یک آیه در روز

 

ج. ثُمَّ لَمْ یرْتابُوا

در کتاب شریف کافی بابی با عنوان «باب الشک» آمده که در آن 9 روایت است که 8 حدیث اول آن به فهم عمیق این فراز از آیه کمک می‌کند و در ادامه تقدیم می‌شود؛ و نهایتا فرازی از وصیت نامه امیرالمومنین ع به امام حسن ع، درباره اینکه اگر کسی بخواهد به تحقیق در باب دین بپردازد چگونه باید اقدام کند که کارش مصداق شک‌ورزی و مایه هلاکت وی نشود.

21) الف. حسین بن حکم می‌گوید: به عبد صالح [= امام کاظم ع] نامه نوشتم و عرضه داشتم: من دچار شک هستم و حضرت ابراهیم هم فرمود: پروردگارا به من نشان بدهد که چگونه مرده را زنده می‌کنی» (بقره/260) [کنایه از اینکه حضرت ابراهیم هم دچار شک شده بود] و دوست دارم که چیزی به من نشان دهید [که از شک درآیم و به یقین برسم].

امام ع در پاسخ نوشتند: حضرت ابراهیم ع مومن بود و دوست داشت که ایمانش زیاد شود؛‌ولی تو اهل شک هستی و کسی که اهل شک است خیری در او نیست.

و نیز نوشتند: همانا شک آن است که یقین نیامده باشد؛ اما وقتی یقین آمد دیگر شک کردن مجاز نیست.

و نوشتند: همانا خداوند عز و جل می‌فرماید: «و براى بیشتر آنان هیچ گونه تعهدى نیافتیم، و حقیقت این است که بیشتر آنها را بسى نافرمان یافتیم» (اعراف/102) و این در مورد شکاکان نازل شد.

الکافی، ج‏2، ص399

عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ یُونُسَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَکَمِ قَالَ:

کَتَبْتُ إِلَى الْعَبْدِ الصَّالِحِ ع أُخْبِرُهُ: أَنِّی شَاکٌّ، وَ قَدْ قَالَ إِبْرَاهِیمُ ع: «رَبِّ أَرِنِی کَیْفَ تُحْیِ الْمَوْتى»؛ وَ أَنِّی أُحِبُّ أَنْ تُرِیَنِی شَیْئاً.

فَکَتَبَ ع: إِنَّ إِبْرَاهِیمَ کَانَ مُؤْمِناً وَ أَحَبَّ أَنْ یَزْدَادَ إِیمَاناً؛ وَ أَنْتَ شَاکٌّ وَ الشَّاکُّ لَا خَیْرَ فِیهِ.

وَ کَتَبَ: إِنَّمَا الشَّکُّ مَا لَمْ یَأْتِ الْیَقِینُ فَإِذَا جَاءَ الْیَقِینُ لَمْ یَجُزِ الشَّکُّ.

وَ کَتَبَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ «وَ ما وَجَدْنا لِأَکْثَرِهِمْ مِنْ عَهْدٍ وَ إِنْ وَجَدْنا أَکْثَرَهُمْ لَفاسِقِینَ». قَالَ: نَزَلَتْ فِی الشَّاکِّ.

ب. این گفتگو را مرحوم عیاشی چنین روایت کرده است:

حسین بن حکم واسطی می‌گوید: به برخی از صالحان نامه‌ای نوشتم و از اینکه به شک مبتلا شده‌ام گلایه کردم.

در پاسخ نوشتند: همانا شک در آن چیزی است که شناخته نمی‌شود؛ اما وقتی یقین آمد دیگر شکی نیست [یعنی وقتی مطلبی به نحو یقینی می‌تواند بررسی شود جایی برای ادعای گرفتار شک بودن نمی‌ماند]. خداوند عز و جل می‌فرماید: «و براى بیشتر آنان هیچ گونه تعهدى نیافتیم، و حقیقت این است که بیشتر آنها را بسى نافرمان یافتیم» (اعراف/102) و این در مورد شکاکان نازل شد.

تفسیر العیاشی، ج‏2، ص23

قَالَ الْحُسَیْنُ بْنُ الْحَکَمِ الْوَاسِطِیُّ کَتَبْتُ إِلَى بَعْضِ الصَّالِحِینَ أَشْکُو الشَّکَّ.

فَقَالَ: إِنَّمَا الشَّکُّ فِیمَا لَا یُعْرَفُ، فَإِذَا جَاءَ الْیَقِینُ فَلَا شَکَّ؛ یَقُولُ اللَّهُ: «وَ ما وَجَدْنا لِأَکْثَرِهِمْ مِنْ عَهْدٍ وَ إِنْ وَجَدْنا أَکْثَرَهُمْ لَفاسِقِینَ»؛ نَزَلَتْ فِی الشُّکَّاک‏.

