یک آیه در روز

 

 

12) الف. از امام صادق علیه السّلام روایت شده است که فرمودند:

هر که از نیکی خود شادمان و از بدی خویش بدحال گردد، او مؤمن است.

ب. . از امام صادق علیه السّلام روایت شده است که فرمودند:

همانا مؤمن کسی است که چون خشم کند، خشمش وی را از حق بیرون نبرد، و چون راضی و خشنود گردد، خوشحالی‌اش وی را در باطل وارد نکند و چون قدرت یابد، بیشتر از حق خود نگیرد.

ج. از امام باقر علیه السّلام روایت شده است که فرمودند:

همانا مؤمن کسی است که چون راضی و خرسند باشد، رضایتش او را به گناه و باطلی وارد نکند و چون خشمگین شود خشمش از سخن حق خارجش نکند، و کسی است که چون قدرت یابد، قدرتش او را به آنچه حق ندارد نکشاند.

د. از رسول الله ص روایت شده که فرمودند:

سه خصلت است که اگر در کسی جمع شود حصلتهای ایمان در او کامل شود:

چون راضی و خرسند باشد، رضایتش او را به باطلی وارد نکند و چون عصبانی شود غضبش وی را از حق خارج نکند، و چون قدرت یابد، سراغ چیزی که از آن او نیست نرود.

الکافی، ج‏2، ص233-234 و 239

الف. عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ أَبِی الْعَبَّاسِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع:

مَنْ سَرَّتْهُ حَسَنَتُهُ وَ سَاءَتْهُ سَیِّئَتُهُ‏ فَهُوَ مُؤْمِنٌ.

ب عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ یُونُسَ عَنْ صَفْوَانَ الْجَمَّالِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع:

إِنَّمَا الْمُؤْمِنُ الَّذِی إِذَا غَضِبَ لَمْ یُخْرِجْهُ غَضَبُهُ مِنْ حَقٍّ وَ إِذَا رَضِیَ لَمْ یُدْخِلْهُ رِضَاهُ فِی بَاطِلٍ وَ إِذَا قَدَرَ لَمْ یَأْخُذْ أَکْثَرَ مِمَّا لَهُ‏ .

ج. مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ:

إِنَّمَا الْمُؤْمِنُ الَّذِی إِذَا رَضِیَ لَمْ یُدْخِلْهُ رِضَاهُ فِی إِثْمٍ وَ لَا بَاطِلٍ وَ إِذَا سَخِطَ لَمْ یُخْرِجْهُ سَخَطُهُ مِنْ قَوْلِ الْحَقِّ وَ الَّذِی إِذَا قَدَرَ لَمْ تُخْرِجْهُ قُدْرَتُهُ إِلَى التَّعَدِّی إِلَى مَا لَیْسَ لَهُ بِحَقٍّ.

د. عَنْهُ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أُمِّهِ فَاطِمَةَ بِنْتِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص:

 ثَلَاثُ خِصَالٍ مَنْ کُنَّ فِیهِ اسْتَکْمَلَ خِصَالَ الْإِیمَانِ: إِذَا رَضِیَ لَمْ یُدْخِلْهُ رِضَاهُ فِی بَاطِلٍ وَ إِذَا غَضِبَ لَمْ یُخْرِجْهُ الْغَضَبُ مِنَ الْحَقِّ وَ إِذَا قَدَرَ لَمْ یَتَعَاطَ مَا لَیْسَ لَهُ.

 

13) مرحوم کلینی در بابی که مربوط به صفات مؤمن است روایات متعددی آورده که هریک وصفی از اوصاف مؤمن را شرح می‌دهد. برخی از آنها در اینجا تقدیم می‌شود.

الف. [از امام صادق علیه السّلام از پدرانشان از امیرالمؤمنین ع، ر.ک: الجعفریات، ص170[1]] روایت شده که فرمودند: مؤمنان نرم و سهل‌اند، مانند شتر نری که مهار در بینی دارد، چون او را بکشند، به راه افتد، و اگر بر صخره‏ئی بخوابانند، بخوابد [کنایه از اینکه در امور شرعی رام و منقاد است و سرکشی و امتناع ندارد، اگر چه ذاتا شتر نر است و نیرومند، ولی نیروی ایمان او را از سرپیچی جلوگیر است].

