یک آیه در روز

 

شأن نزول

در شأن نزول این آیه:

- در تفسیر القمی (ج‏2، ص322) صرفا آمده است که این آیه در شأن امیرالمومنین ع نازل شده است.[1]

- در شواهد التنزیل لقواعد التفضیل (ج‏2، ص259) با سند متصل از قول ابن‌عباس روایت شده است که این آیه در شأن امیرالمومنین ع و حمزه و جعفر طیار نازل شده است که خداوند و رسولش را تصدیق کردند و هرگز در ایمانشان شک وارد نشد.[2]

- در تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة (ص587) با سند دیگری از ابن عباس روایت کرده که درباره این آیه گفته است که حضرت علی ع شرف و فضل آن را بُرد (ذَهَبَ عَلِیٌّ ع بِشَرَفِهَا وَ فَضْلِهَا)[3].[4]

اما در هیچیک از آنها به واقعه خاصی اشاره نشده است. تنها موردی که واقعه‌ای ذکر شده نقل رجال کشی است که روایتی از امام صادق ع در شأن نزول این آیه و آیه 17 نقل می‌کند؛ که البته همین مطلب در خصوص شأن نزول آیه 17 (اما در خصوص حفر خندق؛ نه بنا کردن مسجد) را دیگران هم نقل کرده‌اند و ذیل آیه مربوطه خواهد آمد:

- از امام صادق ع روایت شده است:

رسول الله ص و علی ع و عمار در حال ساخت و تعمیر بنای مسجد بودند که عثمان با حالتی تکبرآلود از کنارشان گذشت. امیرالمومنین ع فرمود: رجزی برایش بخوان. عمار چنین سرود:

مساوی نیست کسی که مسجدی را تعمیر کند که رکوع‌کننده و سجده‌کننده زیر سایه آن پناه گیرند با کسی که وی را با عناد و عنادورزی می‌بینی و دائما از اینکه غباری بر رویش بنشیند دوری می‌کند.

وی سراغ پیامبر ص رفت و گفت؛ ما اسلام نیاوردیم که آبروی ما را ببرند و به ما دشنام بگویند.

رسول الله ص فرمود: می‌خواهی [اسلام آوردنت را] پس بگیری؟!

آنگاه این دو آیه نازل شد که «بر تو منت می‌گذارند که اسلام آورده‌اند ...» (‌حجرات/17-18).

سپس پیامبر ص به علی ع فرمود: این را هم در خصوص رفیقت بنویس. و فرمود این آیه را بنویسد: «در حقیقت مؤمنان فقط کسانی‌اند که به خدا و پیامبرش ایمان آوردند ...» (‌حجرات/15).

 رجال الکشی، ص31-32؛ بحار الأنوار، ج‏30، ص238[5]

مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ، قَالَ حَدَّثَنِی جَعْفَرُ بْنُ أَحْمَدَ، قَالَ حَدَّثَنَا حَمْدَانُ بْنُ سُلَیْمَانَ النَّیْسَابُورِیُّ، وَ الْعَمْرَکِیُّ بْنُ عَلِیٍّ الْبُوفَکِیُّ النَّیْسَابُورِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى، عَنْ یُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ الْحَجَّالِ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ، عَنْ رَجُلٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ:

کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) وَ عَلِیٌّ وَ عَمَّارٌ یَعْمَلُونَ مَسْجِداً فَمَرَّ عُثْمَانُ فِی بِزَّةٍ لَهُ یَخْطِرُ. فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (ع) ارْجُزْ بِهِ!

فَقَالَ عَمَّارٌ: «لَا یَسْتَوِی مَنْ یَعْمُرُ الْمَسَاجِدَا / یَظَلُّ فِیهَا رَاکِعاً وَ سَاجِداً / وَ مَنْ تَرَاهُ عَانِداً مُعَانِداً / عَنِ الْغُبَارِ لَا یَزَالُ حَائِداً»

 قَالَ، فَأَتَى النَّبِیَّ (ص) فَقَالَ: مَا أَسْلَمْنَا لِتُشْتَمَ أَعْرَاضُنَا وَ أَنْفُسُنَا!