 

22) الف. روایت شده که حضرت امیر ع در فرازی از یکی از خطبه‌های خویش فرمودند:

تردید و دو دلى نورزید، که به شک افتید؛ و شک نکنید، که کافر شوید.

الکافی، ج‏2، ص399

عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ الْخُرَاسَانِیِّ قَالَ:

کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع یَقُولُ فِی خُطْبَتِهِ: لَا تَرْتَابُوا فَتَشُکُّوا وَ لَا تَشُکُّوا فَتَکْفُرُوا.

ب. مرحوم کلینی متن کاملتر این فراز را با سند دیگری در جای دیگری از کافی آورده‌اند که تقدیم می‌شود:

اى مردم! وقتى دانستید به آنچه که مى‌دانید عمل کنید؛ امید است که هدایت شوید. قطعا عالمى که بر خلاف علمش عمل کند چون جاهل سرگردانى است که از جهل خویش به هوش نیاید بلکه حجت بر او تمامتر و حسرت این عالمى که از علم خویش جدا شده بیشتر است از حسرتآن  جاهل سرگردان در جهالت خویش دائمی‌تر است؛‌ و هر دو سرگردان و هلاک‌شدنی‌اند.

تردید و دو دلى نورزید، که به شک افتید، و شک نکنید، که کافر شوید؛ و به خود اجازه هرکاری ندهید (= از خود سلب مسئولیت نکنید)، که سست شوید؛ و در کار حق سست نشوید، که زیان بینید.

از جمله حق این است که تفقه [فهم عمیق در دین] پیدا کنید؛ و از جمله تفقه این است که مغرور نشوید [فریب نخورید]. و همانا خیرخواه ترین شما نسبت به خود، فرمانبردارترین شماست نسبت به پروردگار خود؛ و غل و غش‌دار‌ترین شما نسبت به خود، نافرمان‌ترین شما به پروردگار خویش؛ و هرکس خدا را فرمان برد ایمن گردد و بشارت یابد و آن که خدا را نافرمانى کند ناامید و پشیمان شود.

الکافی، ج‏1، ص45

ضمنا متن کامل این حدیث که به خطبه دیباج معروف است در تحف العقول (ص149-154) آمده است.[1]

عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع فِی کَلَامٍ لَهُ خَطَبَ بِهِ عَلَى الْمِنْبَرِ:

أَیُّهَا النَّاسُ! إِذَا عَلِمْتُمْ فَاعْمَلُوا بِمَا عَلِمْتُمْ، لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ. إِنَّ الْعَالِمَ الْعَامِلَ بِغَیْرِهِ کَالْجَاهِلِ الْحَائِرِ الَّذِی لَا یَسْتَفِیقُ عَنْ جَهْلِهِ؛ بَلْ قَدْ رَأَیْتُ أَنَّ الْحُجَّةَ عَلَیْهِ أَعْظَمُ، وَ الْحَسْرَةَ أَدْوَمُ عَلَى هَذَا الْعَالِمِ الْمُنْسَلِخِ مِنْ عِلْمِهِ مِنْهَا عَلَى هَذَا الْجَاهِلِ الْمُتَحَیِّرِ فِی جَهْلِهِ، وَ کِلَاهُمَا حَائِرٌ بَائِرٌ.

لَا تَرْتَابُوا فَتَشُکُّوا وَ لَا تَشُکُّوا فَتَکْفُرُوا؛ وَ لَا تُرَخِّصُوا لِأَنْفُسِکُمْ فَتُدْهِنُوا وَ لَا تُدْهِنُوا فِی الْحَقِّ فَتَخْسَرُوا.

وَ إِنَّ مِنَ الْحَقِّ أَنْ تَفَقَّهُوا، وَ مِنَ الْفِقْهِ أَنْ لَا تَغْتَرُّوا. وَ إِنَّ أَنْصَحَکُمْ لِنَفْسِهِ أَطْوَعُکُمْ لِرَبِّهِ وَ أَغَشَّکُمْ لِنَفْسِهِ أَعْصَاکُمْ لِرَبِّهِ. وَ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ یَأْمَنْ وَ یَسْتَبْشِرْ، وَ مَنْ یَعْصِ اللَّهَ یَخِبْ وَ یَنْدَمْ.

 

23) الف. ابوبصیر می‌گوید: از امام صادق ع درباره این آیه سوال کردم که فرمود: «کسانى که ایمان آوردند و ایمانشان را به ظلمى ملبس نکردند...» (انعام/82).

فرمودند:‌ یعنی به شک.