ب. از امام صادق علیه السّلام روایت شده که فرمودند:

سه چیز از علامات مؤمن است: شناخت خدا و هر که را خدا دوست دارد و هر که را دوست ندارد.

ج. باز از امام صادق علیه السّلام روایت شده که رسول الله صلی اللَّه علیه و آله فرمودند:

مؤمن مانند درختی است که برگش در زمستان و تابستان نریزد.

گفتند: یا رسول اللَّه آن چه درخت است؟

فرمود: درخت خرما.

د. از امام صادق علیه السّلام روایت شده که فرمودند:

مؤمن بردباری است که نادانی نورزد، و اگر نسبت به او نادانی ورزند، بردباری کند؛ و ستم نکند و اگر به او ستم کنند ببخشد؛ و بخل نورزد و اگر نسبت به او بخل ورزند صبر کند.

ه. از امام صادق علیه السّلام روایت شده که فرمودند:

مؤمن کسی است که کسبش پاکیزه و اخلاقش نیکو و باطنش سالم باشد، و زیادی مالش را انفاق کند و زیادی سخنش را نگهدارد، و مردم از شرش محفوظ باشند و انصاف را در قبال آنها نگه دارد.

و. از امام سجاد علیه السّلام روایت شده که فرمودند:

از جمله اخلاق مؤمن انفاق [بر اهل و عیال] است به قدر تنگدستی، و توسعه دادن به قدر توسعه‏ای [که خدا به او داده است] و انصاف دادن به مردم، و پیشی گرفتن به سلام بر آنها.

ز. از امام باقر علیه السّلام روایت شده که فرمودند:

مؤمن از کوه محکمتر است، زیرا از کوه چیزی کم شود، ولی‏ از دین مؤمن چیزی کم نشود.

ح. از امام صادق علیه السّلام روایت شده که فرمودند:

مؤمن یاری کردنش نیکو و خرجش سبک است، زندگیش را خوب اداره می‌کند، و از یک سوراخ دو بار گزیده نمی‌شود.

الکافی، ج‏2، ص234 و 235 و 241

الف. عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی الْبَخْتَرِیِ‏ رَفَعَهُ قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ:

الْمُؤْمِنُونَ هَیْنُونَ لَیْنُونَ‏ کَالْجَمَلِ الْأَنِفِ إِذَا قِیدَ انْقَادَ وَ إِنْ أُنِیخَ عَلَى صَخْرَةٍ اسْتَنَاخَ‏ .

ب. عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:

ثَلَاثَةٌ مِنْ عَلَامَاتِ الْمُؤْمِنِ الْعِلْمُ بِاللَّهِ وَ مَنْ یُحِبُّ وَ مَنْ یَکْرَهُ‏ .

ج. وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص:

 الْمُؤْمِنُ کَمِثْلِ شَجَرَةٍ لَا یَتَحَاتُّ وَرَقُهَا فِی شِتَاءٍ وَ لَا صَیْفٍ.

قَالُوا: یَا رَسُولَ اللَّهِ! وَ مَا هِیَ؟

قَالَ: النَّخْلَةُ .

د. عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أُورَمَةَ عَنْ أَبِی إِبْرَاهِیمَ الْأَعْجَمِیِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:

الْمُؤْمِنُ حَلِیمٌ لَا یَجْهَلُ وَ إِنْ جُهِلَ عَلَیْهِ یَحْلُمُ وَ لَا یَظْلِمُ وَ إِنْ ظُلِمَ غَفَرَ وَ لَا یَبْخَلُ وَ إِنْ بُخِلَ عَلَیْهِ صَبَرَ .

ه. عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ مُنْذِرِ بْنِ جَیْفَرٍ عَنْ آدَمَ أَبِی الْحُسَیْنِ اللُّؤْلُؤِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:

الْمُؤْمِنُ مَنْ طَابَ مَکْسَبُهُ وَ حَسُنَتْ خَلِیقَتُهُ وَ صَحَّتْ سَرِیرَتُهُ وَ أَنْفَقَ الْفَضْلَ مِنْ مَالِهِ وَ أَمْسَکَ الْفَضْلَ مِنْ کَلَامِهِ وَ کَفَى النَّاسَ شَرَّهُ وَ أَنْصَفَ النَّاسَ مِنْ نَفْسِهِ.

و. مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مَالِکِ بْنِ عَطِیَّةَ عَنْ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع قَالَ:

مِنْ أَخْلَاقِ الْمُؤْمِنِ الْإِنْفَاقُ عَلَى قَدْرِ الْإِقْتَارِ وَ التَّوَسُّعُ عَلَى قَدْرِ التَّوَسُّعِ وَ إِنْصَافُ النَّاسِ وَ ابْتِدَاؤُهُ إِیَّاهُمْ بِالسَّلَامِ عَلَیْهِمْ.

ز. مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: الْمُؤْمِنُ أَصْلَبُ مِنَ الْجَبَلِ الْجَبَلُ یُسْتَقَلُّ مِنْهُ‏ وَ الْمُؤْمِنُ لَا یُسْتَقَلُّ مِنْ دِینِهِ شَیْ‏ءٌ.

ح. عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ صَالِحِ بْنِ السِّنْدِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِیرٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:

الْمُؤْمِنُ حَسَنُ الْمَعُونَةِ خَفِیفُ الْمَئُونَةِ جَیِّدُ التَّدْبِیرِ لِمَعِیشَتِهِ لَا یُلْسَعُ مِنْ جُحْرٍ مَرَّتَیْنِ‏ .

 

14) از امام صادق ع روایت شده که امیر المؤمنین علیه السّلام فرمودند:

برای اهل دین علاماتی است که بدان شناخته شوند:

راستگوئی و اداء امانت و وفای به عهد و صله ارحام و ترحم بر ضعیفان و کمی توجه به زنان- یا فرمود کمی همراهی با زنان- و بذل نیکی و حسن خلق و گشاده‌رویی و پیروی از علم و آنچه به خدای عز و جل نزدیک سازد.

طوبی از آن اینهاست [خوشا به حال آنان] و چه سرانجام خوبی دارند، و طوبی درختی است در بهشت که اصل آن در خانه پیامبر اکرم، حضرت محمد صلی اللَّه علیه و آله است و مؤمنی نیست جز آنکه شاخه‏ئی از آن درخت در خانه اوست، در دلش میل به هر چه پیدا شود، آن درخت برایش بیاورد، و اگر سواری با جدیت صد سال در سایه آن راه پیماید، از سایه آن بیرون نرود، و اگر از پایینش کلاغی پرواز کند حتی تا زمانی که از پیری از پا بیفتد به بالایش نرسد. هان! پس بدین رغبت کنید.

همانا مؤمن به خود مشغول است و مردم از او در آسایش‌اند، چون شب بر او پرده افکند، رخسارش را بگستراند و با اعضاء شریف بدنش برای خدای عز و جل سجده کند، و با خدایی که او را آفریده در باره آزادی‌اش (از آتش دوزخ) مناجات کند، هان! پس این گونه باشید.

الکافی، ج‏2، ص239-240

عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِد عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع‏:

إِنَّ لِأَهْلِ الدِّینِ عَلَامَاتٍ یُعْرَفُونَ بِهَا: صِدْقَ الْحَدِیثِ وَ أَدَاءَ الْأَمَانَةِ وَ وَفَاءً بِالْعَهْدِ وَ صِلَةَ الْأَرْحَامِ وَ رَحْمَةَ الضُّعَفَاءِ وَ قِلَّةَ الْمُرَاقَبَةِ لِلنِّسَاءِ أَوْ قَالَ قِلَّةَ الْمُوَاتَاةِ لِلنِّسَاءِ وَ بَذْلَ الْمَعْرُوفِ وَ حُسْنَ الْخُلُقِ وَ سَعَةَ الْخُلُقِ وَ اتِّبَاعَ الْعِلْمِ وَ مَا یُقَرِّبُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ زُلْفَى.