فَقَالَ‏ رَسُولُ اللَّهِ (ص): أَ فَتُحِبُّ أَنْ تُقَالَ؟! فَنَزَلَتْ آیَتَانِ: یَمُنُّونَ عَلَیْکَ أَنْ أَسْلَمُوا- الْآیَةَ.

ثُمَّ قَالَ النَّبِیُّ (ص) لِعَلِیٍّ (ع): اکْتُبْ هَذَا فِی صَاحِبِکَ، ثُمَّ قَالَ النَّبِیُّ (ص) اکْتُبْ هَذِهِ الْآیَةَ: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ...».

حدیث

الف. ناظر به کل آیه

1) امام باقر ع روایت کامل خطبه‌ای را که رسول الله در روز غدیر برای منصوب کردن امیرالمومنین ع خواندند[6]، نقل فرموده‌اند. در فرازی از این نقل آمده است که پیامبر اکرم ص فرمودند:

ای مردم! بر من به خاطر اسلامتان منت نگذارید؛ بلکه بر خداوند منت نگذارید که علمتان حبط و نابود می‌شود و خداوند بر شما خشم می‌گیرد و شما را به عذابی از جانب خویش [نقل دیگر: «به شعله‏اى از آتش و پاره‏هاى مس گداخته» الرحمن/35)] مبتلا می‌سازد که «بی‌تردید پروردگارت واقعاً به کمین‌گاه است.» (فجر/14)

مردم! بعد از من امامانی خواهند آمد که مردم را به آتش جهنم می‌خوانند و روز قیامت یاری نخواهند شد. مردم! همانا خداوند و من از آنان بیزاریم.‌ای مردم! همانا ایشان و پیروان و یاران و تابعانشان در درک اسفل [= پایین‌ترین مرتبه] جهنم خواهند بود و بد جایگاهی برای متکبران است. همانا آنان همان اصحاب صحیفه‌اند؛ پس هریک از شما در صحیفه خویش بنگرد- امام باقر ع در اینجا فرمودند: اغلب مردم، جز تعداد انگشت‌شماری، امر صحیفه را متوجه نشدند. [حکایت این صحیفه ذیل آیه 13 همین سوره (تدبر 18، حکایت3 https://yekaye.ir/al-hujurat-49-13/#_ftnref37 ) گذشت؛ و متن کامل صحیفه مذکور در پاورقی همانجا تقدیم شد].

ای مردم! من این را امامت و وراثتی در خاندانم قرار دادم تا روز قیامت؛ و ابلاغ کردم آنچه را که با تبلیغ آن مامور شده بودم تا حجتی باشد بر همه حاضران و غایبان، و بر هر کسی که شاهد بود یا نبود، زاده شده یا هنوز زاده نشده؛ پس حاضران به غایبان و پدران به فرزندان برسانند تا روز قیامت. و بعد از من امامت را به سلطنت تبدیل خواهند کرد و به زور غصب خواهند نمود؛ هشدار که لعنت خدا بر غصب‌کنندگان و زورگویان؛ و آن هنگام است که «بزودی به شما خواهیم پرداخت‌ای دو جماعت عظیم» (الرحمن/31) پس «بر سَرِ شما شراره‏هایی از آتش و مس گداخته فروفرستاده خواهد شد، و [از کسی‏] یاری نتوانید طلبید.» (الرحمن/35).