ب. محمد بن مسلم روایت کرده است که: من سمت چپ و زراره سمت راست امام صادق ع نشسته بودیم که ابوبصیر وارد شد و گفت: یا اباعبدالله! در مورد کسی که در خدا شک کند چه می‌فرمایید؟

امام صادق ع فرمودند: کافر است!

گفت:‌و اگر در رسول الله ص شک کند چطور؟

فرمودند: ‌کافر است.

سپس رو کردند به زراره و فرمودند: البته تنها در صورتی کافر است که لجاجت و انکار بورزد.

ج. از امام باقر ع روایت شده است که فرمودند:

همراه با شک، و انکار از روی لجاجت، عمل سودی ندارد.

د. از امام صادق ع روایت شده که فرمودند:

کسی که بعد از اینکه بر اساس فطرت به دنیا آمد در خداوند شک بورزد هرگز به هیچ خیری نخواهد رسید.

ه.  از امام صادق ع روایت شده که فرمودند: شک ورزیدن و گناه کردن جایشان در آتش جهنم است؛ نه از مایند و نه به سوی ما.^*

^* پی‌نوشت: «نه از مایند» ظاهرا یعنی ما توصیه‌ای به شک ورزیدن نمی‌کنیم و اگر کسی این را به ما نسبت داد بدانید که دروغ گفته؛ و «نه به سوی ما» ظاهرا یعنی کسی با شک‌ورزی به سوی ما رهنمون نخواهد شد و به غایت هدایتی که ما نشان داده‌ایم نخواهد رسید.

الکافی، ج‏2، ص400

الف. عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ یَحْیَى بْنِ عِمْرَانَ الْحَلَبِیِّ عَنْ هَارُونَ بْنِ خَارِجَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ:

سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ «الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَمْ یَلْبِسُوا إِیمانَهُمْ بِظُلْمٍ».

قَالَ: بِشَکٍّ.

ب. عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ خَلَفِ بْنِ حَمَّادٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ الْخَزَّازِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع جَالِساً عَنْ یَسَارِهِ وَ زُرَارَةُ عَنْ یَمِینِهِ؛ فَدَخَلَ عَلَیْهِ أَبُو بَصِیرٍ فَقَالَ: یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ مَا تَقُولُ فِیمَنْ شَکَّ فِی اللَّهِ؟

فَقَالَ: کَافِرٌ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ!

قَالَ: فَشَکَّ فِی رَسُولِ اللَّهِ؟

فَقَالَ: کَافِرٌ!

قَالَ: ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَى زُرَارَةَ فَقَالَ: إِنَّمَا یَکْفُرُ إِذَا جَحَدَ.

ج. عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ رَفَعَهُ إِلَى أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ:

لَا یَنْفَعُ مَعَ الشَّکِّ وَ الْجُحُودِ عَمَلٌ.

د. عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَى عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:

مَنْ شَکَّ فِی اللَّهِ بَعْدَ مَوْلِدِهِ عَلَى الْفِطْرَةِ لَمْ یَفِئْ إِلَى خَیْرٍ أَبَداً.

ه. الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ بَکْرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:

إِنَّ الشَّکَّ وَ الْمَعْصِیَةَ فِی النَّارِ، لَیْسَا مِنَّا وَ لَا إِلَیْنَا.

 

24) در فرازی از وصایایی که امام صادق ع به مفضل فرمودند آمده است:

کسی که شک بورزد یا اهل گمان باشد و بر یکی از این دو پافشاری کند خداوند عمل وی را نیست و نابود می‌کند. همانا حجت خداوند حجتی آشکار است.

الکافی، ج‏2، ص400

[عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ قَالَ:][2] فِی وَصِیَّةِ الْمُفَضَّلِ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ:

مَنْ شَکَّ أَوْ ظَنَّ وَ أَقَامَ عَلَى أَحَدِهِمَا أَحْبَطَ اللَّهُ عَمَلَهُ؛ إِنَّ حُجَّةَ اللَّهِ هِیَ الْحُجَّةُ الْوَاضِحَةُ.

 

25) در فرازی از وصیت‌نامه معروف امیرالمومنین ع به امام حسن ع آمده است:

و بدان پسرم! بهترین چیزی که دوست دارم از وصیتم به کار بندى، تقوای الهی است، و بر آنچه بر تو واجب داشته، بسنده کردن، و رفتن به راهى که پدرانت پیمودند و پارسایان خاندانت بر آن راه بودند؛ چه آنان از نگریستن در کار خویش باز نایستادند، چنانکه تو مى‏نگرى؛ و نه از اندیشیدن، چنانکه تو مى‏اندیشى؛ و انجام کار چنانشان کرد که آنچه را شناختند برگرفتند، و از بند آنچه بر عهده‏شان نبود بازایستادند. و اگر نفس تو پذیرفتن چنین نتواند، و خواهد چنانکه آنان دانستند بداند، پس بکوش تا جستجوى تو از روى فهمیدن عمیق و آموختن باشد نه به غوطه‌ور شدن در ورطه شبهه‏ها و آویختن به مناقشه‌ها. و پیش از این که این راه را بپویى باید از خداى خود یارى جویى و براى توفیق خود روى بدو آرى و هر شائبه‌ای که تو را به شبهه‏اى دچار سازد یا به گمراهى‏ات در اندازد، واگذارى.