طُوبى‏ لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ!‏ وَ طُوبَى شَجَرَةٌ فِی الْجَنَّةِ أَصْلُهَا فِی دَارِ النَّبِیِّ مُحَمَّدٍ ص وَ لَیْسَ مِنْ مُؤْمِنٍ إِلَّا وَ فِی دَارِهِ غُصْنٌ مِنْهَا لَا یَخْطُرُ عَلَى قَلْبِهِ شَهْوَةُ شَیْ‏ءٍ إِلَّا أَتَاهُ بِهِ ذَلِکَ وَ لَوْ أَنَّ رَاکِباً مُجِدّاً سَارَ فِی ظِلِّهَا مِائَةَ عَامٍ مَا خَرَجَ مِنْهُ وَ لَوْ طَارَ مِنْ أَسْفَلِهَا غُرَابٌ مَا بَلَغَ أَعْلَاهَا حَتَّى یَسْقُطَ هَرِماً أَلَا فَفِی هَذَا فَارْغَبُوا.

إِنَّ الْمُؤْمِنَ مِنْ نَفْسِهِ فِی شُغُلٍ وَ النَّاسُ مِنْهُ فِی رَاحَةٍ إِذَا جَنَّ عَلَیْهِ اللَّیْلُ افْتَرَشَ وَجْهَهُ وَ سَجَدَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِمَکَارِمِ بَدَنِهِ یُنَاجِی الَّذِی خَلَقَهُ فِی فَکَاکِ رَقَبَتِهِ؛ أَلَا فَهَکَذَا کُونُوا.

 

15) از امام رضا علیه السّلام روایت شده می‌فرمودند:

مؤمن، مؤمن نباشد مگر زمانی که سه خصلت در او بوده باشد: سنتی از پروردگارش و سنتی از پیغمبرش و سنتی از ولیّ و امامش:

اما سنت پروردگارش، کتمان سرّ خود است، خدای عز و جل فرماید: «خدا عالم به غیب است و کسی را برغیب خود آگاه نکند جز رسولی را که بپسندد« (جن/26-27)،

و اما سنت پیغمبرش، مدارا با مردم است که خدای عز و جل پیغمبرش صلی اللَّه علیه و آله را به مدارا با مردم دستور داد و فرمود: «گذشت را پیش گیر و به نیکی دستور ده» (اعراف/199)؛

و اما سنت امامش، «صبر کردن در سختی و ضرر است» (بقره/177).

الکافی، ج‏2، ص241

عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ سَهْلِ بْنِ الْحَارِثِ عَنِ الدِّلْهَاثِ مَوْلَى الرِّضَا ع قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا ع یَقُولُ:

لَا یَکُونُ الْمُؤْمِنُ مُؤْمِناً حَتَّى یَکُونَ فِیهِ ثَلَاثُ خِصَالٍ سُنَّةٌ مِنْ رَبِّهِ وَ سُنَّةٌ مِنْ نَبِیِّهِ وَ سُنَّةٌ مِنْ وَلِیِّهِ:

فَأَمَّا السُّنَّةُ مِنْ رَبِّهِ، فَکِتْمَانُ سِرِّهِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ «عالِمُ الْغَیْبِ‏ فَلا یُظْهِرُ عَلى‏ غَیْبِهِ أَحَداً إِلَّا مَنِ ارْتَضى‏ مِنْ رَسُولٍ‏»؛

وَ أَمَّا السُّنَّةُ مِنْ نَبِیِّهِ، فَمُدَارَاةُ النَّاسِ فَإِنَّ اللَّهَ‏ عَزَّ وَ جَلَّ أَمَرَ نَبِیَّهُ ص بِمُدَارَاةِ النَّاسِ، فَقَالَ‏: «خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ»؛

وَ أَمَّا السُّنَّةُ مِنْ وَلِیِّهِ، فَالصَّبْرُ «فِی الْبَأْساءِ وَ الضَّرَّا»ءِ.

 

16) ابوصلت می‌گوید: از امام رضا ع درباره ایمان پرسیدم. فرمود:

«ایمان معرفت با قلب و اقرار به زبان و عمل به اعضاء و جوارح است؛ و ایمان جز این گونه نیست.

معانی الأخبار، ص186

أَبِی رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَکْرِ بْنِ صَالِحٍ الرَّازِیِّ عَنْ أَبِی الصَّلْتِ الْخُرَاسَانِیِّ قَالَ:

سَأَلْتُ الرِّضَا ع عَنِ الْإِیمَانِ؟

فَقَالَ: الْإِیمَانُ عَقْدٌ بِالْقَلْبِ وَ لَفْظٌ بِاللِّسَانِ وَ عَمَلٌ بِالْجَوَارِحِ؛ لَا یَکُونُ الْإِیمَانُ إِلَّا هَکَذَا.