ای مردم! «همانا خداوند عز و جل «قرار  نبوده است که شما را بر این [حال و روزی] که شما بر آن هستید رها سازد، تا اینکه خبیث را از طیّب [= پاک] جدا کند و خداوند قرار نیست که شما را بر غیب مطلع سازد.» (آل عمران/179)

ای مردمان! هیچ دیاری نبوده مگر اینکه خداوند اگر که رو به تکذیب آورده‌اند آنان را به هلاکت رسانده است؛ و این چنین است که خداوند هلاک می‌کند دیاری را در حالی که ظالم است (هود/102) همان گونه که خداوند متعال ذکر کرد؛ و این علی ع امام شما و ولیّ‌تان و مظهر وعده‌های خداوند است [نقل دیگر: و این چنین دیار شما را پیش از قیامت هلاک خواهد کرد و هلاک‌‌کننده‌اش امام مهدی است] [که او از من واز صلب من است] و خداوند آن وعده‌هایی را که داده محقق سازد.

ای مردم! «و به یقین، پیش از اینان، بیشترِ پیشینیان گمراه شدند» (صافات/71) و خداوند بود که پیشینیان را هلاک کرد و اوست که هلاک‌کننده پسینیان است که خداوند متعال فرمود: «مگر پیشینیان را هلاک نکردیم؟ سپس از پی آنان پسینیان را می‏بریم. با مجرمان چنین می‏کنیم. وای از آن روز بر تکذیب‏کنندگان» (مرسلات/17-21).

سپس فرمود:‌ ای مردم! همانا خداوند به من امر و نهی فرمود و من بر اساس دستور او به علی ع امر و نهی کردم؛ پس علم به امر و نهی [= دستورات الهی] نزد اوست؛ پس به امر او گوش دهید و تسلیم باشید تا هدایت شوید و از آنچه شما را از آن نهی می‌کند برحذر باشید تا رشد یابید و به سوی خواسته وی حرکت کنید «و راهها [ی مختلف] شما را از راه او متفرق نگرداند» (اقتباس از: انعام/153).‌ای مردم! من آن صراط مستقیمی هستم که خداوند شما را به پیروی از آن دستور داده است (انعام.53)؛‌سپس علی بعد از من است و سپس فرزندانم از صلب او همان امامان هدایت که «به حق هدایت می‌کند و به سمت آن میل می‌نمایند» (اعراف/181).

سپس سوره حمد را قرائت کردند و فرمودند: این درباره من نازل شد و به خدا سوگند درباره آنان نازل شد و شامل آنان می‌شود و فقط مختص و دربردارنده آنان است. آنان همان «اولیاء الله هستند که نه ترسی بر آنان است و نه اندوهگین می‌شوند» (یونس/62). «بدانید که آنان همان حزب الله هستند که رستگارانند». (مجادله/22).

بدانید که دشمنان علی همان اهل شقاق و نفاق و دشمنان (در نقل دیگر: سفیهان و گمراهان) هستند و آنان همان تجاوزکاران و «برادران شیطان‌اند» (اسراء/27) که «به همدیگر سخنان آراسته را برای فریب القا می‌کنند» (انعام/112)

همانا اولیای ایشان همان مومنانی هستند که خداوند در کتابش آنان را چنین توصیف فرمود: «گروهى را که به خدا و روز واپسین ایمان دارند نمى‏یابى که با کسانى که با خدا و رسولش دشمنى دارند دوستى نمایند، هر چند پدرانشان یا فرزندانشان یا برادرانشان یا خویشانشان باشند. آنها هستند که خداوند ایمان را در دل‏هایشان ثابت کرده‏ است» (مجادله/22). بدانید اولیای ایشان همان مومنانی هستند که خداوند در کتابش آنان را چنین توصیف فرمود: «کسانى که ایمان آوردند و ایمانشان را به ستمى نیامیختند؛ آنهایند که برایشان ایمنى است، و آنها هدایت‏یافتگانند.» (انعام/82). بدانید اولیای ایشان «همان کسانی هستند که به خدا و پیامبرش ایمان آوردند آنگاه شک و تردیدی نورزیده‌اند» (‌حجرات/15). بدانید اولیای ایشان همان کسانی هستند که داخل بهشت می‌شوند «با سلام در حالی که ایمن‌اند» (حجر/46) و «فرشتگان به استقبال آنان می‌روند» (انبیاء/103) با سلام؛ و می‌گویند «سلام بر شما؛ خوش آمدید. پس جاودانه وارد شوید» (زمر/73). بدانید اولیای ایشان همان مومنانی هستند که خداوند عز و جل درباره‌شان فرمود: «داخل بهشت می‌شوند و در آنجا بی‌حساب روزی دریافت می‌کنند.» (غافر/40).