پس هرگاه یقین کردى که دلت صفا یافت و [در برابر حق و حقیقت] خاشع شد، و اندیشه‏ات به تمامیت رسید و از پراکندگی رها شد، و همّت تو همّ واحدی گردید، در آنچه برایت روشن ساختم بنگر. و اگر آنچه که دوست دارى از خویشتن و از آسودگى فکر و اندیشه‏ات، برایت حاصل نشد، بدان! در راهى که درست نمى‏بینى گام می‌نهی، و در ورطه تاریکى‌ها ره می‌سپاری، و طالب دین کسی نیست که در تاریکی گام نهد یا [حق و باطل را] درهم‌آمیزد؛ و در چنین حال بازداشتن خویش از این کار بهتر است.

نهج البلاغة، نامه 31 (ترجمه با اقتباس از ترجمه شهیدى، ص298-299)؛ تحف العقول، ص71

سید بن طاووس سندهای متعددی برای این روایت را در کشف المحجة لثمرة المهجة، ص218-220 ذکر کرده و این فراز را عینا در ص 224 آورده است.

و من وصیة له ع للحسن بن علی ع کتبها إلیه بحاضرین عند انصرافه من صفین‏

... وَ اعْلَمْ یَا بُنَیَّ أَنَّ أَحَبَّ مَا أَنْتَ آخِذٌ بِهِ إِلَیَّ مِنْ وَصِیَّتِی تَقْوَى اللَّهِ وَ الِاقْتِصَارُ عَلَى مَا فَرَضَهُ اللَّهُ [افْتَرَضَ] عَلَیْکَ وَ الْأَخْذُ بِمَا مَضَى عَلَیْهِ الْأَوَّلُونَ مِنْ آبَائِکَ وَ الصَّالِحُونَ مِنْ أَهْلِ بَیْتِکَ [أَهْلِ مِلَّتِکَ]. فَإِنَّهُمْ لَمْ یَدَعُوا أَنْ نَظَرُوا [یَنْظُرُوا] لِأَنْفُسِهِمْ کَمَا أَنْتَ نَاظِرٌ، وَ فَکَّرُوا کَمَا أَنْتَ مُفَکِّرٌ؛ ثُمَّ رَدَّهُمْ آخِرُ ذَلِکَ إِلَى الْأَخْذِ بِمَا عَرَفُوا وَ الْإِمْسَاکِ عَمَّا لَمْ یُکَلَّفُوا.

فَإِنْ أَبَتْ نَفْسُکَ أَنْ تَقْبَلَ ذَلِکَ دُونَ أَنْ تَعْلَمَ کَمَا عَلِمُوا فَلْیَکُنْ طَلَبُکَ ذَلِکَ بِتَفَهُّمٍ وَ تَعَلُّمٍ، لَا بِتَوَرُّطِ الشُّبُهَاتِ وَ عُلَقِ [غُلُوِّ] الْخُصُومَاتِ وَ ابْدَأْ قَبْلَ نَظَرِکَ فِی ذَلِکَ بِالاسْتِعَانَةِ بِإِلَهِکَ وَ الرَّغْبَةِ إِلَیْهِ فِی تَوْفِیقِکَ وَ تَرْکِ کُلِّ شَائِبَةٍ أَوْلَجَتْکَ فِی شُبْهَةٍ [أَدْخَلَتْ عَلَیْکَ شُبْهَةً] أَوْ [و] أَسْلَمَتْکَ إِلَى ضَلَالَةٍ.

فَإِنْ [وَ إِذَا] أَیْقَنْتَ أَنْ قَدْ صَفَا قَلْبُکَ فَخَشَعَ، وَ تَمَّ رَأْیُکَ فَاجْتَمَعَ، وَ کَانَ هَمُّکَ فِی ذَلِکَ هَمّاً وَاحِداً فَانْظُرْ فِیمَا فَسَّرْتُ لَکَ. وَ إِنْ أَنْتَ لَمْ یَجْتَمِعْ لَکَ مَا تُحِبُّ مِنْ نَفْسِکَ وَ [مِنْ] فَرَاغِ نَظَرِکَ وَ فِکْرِکَ‏ فَاعْلَمْ أَنَّکَ إِنَّمَا تَخْبِطُ [خَبْطَ] الْعَشْوَاءَ وَ تَتَوَرَّطُ الظَّلْمَاءَ وَ لَیْسَ طَالِبُ الدِّینِ مَنْ خَبَطَ أَوْ [وَ لَا] خَلَطَ وَ الْإِمْسَاکُ عَنْ ذَلِکَ أَمْثَلُ....