مضمون حدیث فوق با اندک تفاوتی در عبارات (یعنی به صورت: «الْإِیمَانُ مَعْرِفَةٌ بِالْقَلْبِ وَ إِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ وَ عَمَلٌ بِالْأَرْکَانِ»)، از روایات معروف سلسلة الذهب است؛ یعنی امام رضا (علیه السلام) آن را با سند متصل از پدرانشان از رسول الله ص روایت کرده‌اند. ابوحاتم و احمد بن حنبل (هردو از بزرگان اهل سنت) گفته‌اند اگر این سند بر مجنون خوانده شود عقلش برگردد. در نقل فوق مرحوم صدوق این حدیث را مستقیم از خود امام رضا ع آورده؛ اما در کتاب دیگرش (عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج‏1، ص226-227)[2] برخی از آن نقلهای مشتمل بر سلسلة الذهب را همراه با عبارات ابوحاتم و احمد حنبل آورده است. با این توضیح واضح است که این حدیث در منابع اهل سنت هم مکرر آمده است؛ از جمله، ر.ک: الدر المنثور، ج‏6، ص 100[3].

 

17) از امام صادق علیه السّلام روایت شده که پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله فرمودند:

ایمان به آراستن [ظاهر] و به آرزواندیشی نیست، لکن ایمان آن است که در دل خالص شود، و کردار انسان به آن گواهی ‏دهد.

معانی الأخبارص187

أَبِی رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ یَزِیدَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص:

لَیْسَ الْإِیمَانُ بِالتَّحَلِّی وَ لَا بِالتَّمَنِّی وَ لَکِنَّ الْإِیمَانَ مَا خَلُصَ فِی الْقُلُوبِ وَ صَدَّقَهُ الْأَعْمَالُ.

 

18) از امام صادق از پدرش علیهما السّلام روایت نموده که رسول الله صلّی اللَّه علیه و آله فرمودند:

ایمان گفتار و عمل است، [که اینها] دو برادر شریک هم هستند.

معانی الأخبارص187

أَبِی رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص:

الْإِیمَانُ قَوْلٌ وَ عَمَلٌ أَخَوَانِ شَرِیکَانِ.

 

19) از امام صادق علیه السّلام روایت شده است:

روزی پیامبر اکرم صلّی اللَّه علیه و آله و سلم به حارثة بن نعمان أنصاری رسید، به او فرمود: چگونه صبح کردی؟

عرض کرد:‌ ای پیامبر خدا! صبح کردم در حالی که حقیقتا مؤمن‌‏ام.

 پیغمبر صلّی اللَّه علیه و آله فرمود: همانا هر ایمانی دارای حقیقتی است، حقیقت ایمان تو چیست؟

گفت: نفسم به دنیا بی‏رغبت گشته‏است، و شب را برای عبادت بیدار مانده، و روزها [را در أثر روزه] تشنگی می‌‏کشم؛ گویی عرش پروردگار را می‌‏بینم که برای حساب آماده گشته، گویی اهل بهشت را می‌‏نگرم که در آن در رفت و آمدند، و اهل جهنّم را که در آن معذبند.

پس پیامبر خدا صلّی اللَّه علیه و آله به او فرمود: تو مؤمنی هستی که خداوند ایمان را در دلت روشن ساخته است، بر این حال که‏ دارای پایدار باش، که خداوند تو را پایدار بدارد.

آنگاه حارثه عرض کرد:‌ ای رسول الله من بر نفس خودم از هیچ چیز به اندازه دیده‌ام ترس ندارم.