همانا دشمنان ایشان کسانی‌اند که «آتش شدید را می‌چشند» (نساء/10). همانا دشمنان ایشان کسانی‌اند که «صدای دلخراش جهنم را می‌شنوند در حالی که دارد فوران می‌کند» (ملک/7). و ناله‌هایی برایش می‌بینند (اقتباس از هود/106). همانا دشمنان ایشان کسانی‌اند که درباره‌شان گفته شده است که «هر گاه که گروهى وارد شوند همکیشان خود را لعنت کنند» (اعراف/38)

بدانید که دشمنان ایشان کسانی‌اند که خداوند عز و جل درباره‌شان فرمود: «هر گاه گروهى در آن افکنده شوند نگهبانانش از آنها مى‏پرسند: آیا شما را بیم‏دهنده‏اى نیامد؟ مى‏گویند: چرا، براى ما بیم‏دهنده‏اى آمد، ولى تکذیب کردیم و گفتیم: خدا چیزى نازل نکرده؛ شما جز در گمراهى بزرگى نیستید. و گویند: اگر ما مى‏شنیدیم یا مى‏اندیشیدیم هرگز در زمره اهل آتش فروزان نبودیم.پس به گناهشان اعتراف مى‏کنند؛ و مرگ و دورى [از رحمت خدا] باد بر اهل آتش فروزان.» (ملک/8-11) بدانید اولیای ایشان «کسانی‌اند که از پروردگارشان در نهان مى‏ترسند، که آنها را آمرزش و پاداشى بزرگ است.» (ملک/12)

ای مردم! چه فاصله‌ای است بین آتش فروزان و پاداش بزرگ بهشت؛ دشمن ما کسی است که خداوند او را مذمت و لعنت فرموده است؛ و ولیّ ما کسی است که خداوند او را دوست دارد و مدح فرموده است.

ای مردم! بدانید که من بیم‌دهنده‌ام و علی ع بشارت‌دهنده؛‌ای مردم! بدانید که من انذار‌دهنده‌ام و علی ع هدایت‌کننده [اقتباس از آیه: إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ؛ رعد/7] ؛‌ای مردم! بدانید که من پیامبرم و علی ع جانشین؛‌ای مردم! بدانید که من رسول [خدا] هستم و علی ع امام و امامان از او و از فرزندان اویند و من پدر آنانی هستم که از صلب او بیرون می‌آیند؛ بدانید که خاتم امامان از ماست همان قائم مهدی؛ بدانید که تنها او پیروز‌شونده بر دین است [اقتباس از آیه: ِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ: تا او را بر هر دینی همگی‌شان پیروز گرداند؛ ‌صف/9]؛ بدانید که تنها او انتقام‌گیرنده از ظالمین است؛ بدانید که تنها او فتح‌کننده دژها و درهم‌کوبنده آنهاست؛ بدانید که تنها او کُشنده تمامی جماعات اهل شرک و درهم‌کوبنده آنهاست؛ بدانید که تنها او انتقام خون همه اولیاء الله را خواهد گرفت؛ بدانید که تنها او نصرت‌کننده دین خداست؛ بدانید که تنها او فرورونده در دریای عمیق [علم] است [یا:  چراغ هدایت در دریای عمیق [حیرت] است]؛ بدانید که تنها اوست که بر هر صاحب فضلیتی نشان فضیلت و بر هر جاهلی نشان جهل می‌گذارد؛ بدانید که تنها او برگزیده خداوند و انتخاب‌شده‌ی اوست؛ بدانید که تنها او وارث هر علم و محیط بر آن است؛ بدانید که تنها او خبردهنده از پروردگار خویش و آگاهی دهنده به امر ایمان به اوست؛ بدانید که تنها او شخص رشدیافته محکم و استوار است؛ بدانید که تنها اوست که امور به او واگذار شده است؛ بدانید که اوست که از نسلها قبل به آمدنش بشارت داده‌اند؛ بدانید که تنها او باقیمانده از حجت خداست و حجتی ورای او نیست و حق جز با او نیست و نور جز نزد او نیست؛ بدانید که هیچکس غلبه‌کننده و پیروز بر او نخواهد بود؛ بدانید که تنها او ولی خدا بر زمین و حکم خداوند در میان آفریدگانش و امین خداوند در سر و آشکارش است. ...