 

---

[1] . خطبته ع المعروفة بالدیباج‏

الْحَمْدُ لِلَّهِ فَاطِرِ الْخَلْقِ وَ خَالِقِ الْإِصْبَاحِ وَ مُنْشِرِ الْمَوْتَى وَ بَاعِثِ‏ مَنْ فِی الْقُبُورِ وَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ ص عِبَادَ اللَّهِ إِنَّ أَفْضَلَ مَا تَوَسَّلَ بِهِ الْمُتَوَسِّلُونَ إِلَى اللَّهِ جَلَّ ذِکْرُهُ الْإِیمَانُ بِاللَّهِ وَ بِرُسُلِهِ وَ مَا جَاءَتْ بِهِ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ الْجِهَادُ فِی سَبِیلِهِ فَإِنَّهُ ذِرْوَةُ الْإِسْلَامِ‏ وَ کَلِمَةُ الْإِخْلَاصِ فَإِنَّهَا الْفِطْرَةُ وَ إِقَامَةُ الصَّلَاةِ فَإِنَّهَا الْمِلَّةُ وَ إِیتَاءُ الزَّکَاةِ فَإِنَّهَا فَرِیضَةٌ وَ صَوْمُ شَهْرِ رَمَضَانَ فَإِنَّهُ جُنَّةٌ حَصِینَةٌ وَ حِجُّ الْبَیْتِ وَ الْعُمْرَةُ فَإِنَّهُمَا یَنْفِیَانِ الْفَقْرَ وَ یُکَفِّرَانِ الذَّنْبَ وَ یُوجِبَانِ الْجَنَّةَ وَ صِلَةُ الرَّحِمِ فَإِنَّهَا ثَرْوَةٌ فِی الْمَالِ‏ وَ مَنْسَأَةٌ فِی الْأَجَلِ وَ تَکْثِیرٌ لِلْعَدَدِ وَ الصَّدَقَةُ فِی السِّرِّ فَإِنَّهَا تُکَفِّرُ الْخَطَأَ وَ تُطْفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى وَ الصَّدَقَةُ فِی الْعَلَانِیَةِ فَإِنَّهَا تَدْفَعُ مِیتَةَ السَّوْءِ وَ صَنَائِعُ الْمَعْرُوفِ فَإِنَّهَا تَقِی مَصَارِعَ السَّوْءِ وَ أَفِیضُوا فِی ذِکْرِ اللَّهِ جَلَّ ذِکْرُهُ‏ فَإِنَّهُ أَحْسَنُ الذِّکْرِ وَ هُوَ أَمَانٌ مِنَ النِّفَاقِ وَ بَرَاءَةٌ مِنَ النَّارِ وَ تَذْکِیرٌ لِصَاحِبِهِ عِنْدَ کُلِّ خَیْرٍ یَقْسِمُهُ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ وَ لَهُ دَوِیٌّ تَحْتَ الْعَرْشِ‏ وَ ارْغَبُوا فِیمَا وُعِدَ الْمُتَّقُونَ فَإِنَّ وَعْدَ اللَّهِ أَصْدَقُ الْوَعْدِ وَ کُلُّ مَا وَعَدَ فَهُوَ