پس پیغمبر خدا دعایش نمود، و دیده‌اش را از دست داد.^*

^*پی‌نوشت:

مقصود از اینکه از «دیده‌ام» می‌ترسم و پیامبر ص دعا کرد که دیده‌اش را از دست بدهد ظاهرا نه مربوط به چشم دنیوی بلکه ناظر به چشم برزخی (باطن‌بین) باشد که با آن در همینجا بهشتی و جهنمی بودن افراد را می‌دیده، و تحمل آن را نمی‌توانسته بکند و از ایشان خواسته که آن را از وی بگیردموید این مطلب آن است که ماجرای این ملاقات با سندی دیگر از امام صادق ع و البته با همین مضامین در الکافی (ج‏2، ص53؛ و نیز در الجعفریات، ص77 و النوادر (للراوندی)، ص20) آمده (که قبلا در جلسه 804، تدبر 8 حکایتش گذشت: https://yekaye.ir/ya-seen-36-56/) و در پایان آن نقل آمده است که وی از پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله خواست تا دعا فرماید که شهادت در رکاب پیامبر ص نصیبش گردد، و هم برایش دعا کرد و اندکی بعد در یکی از غزوات پیامبر به شهادت رسید (و به همین صورت در منابع اهل سنت هم آمده است؛ ر.ک: تفسیر عبد الرزاق، ج3، ص224[4])؛ و این با اینکه وی کور شده باشد منافات دارد. بویژه که درخواست اینکه انسان بخواهد چشمش نابینا شود خلاف عقل و شرع است، چه رسد به اینکه پیامبر ص هم آن را تایید کند.

معانی الأخبارص187

أَبِی رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ الْبَجَلِیِّ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَى عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:

لَقِیَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَوْماً حَارِثَةَ بْنَ النُّعْمَانِ الْأَنْصَارِیَّ فَقَالَ لَهُ: کَیْفَ أَصْبَحْتَ یَا حَارِثَةُ؟

قَالَ أَصْبَحْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مُؤْمِناً حَقّاً.

قَالَ: إِنَّ لِکُلِّ إِیمَانٍ حَقِیقَةً فَمَا حَقِیقَةُ إِیمَانِکَ؟

قَالَ: عَزَفَتْ نَفْسِی عَنِ الدُّنْیَا وَ أَسْهَرْتُ لَیْلِی وَ أَظْمَأْتُ نَهَارِی فَکَأَنِّی بِعَرْشِ رَبِّی وَ قَدْ قَرُبَ لِلْحِسَابِ وَ کَأَنِّی بِأَهْلِ الْجَنَّةِ فِیهَا یَتَرَاوَدُونَ وَ أَهْلِ النَّارِ فِیهَا یُعَذَّبُونَ.

فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: أَنْتَ مُؤْمِنٌ نَوَّرَ اللَّهُ الْإِیمَانَ فِی قَلْبِکَ؛ فَاثْبُتْ ثَبَّتَکَ اللَّهُ.

فَقَالَ لَهُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَنَا عَلَى نَفْسِی مِنْ شَیْ‏ءٍ أَخْوَفَ مِنِّی عَلَیْهَا مِنْ بَصَرِی.

فَدَعَا لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص فَذَهَبَ بَصَرُهُ.

 

20) از امام باقر علیه السّلام روایت شده است:

یکبار رسول الله صلّی اللَّه علیه و آله در سفر بود، گروهی سواره به آن بزرگوار برخوردند، و عرض کردند: سلام بر تو ‌ای پیامبر خدا ص.

حضرت جواب سلام داد و به آنان فرمود: شما کیستید؟

عرضه داشتند: ما گروهی مؤمن هستیم.

فرمود: حقیقت ایمان شما به چیست؟

عرض کردند: رضایت به قضای پروردگار، و تسلیم بودنمان به امر خدا، و واگذاری همه چیز به خداوند متعال.

فرمود: [اینها که شما بیان کردید صفات] عالمان و حکیمان است که نزدیک است از حکمت، به مرتبه انبیاء برسند. اگر راست‏ می‌‏گویید سرایی را که در آن ساکن [ماندگار] نخواهید بود بنا نکنید، و اندوخته‏ای را که نمی‌‏خورید فراهم نیاورید، و تقوای خدایی را در پیش گیرید که به سوی او بازمی‏گردید.

معانی الأخبارص187

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُذَافِرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ:

بَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ ص فِی بَعْضِ أَسْفَارِهِ إِذْ لَقِیَهُ رَکْبٌ، فَقَالُوا: السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ!