ای مردم! قطعا برایتان بیان کردم و به شما تفهیم نمودم؛ و بعد از من این علی ع است که به شما تفهمی می‌کند.

هان که در پایان این خطبه‌ام از شما می‌خواهم که دست بیعت به او بدهید و بعد از اینکه من به او دست بیعت دادم بدان اقرار کنید.

بدانید که من با خداوند بیعت کرده‌ام و علی ع با من بیعت کرده‌ است و من بیعت شما برای او را از جانب خداوند عز و جل اخذ می‌کند: «همانا کسانى که با تو بیعت مى‏کنند جز این نیست که با خدا بیعت مى‏کنند؛ دست خدا بالاى دست‌های آنهاست، پس هر کس پیمان شکند جز این نیست که به زیان خود مى‏شکند، و کسى که بدانچه بر آن با خدا معاهده نموده وفا نماید زودا که پاداش بزرگى به او بدهد.» (فتح/10). ...

الإحتجاج (للطبرسی)، ج‏1، ص62-64[7]؛‌ الیقین باختصاص مولانا علی علیه السلام بإمرة المؤمنین (سید بن طاووس)، ص354-358[8]؛ روضة الواعظین (نیشابوری)، ج‏1، ص96-97[9]؛ العدد القویة لدفع المخاوف الیومیة (علامه حلی)، ص176-179[10]

توجه: متون فوق با هم اندک تفاوتهایی داشت؛ در متن زیر عمدتا مبنا متون سیدبن طاووس و مرحوم طبرسی است که سند روایت را به طور کامل آورده‌اند و از تفاوتهای مختصر صرف نظر شد؛ فقط در مواردی که تفاوت معنایی ایجاد می‌شد، داخل [کروشه] و در مواردی که دو عبارت کاملا متفاوت در کار بود یک عبارت دیگر را داخل {آکولاد = ابرو} گذاشته شد. متن هر چهار کتاب هم به طور جداگانه در پاورقی آمده است.

همچنین سید بن طاووس متن خطبه کامل فوق را با سند متصل به نقل از شاهد مستقیم واقعه (زید بن ارقم) نیز در کتاب دیگر خود (التحصین لأسرار ما زاد من کتاب الیقین، ص578-590) آورده است؛ که صرف نظر از اختلاف‌های جزیی (که بین روایتهایی که از امام باقر ع هم نقل شده این تفاوتها به چشم می‌خورد) تفاوت آن با نقل امام باقر ع بیشتر ناظر به ترتیب مطالب است و فرازهای شبیه فرازهایی که در اینجا تقدیم شده در ص586-589[11] آن کتاب آمده است.

لازم به ذکر است که مرحوم مجلسی اول در کتاب روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه (ج‏13، ص247-261[12]) این خطبه رسول الله را با سند سید بن طاووس روایت کرده و در پایان می‌گوید که شیخ مفید هم این روایت طولانی را آورده است؛ که ما به متن شیخ مفید دست نیافتیم.