آتٍ کَمَا وَعَدَ فَاقْتَدُوا بِهَدْیِ رَسُولِ اللَّهِ ص‏ فَإِنَّهُ أَفْضَلُ الْهَدْیِ وَ اسْتَنُّوا بِسُنَّتِهِ فَإِنَّهَا أَشْرَفُ السُّنَنِ وَ تَعَلَّمُوا کِتَابَ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى فَإِنَّهُ أَحْسَنُ الْحَدِیثِ وَ أَبْلَغُ الْمَوْعِظَةِ وَ تَفَقَّهُوا فِیهِ فَإِنَّهُ رَبِیعُ الْقُلُوبِ وَ اسْتَشْفُوا بِنُورِهِ فَإِنَّهُ‏ شِفاءٌ لِما فِی الصُّدُورِ وَ أَحْسِنُوا تِلَاوَتَهُ فَإِنَّهُ أَحْسَنُ الْقَصَصِ- وَ إِذا قُرِئَ‏ عَلَیْکُمْ‏ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ أَنْصِتُوا لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ‏ وَ إِذَا هُدِیتُمْ لِعِلْمِهِ فَاعْمَلُوا بِمَا عَلِمْتُمْ مِنْهُ‏ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ‏ فَاعْلَمُوا عِبَادَ اللَّهِ أَنَّ الْعَالِمَ الْعَامِلَ بِغَیْرِ عِلْمِهِ کَالْجَاهِلِ الْحَائِرِ الَّذِی لَا یَسْتَفِیقُ مِنْ جَهْلِهِ‏ بَلِ الْحُجَّةُ عَلَیْهِ أَعْظَمُ وَ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ أَلْوَمُ وَ الْحَسْرَةُ أَدْوَمُ عَلَى هَذَا الْعَالِمِ الْمُنْسَلِخِ مِنْ عِلْمِهِ مِثْلُ مَا عَلَى هَذَا الْجَاهِلِ الْمُتَحَیِّرِ فِی جَهْلِهِ وَ کِلَاهُمَا حَائِرٌ بَائِرٌ مُضِلٌّ مَفْتُونٌ مَبْتُورٌ ما هُمْ فِیهِ‏ وَ باطِلٌ ما کانُوا یَعْمَلُونَ‏ عِبَادَ اللَّهِ لَا تَرْتَابُوا فَتَشُکُّوا وَ لَا تَشُکُّوا فَتَکْفُرُوا وَ لَا تَکْفُرُوا فَتَنْدَمُوا وَ لَا تُرَخِّصُوا لِأَنْفُسِکُمْ فَتَدْهَنُوا وَ تَذْهَبَ بِکُمُ الرُّخَصُ مَذَاهِبَ الظَّلَمَةِ فَتَهْلِکُوا وَ لَا تُدَاهِنُوا فِی الْحَقِّ إِذَا وَرَدَ عَلَیْکُمْ وَ عَرَفْتُمُوهُ فَتَخْسَرُوا خُسْراناً مُبِیناً عِبَادَ اللَّهِ إِنَّ مِنَ الْحَزْمِ أَنْ تَتَّقُوا اللَّهَ وَ إِنَّ مِنَ الْعِصْمَةِ أَلَّا تَغْتَرُّوا بِاللَّهِ عِبَادَ اللَّهِ إِنَّ أَنْصَحَ النَّاسِ لِنَفْسِهِ أَطْوَعُهُمْ لِرَبِّهِ وَ أَغَشَّهُمْ لِنَفْسِهِ أَعْصَاهُمْ لَهُ عِبَادَ اللَّهِ إِنَّهُ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ یَأْمَنْ وَ یَسْتَبْشِرْ وَ مَنْ یَعْصِهِ یَخِبْ وَ یَنْدَمْ وَ لَا یَسْلَمْ عِبَادَ اللَّهِ سَلُوا اللَّهَ الْیَقِینَ فَإِنَّ الْیَقِینَ رَأْسُ الدِّینِ وَ ارْغَبُوا إِلَیْهِ فِی الْعَافِیَةِ فَإِنَّ أَعْظَمَ النِّعْمَةِ الْعَافِیَةُ فَاغْتَنِمُوهَا لِلدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ ارْغَبُوا إِلَیْهِ فِی التَّوْفِیقِ فَإِنَّهُ أُسٌ‏