فَقَالَ: مَا أَنْتُمْ؟

قَالُوا: نَحْنُ مُؤْمِنُونَ.

قَالَ: فَمَا حَقِیقَةُ إِیمَانِکُمْ؟

قَالُوا: الرِّضَا بِقَضَاءِ اللَّهِ وَ التَّسْلِیمُ لِأَمْرِ اللَّهِ وَ التَّفْوِیضُ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى.

فَقَالَ: عُلَمَاءُ حُکَمَاءُ کَادُوا أَنْ یَکُونُوا مِنَ الْحِکْمَةِ أَنْبِیَاءَ؛ فَإِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ فَلَا تَبْنُوا مَا لَا تَسْکُنُونَ وَ لَا تَجْمَعُوا مَا لَا تَأْکُلُونَ وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ.

 

---

[1] . وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْمُؤْمِنُونَ هَیِّنُونَ لَیِّنُونَ کَالْجَمَلِ الْأَنُوفِ إِنِ اسْتَنَخْتَهُ [استحنه‏] أَنَاخَ.

[2] . این روایات چنین‌اند:

1- حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْقُرَشِیُّ الْحَاکِمُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو بَکْرٍ مُحَمَّدُ بْنُ خَالِدِ بْنِ الْحَسَنِ‏ المُطَّوِّعِیُّ الْبُخَارِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو بَکْرِ بْنُ أَبِی دَاوُدَ بِبَغْدَادَ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ حَرْبٍ الْمُلَائِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الصَّلْتِ الْهَرَوِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ مُوسَى الرِّضَا عَنْ أَبِیهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ الْإِیمَانُ مَعْرِفَةٌ بِالْقَلْبِ وَ إِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ وَ عَمَلٌ بِالْأَرْکَانِ.

2- حَدَّثَنَا أَبُو أَحْمَدَ مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبُنْدَارُ بِفَرْغَانَةَ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْعَبَّاسِ مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ الْحَمَّادِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عُمَرَ بْنِ مَنْصُورٍ الْبَلْخِیُ‏ بِمَکَّةَ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو یُونُسَ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ یَزِیدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْجُمَحِیُ‏ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ السَّلَامِ بْنُ‏ صَالِحٍ الْهَرَوِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا عَنْ أَبِیهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع‏ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص:‏ الْإِیمَانُ مَعْرِفَةٌ بِالْقَلْبِ وَ إِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ وَ عَمَلٌ بِالْأَرْکَانِ.

3- حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِیدِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ بَکْرِ بْنِ صَالِحٍ الرَّازِیِّ عَنْ أَبِی الصَّلْتِ الْهَرَوِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا ع عَنِ الْإِیمَانِ فَقَالَ ع الْإِیمَانُ عَقْدٌ بِالْقَلْبِ وَ لَفْظٌ بِاللِّسَانِ وَ عَمَلٌ بِالْجَوَارِحِ لَا یَکُونُ‏ الْإِیمَانُ‏ إِلَّا هَکَذَا.

4- أَخْبَرَنِی سُلَیْمَانُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ أَیُّوبَ اللَّخْمِیُ‏ فِیمَا کَتَبَ إِلَیَّ مِنْ أَصْبَهَانَ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ عَبْدِ الْعَزِیزِ وَ مُعَاذُ بْنُ الْمُثَنَّى قَالا حَدَّثَنَا عَبْدُ السَّلَامِ بْنُ صَالِحٍ الْهَرَوِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ مُوسَى الرِّضَا ع عَنْ أَبِیهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیٍّ ع‏ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص:‏ الْإِیمَانُ مَعْرِفَةٌ بِالْقَلْبِ وَ إِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ وَ عَمَلٌ بِالْأَرْکَانِ.