سند مرحوم طبرسی: حَدَّثَنِی السَّیِّدُ الْعَالِمُ الْعَابِدُ أَبُو جَعْفَرٍ مَهْدِیُّ بْنُ أَبِی حَرْبٍ الْحُسَیْنِیُّ الْمَرْعَشِیُّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ‏  قَالَ أَخْبَرَنَا الشَّیْخُ أَبُو عَلِیٍّ الْحَسَنُ بْنُ الشَّیْخِ السَّعِیدِ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الطُّوسِیِ‏  رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ أَخْبَرَنِی الشَّیْخُ السَّعِیدُ الْوَالِدُ أَبُو جَعْفَرٍ  قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ قَالَ أَخْبَرَنِی جَمَاعَةٌ عَن أَبِی مُحَمَّدٍ هَارُونَ بْنِ مُوسَى التَّلَّعُکْبَرِیِ‏  قَالَ أَخْبَرَنَا أَبُو عَلِیٍّ مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ‏  قَالَ أَخْبَرَنَا عَلِیٌّ السُّورِیُ‏  قَالَ أَخْبَرَنَا أَبُو مُحَمَّدٍ الْعَلَوِیُ‏  مِنْ وُلْدِ الْأَفْطَسِ وَ کَانَ مِنْ عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِینَ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى الْهَمْدَانِیُ‏  قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ خَالِدٍ الطَّیَالِسِیُ‏  قَالَ حَدَّثَنَا سَیْفُ بْنُ عَمِیرَةَ  وَ صَالِحُ بْنُ عُقْبَةَ  جَمِیعاً عَنْ قَیْسِ بْنِ سِمْعَانَ‏  عَنْ عَلْقَمَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَضْرَمِیِ‏  عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ ع أَنَّهُ قَال‏:

سند سید بن طاووس: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الطَّبَرِیُّ قَالَ أَخْبَرَنِی مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی بَکْرِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ قَالَ حَدَّثَنِی الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ أَبُو مُحَمَّدٍ الدِّینَوَرِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى الْهَمْدَانِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ خَالِدٍ الطَّیَالِسِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا سَیْفُ بْنُ عَمِیرَةَ عَنْ عُقْبَةَ عَنْ قَیْسِ بْنِ سِمْعَانَ عَنْ عَلْقَمَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَضْرَمِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ ع قَالَ:

شروع متن: حَجَّ رَسُولُ اللَّهِ ص مِنَ الْمَدِینَةِ وَ قَدْ بَلَّغَ جَمِیعَ الشَّرَائِعِ قَوْمَهُ غَیْرَ الْحَجِّ وَ الْوَلَایَةِ فَأَتَاهُ جَبْرَئِیل‏ ...

شروع فراز مورد نظر: مَعَاشِرَ النَّاسِ لَا تَمُنُّوا عَلَیَّ بِإِسْلَامِکُمْ‏ [بَلْ لَا تَمُنُّوا عَلَى اللَّهِ فَیَحْبَطَ عَمَلُکُمْ وَ] فیَسْخَطَ عَلَیْکُمْ وَ یُصِیبَکُمْ‏ بِعَذابٍ مِنْ عِنْدِهِ [= یَبْتَلِیَکُمْ بِشُوَاظٍ مِنْ نَارٍ وَ نُحَاسٍ] إِنَّ رَبَّکُمْ‏ لَبِالْمِرْصادِ.