وَثِیقٌ‏ وَ اعْلَمُوا أَنَّ خَیْرَ مَا لَزِمَ الْقَلْبَ الْیَقِینُ وَ أَحْسَنَ الْیَقِینِ التُّقَى وَ أَفْضَلَ أُمُورِ الْحَقِّ عَزَائِمُهَا وَ شَرَّهَا مُحْدَثَاتُهَا وَ کُلَّ مُحْدَثَةٍ بِدْعَةٌ وَ کُلَّ بِدْعَةٍ ضَلَالَةٌ وَ بِالْبِدَعِ هَدْمُ السُّنَنِ الْمَغْبُونُ مَنْ غُبِنَ دِینَهُ وَ الْمَغْبُوطُ مَنْ سَلِمَ لَهُ دِینُهُ وَ حَسُنَ یَقِینُهُ وَ السَّعِیدُ مَنْ وُعِظَ بِغَیْرِهِ وَ الشَّقِیُّ مَنِ انْخَدَعَ لِهَوَاهُ عِبَادَ اللَّهِ اعْلَمُوا أَنَّ یَسِیرَ الرِّیَاءِ شِرْکٌ وَ أَنَّ إِخْلَاصَ الْعَمَلِ الْیَقِینُ وَ الْهَوَى یَقُودُ إِلَى النَّارِ وَ مُجَالَسَةَ أَهْلِ اللَّهْوِ یُنْسِی الْقُرْآنَ وَ یُحْضِرُ الشَّیْطَانَ وَ النَّسِی‏ءَ زِیادَةٌ فِی الْکُفْرِ وَ أَعْمَالَ الْعُصَاةِ تَدْعُو إِلَى سَخَطِ الرَّحْمَنِ وَ سَخَطَ الرَّحْمَنِ یَدْعُو إِلَى النَّارِ وَ مُحَادَثَةَ النِّسَاءِ تَدْعُو إِلَى الْبَلَاءِ وَ تُزِیغُ الْقُلُوبَ وَ الرَّمْقَ لَهُنَّ یَخْطَفُ نُورَ أَبْصَارِ الْقُلُوبِ‏ وَ لَمْحَ الْعُیُونِ مَصَائِدُ الشَّیْطَانِ وَ مُجَالَسَةَ السُّلْطَانِ یُهَیِّجُ النِّیرَانَ عِبَادَ اللَّهِ اصْدُقُوا فَإِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّادِقِینَ وَ جَانِبُوا الْکَذِبَ فَإِنَّهُ مُجَانِبٌ لِلْإِیمَانِ وَ إِنَّ الصَّادِقَ عَلَى شَرَفِ مَنْجَاةٍ وَ کَرَامَةٍ وَ الْکَاذِبَ عَلَى شَفَا مَهْوَاةٍ وَ هَلَکَةٍ وَ قُولُوا الْحَقَّ تُعْرَفُوا بِهِ وَ اعْمَلُوا بِهِ تَکُونُوا مِنْ أَهْلِهِ وَ أَدُّوا الْأَمَانَةَ إِلَى مَنِ ائْتَمَنَکُمْ عَلَیْهَا وَ صِلُوا أَرْحَامَ مَنْ قَطَعَکُمْ وَ عُودُوا بِالْفَضْلِ عَلَى مَنْ حَرَمَکُمْ وَ إِذَا عَاقَدْتُمْ فَأَوْفُوا وَ إِذَا حَکَمْتُمْ فَاعْدِلُوا وَ إِذَا ظُلِمْتُمْ فَاصْبِرُوا وَ إِذَا أُسِی‏ءَ إِلَیْکُمْ‏ فَاعْفُوا وَ اصْفَحُوا کَمَا تُحِبُّونَ أَنْ یُعْفَى عَنْکُمْ وَ لَا تَفَاخَرُوا بِالْآبَاءِ- وَ لا تَنابَزُوا بِالْأَلْقابِ بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِیمانِ‏ وَ لَا تَمَازَحُوا وَ لَا تَغَاضَبُوا وَ لَا تَبَاذَخُوا - وَ لا یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضاً أَ یُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَنْ یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتاً وَ لَا تَحَاسَدُوا فَإِنَّ الْحَسَدَ یَأْکُلُ الْإِیمَانَ-

کَمَا تَأْکُلُ النَّارُ الْحَطَبَ وَ لَا تَبَاغَضُوا فَإِنَّهَا الْحَالِقَةُ وَ أَفْشُوا السَّلَامَ فِی الْعَالَمِ وَ رُدُّوا التَّحِیَّةَ عَلَى أَهْلِهَا بِأَحْسَنَ مِنْهَا وَ ارْحَمُوا الْأَرْمَلَةَ وَ الْیَتِیمَ وَ أَعِینُوا الضَّعِیفَ وَ الْمَظْلُومَ وَ الْغَارِمِینَ وَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ‏ وَ ابْنَ السَّبِیلِ وَ السَّائِلِینَ وَ فِی الرِّقابِ‏ وَ الْمُکَاتَبَ وَ الْمَسَاکِینَ وَ انْصُرُوا الْمَظْلُومَ وَ أَعْطُوا الْفُرُوضَ‏ وَ جاهِدُوا أَنْفُسَکُمْ‏ فِی اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ‏ فَإِنَّهُ‏ شَدِیدُ الْعِقابِ* وَ جَاهِدُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ اقْرُوا الضَّیْفَ‏ وَ أَحْسِنُوا الْوُضُوءَ وَ حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ‏ الْخَمْسِ فِی أَوْقَاتِهَا فَإِنَّهَا مِنَ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ بِمَکَانٍ- وَ مَنْ تَطَوَّعَ خَیْراً فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ‏- فَإِنَّ اللَّهَ شاکِرٌ عَلِیمٌ‏ تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى‏ وَ لا تَعاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ‏ وَ اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ وَ لا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ‏ وَ اعْلَمُوا عِبَادَ اللَّهِ أَنَّ الْأَمَلَ یُذْهِبُ الْعَقْلَ وَ یُکَذِّبُ الْوَعْدَ وَ یَحُثُّ عَلَى الْغَفْلَةِ وَ یُورِثُ الْحَسْرَةَ فَاکْذِبُوا الْأَمَلَ فَإِنَّهُ غُرُورٌ وَ إِنَّ صَاحِبَهُ مَأْزُورٌ فَاعْمَلُوا فِی الرَّغْبَةِ وَ الرَّهْبَةِ فَإِنْ نَزَلَتْ بِکُمْ رَغْبَةٌ فَاشْکُرُوا وَ اجْمَعُوا مَعَهَا رَغْبَةً فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ تَأَذَّنَ لِلْمُسْلِمِینَ بِالْحُسْنَى‏ وَ لِمَنْ شَکَرَ بِالزِّیَادَةِ فَإِنِّی لَمْ أَرَ مِثْلَ الْجَنَّةِ نَامَ طَالِبُهَا وَ لَا کَالنَّارِ نَامَ هَارِبُهَا وَ لَا أَکْثَرَ مُکْتَسِباً مِمَّنْ کَسَبَهُ الْیَوْمَ تُذْخَرُ فِیهِ الذَّخَائِرُ وَ تُبْلَى فِیهِ السَّرَائِرُ وَ إِنَّ مَنْ لَا یَنْفَعُهُ الْحَقُّ یَضُرُّهُ الْبَاطِلُ وَ مَنْ لَا یَسْتَقِیمُ بِهِ الْهُدَى تَضُرُّهُ الضَّلَالَةُ وَ مَنْ لَا یَنْفَعُهُ الْیَقِینُ یَضُرُّهُ الشَّکُّ وَ إِنَّکُمْ قَدْ أُمِرْتُمْ بِالظَّعْنِ‏ وَ دُلِلْتُمْ عَلَى الزَّادِ-