5- حَدَّثَنَا حَمْزَةُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ زَیْدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع بِقُمَّ فِی رَجَبٍ سَنَةَ تِسْعٍ وَ ثَلَاثِینَ وَ ثَلَاثِمِائَةٍ قَالَ حَدَّثَنِی أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ الْبَزَّازُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو أَحْمَدَ دَاوُدُ بْنُ سُلَیْمَانَ الْغَازِی قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ مُوسَى الرِّضَا ع قَالَ حَدَّثَنَا أَبِی مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الْبَاقِرُ قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ الْإِیمَانُ إِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ وَ مَعْرِفَةٌ بِالْقَلْبِ وَ عَمَلٌ‏ بِالْأَرْکَانِ- قَالَ حَمْزَةُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِیُّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ وَ سَمِعْتُ عَبْدَ الرَّحْمَنِ بْنَ أَبِی حَاتِمٍ یَقُولُ و سمعت أبی یقول و قد روى هذا الحدیث عن أبی الصلت الهروی عبد السلام بن صالح عن علی بن موسى الرضا ع بإسناده‏ مثله قال أبو حاتم لو قرئ هذا الإسناد على مجنون لبرأ.

6- حَدَّثَنَا أَبِی رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مَعْقِلٍ الْقِرْمِیسِینِیُ‏ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ طَاهِرٍ قَالَ: کُنْتُ وَاقِفاً عَلَى‏ رَأْسِ أَبِی وَ عِنْدَهُ أَبُو الصَّلْتِ الْهَرَوِیُّ وَ إِسْحَاقُ بْنُ رَاهَوَیْهِ وَ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ حَنْبَلٍ فَقَالَ أَبِی لِیُحَدِّثْنِی کُلُّ رَجُلٍ مِنْکُمْ بِحَدِیثٍ فَقَالَ أَبُو الصَّلْتِ الْهَرَوِیُّ حَدَّثَنِی عَلِیُّ بْنُ مُوسَى الرِّضَا ع وَ کَانَ وَ اللَّهِ رِضًى کَمَا سُمِّیَ عَنْ أَبِیهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْإِیمَانُ قَوْلٌ وَ عَمَلٌ- فَلَمَّا خَرَجْنَا قَالَ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ حَنْبَلٍ مَا هَذَا الْإِسْنَادُ فَقَالَ لَهُ أَبِی هَذَا سَعُوطُ الْمَجَانِینِ إِذَا سُعِطَ بِهِ الْمَجْنُونُ أَفَاقَ.

[3] . و أخرج ابن ماجة و ابن مردویه و الطبرانی و البیهقی فی شعب الایمان عن على بن أبى طالب قال قال رسول الله صلى الله علیه و [آله و] سلم الایمان معرفة بالقلب و اقرار باللسان و عمل بالأرکان.

[4] . عَنِ الثَّوْرِیِّ ، عَنْ عَمْرِو بْنِ قَیْسٍ الْمُلَائِیِّ ، عَنْ زَیْدٍ السُّلَمِیِّ ، قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ لِلْحَارِثِ بْنِ مَالِکٍ: «‌کَیْفَ ‌أَصْبَحْتَ ‌یَا ‌حَارِثُ ‌بْنَ ‌مَالِکٍ؟» قَالَ: مِنَ الْمُؤْمِنِینَ ، قَالَ: «اعْلَمْ مَا تَقُولُ» قَالَ: مُؤْمِنٌ حَقًّا ، قَالَ: «فَإِنَّ لِکُلِّ حَقٍّ حَقِیقَتَهُ فَمَا حَقِیقَةُ ذَلِکَ؟» قَالَ: " أَظْمَأْتُ نَهَارِی ، وَأَسْهَرْتُ لِیَلِیَ ، وَعَزَفْتُ عَنِ الدُّنْیَا ، حَتَّى کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَى الْعَرْشِ حِینَ جَاءَ بِهِ ، وَکَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَى عَذَابِ أَهْلِ النَّارِ فِی النَّارِ وَتَزَاوُرِ أَهْلِ الْجَنَّةِ فِی الْجَنَّةِ ، قَالَ: «عَرَفْتَ یَا حَارِثُ بْنَ مَالِکٍ فَالْزَمْ ، عَبْدًا نَوَّرَ اللَّهُ الْإِیمَانَ فِی قَلْبِهِ» ، قَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ ، ادْعُ اللَّهَ لِی بِالشَّهَادَةِ ، فَدَعَا لَهُ ، قَالَ: فَأُغِیرَ عَلَى سَرْحِ الْمَدِینَةِ فَخَرَجَ فَقَاتَلَ حَتَّى قُتِلَ.