ إِلَّا إِلَیْنَا وَ لَا فَزِعْنَا إِلَّا إِلَى نَبِیِّنَا إِنَّکُمْ مَعَنَا فَأَبْشِرُوا ثُمَّ أَبْشِرُوا وَ اللَّهِ لَا یُسَوِّیکُمُ اللَّهُ وَ غَیْرُکُمْ لَا وَ اللَّهِ وَ لَا کَرَامَةَ لَهُمْ.

دعائم الإسلام، ج‏1، ص72

عن بشیر عن أبی عبد الله ع قال: عنه کان یقول ما بین أحدکم و بین أن یغتبط- إلا أن تبلغ نفسه هاهنا و- أشار بإصبعه إلى حنجرته- قال: ثم تأول بآیات من الکتاب فقال: «أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ» و «مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ» «إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ» قال: ثم قال: «یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ» فرسول الله إمامکم- و کم من إمام یوم القیامة یجی‏ء- یلعن أصحابه و یلعنونه‏

تفسیر العیاشی، ج‏2، ص304

حَدَّثَنَا أَبِی رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حُمْرَانَ عَنْ سَعِیدِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع هَلِ الدِّینُ إِلَّا الْحُبُّ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّه‏

الخصال، ج‏1، ص: 21

[6] . وَ قَالَ الصَّادِقُ ع إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى أَوْجَبَ عَلَیْکُمْ حُبَّنَا وَ مُوَالاتَنَا وَ فَرَضَ عَلَیْکُمْ طَاعَتَنَا أَلَا فَمَنْ کَانَ مِنَّا فَلْیَقْتَدِ بِنَا وَ إِنَّ مِنْ شَأْنِنَا الْوَرَعَ وَ الِاجْتِهَادَ وَ أَدَاءَ الْأَمَانَةِ إِلَى الْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ وَ صِلَةَ الرَّحِمِ وَ إِقْرَاءَ الضَّیْفِ وَ الْعَفْوَ عَنِ الْمُسِی‏ءِ وَ مَنْ لَمْ یَقْتَدِ بِنَا فَلَیْسَ مِنَّا (الإختصاص، ص242)