أَلَا إِنَّ أَخْوَفَ مَا أَتَخَوَّفُ عَلَیْکُمُ اثْنَانِ طُولُ الْأَمَلِ وَ اتِّبَاعُ الْهَوَى أَلَا وَ إِنَّ الدُّنْیَا قَدْ أَدْبَرَتْ وَ آذَنَتْ بِانْقِلَاعٍ‏ أَلَا وَ إِنَّ الْآخِرَةَ قَدْ أَقْبَلَتْ وَ آذَنَتْ بِاطِّلَاعٍ أَلَا وَ إِنَّ الْمِضْمَارَ الْیَوْمَ‏ وَ السِّبَاقَ غَداً أَلَا وَ إِنَّ السُّبْقَةَ [السَّبَقَةَ] الْجَنَّةُ وَ الْغَایَةَ النَّارُ أَلَا وَ إِنَّکُمْ فِی أَیَّامِ مَهَلٍ مِنْ وَرَائِهِ‏ أَجَلٌ یَحُثُّهُ الْعَجَلُ فَمَنْ أَخْلَصَ لِلَّهِ عَمَلَهُ فِی أَیَّامِهِ قَبْلَ حُضُورِ أَجَلِهِ نَفَعَهُ عَمَلُهُ وَ لمْ یَضُرَّهُ أَجَلُهُ وَ مَنْ لَمْ یَعْمَلْ فِی أَیَّامِ مَهَلِهِ ضَرَّهُ أَجَلُهُ وَ لَمْ یَنْفَعْهُ عَمَلُهُ عِبَادَ اللَّهِ افْزَعُوا إِلَى قِوَامِ دِینِکُمْ‏ بِإِقَامِ الصَّلَاةِ لِوَقْتِهَا وَ إِیتَاءِ الزَّکَاةِ فِی حِینِهَا وَ التَّضَرُّعِ وَ الْخُشُوعِ وَ صِلَةِ الرَّحِمِ وَ خَوْفِ الْمَعَادِ وَ إِعْطَاءِ السَّائِلِ وَ إِکْرَامِ الضَّعَفَةِ وَ الضَّعِیفِ‏ وَ تَعَلُّمِ الْقُرْآنِ وَ الْعَمَلِ بِهِ وَ صِدْقِ الْحَدِیثِ وَ الْوَفَاءِ بِالْعَهْدِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ إِذَا اؤْتُمِنْتُمْ- وَ ارْغَبُوا فِی ثَوَابِ اللَّهِ وَ ارْهَبُوا عَذَابَهُ وَ جَاهِدُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ‏ بِأَمْوالِکُمْ وَ أَنْفُسِکُمْ‏ وَ تَزَوَّدُوا مِنَ الدُّنْیَا مَا تَحْرُزُونَ بِهِ أَنْفُسَکُمْ وَ اعْمَلُوا بِالْخَیْرِ تُجْزَوْا بِالْخَیْرِ یَوْمَ یَفُوزُ بِالْخَیْرِ مَنْ قَدَّمَ الْخَیْرَ أَقُولُ قَوْلِی وَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ لِی وَ لَکُمْ.

[2]. این فراز از سند بر اساس نقل شیخ حر عاملی است در وسائل الشیعة، ج‏27، ص156.