مَعَاشِرَ النَّاسِ سَیَکُونُ مِنْ بَعْدِی أَئِمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَ یَوْمَ الْقِیامَةِ لا یُنْصَرُونَ‏. مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ وَ أَنَا بَرِیئَانِ مِنْهُمْ. مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّهُمْ وَ أَشْیَاعهمْ وَ أَنْصَارهمْ وَ أَتْبَاعَهُمْ فِی الدَّرْکِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ وَ بِئْسَ‏ مَثْوَى الْمُتَکَبِّرِینَ‏. أَلَا إِنَّهُمْ أَصْحَابُ‏ الصَّحِیفَةِ. مَعَاشِرَ النَّاسِ فَلْیَنْظُرْ أَحَدُکُمْ فِی صَحِیفَتِهِ. - قَالَ: فَذَهَبَ عَلَى النَّاسِ إِلَّا شِرْذِمَةً مِنْهُمْ أَمْرُ الصَّحِیفَةِ-.

مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنِّی أَدَعُهَا إِمَامَةً وَ وِرَاثَةً فِی عَقِبِی إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ قَدْ بَلَّغْتُ مَا أُمِرْتُ بِتَبْلِیغِهِ حُجَّةً عَلَى کُلِّ حَاضِرٍ وَ غَائِبٍ وَ عَلَى کُلِّ أَحَدٍ مِمَّنْ شَهِدَ أَوْ لَمْ یَشْهَدْ وُلِدَ أَوْ لَمْ یُولَدْ. فَلْیُبَلِّغِ الْحَاضِرُ الْغَائِبَ وَ الْوَالِدُ الْوَلَدَ‏ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ. وَ سَیَجْعَلُونَ‏ الْإِمَامَةَ بَعْدِی مُلْکاً وَ اغْتِصَاباً أَلَا لَعَنَ اللَّهُ الْغَاصِبِینَ وَ الْمُغْتَصِبِینَ وَ عِنْدَهَا «سَنَفْرُغُ لَکُمْ أَیُّهَ الثَّقَلانِ»‏ فَ«یُرْسَلُ عَلَیْکُما شُواظٌ مِنْ نارٍ وَ نُحاسٌ فَلا تَنْتَصِرانِ».

مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ یَکُنْ لِیَذَرَکُمْ‏ «عَلى‏ ما أَنْتُمْ عَلَیْهِ حَتَّى یَمِیزَ الْخَبِیثَ مِنَ الطَّیِّبِ وَ ما کانَ اللَّهُ لِیُطْلِعَکُمْ عَلَى الْغَیْبِ».

مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّهُ مَا مِنْ قَرْیَةٍ إِلَّا وَ اللَّهِ مُهْلِکُهَا بِتَکْذِیبِهَا {«وَ کَذَلِکَ یُهْلِکُ الْقُرَى‏ وَ هِیَ ظالِمَةٌ» کَمَا ذَکَرَ اللَّهُ تَعَالَى وَ هَذَا عَلِیٌّ إِمَامُکُمْ وَ وَلِیُّکُمْ وَ هُوَ مَوَاعِیدُ اللَّهِ} [= وَ کَذَلِکَ یُهْلِکُ قَرْیَتَکُمْ قَبْلَ یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ مُهْلِکُهَا الْإِمَامُ الْمَهْدِیُّ] [وَ هُوَ مِنِّی وَ مِنْ صُلْبِی] وَ اللَّهُ مُنْجِزٌ وَعْدَهُ.

مَعَاشِرَ النَّاسِ «قَدْ ضَلَّ قَبْلَکُمْ‏ أَکْثَرُ الْأَوَّلِینَ‏» وَ اللَّهُ لَقَدْ أَهْلَکَ الْأَوَّلِینَ [بِمُخَالَفَةِ أَنْبِیَائِهِمْ] وَ هُوَ مُهْلِکُ الْآخِرِینَ. قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: «أَ لَمْ نُهْلِکِ الْأَوَّلِینَ. ثُمَّ نُتْبِعُهُمُ الْآخِرِینَ. کَذلِکَ نَفْعَلُ بِالْمُجْرِمِینَ. وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبِینَ».

ثُمَّ قَالَ: مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ أَمَرَنِی وَ نَهَانِی وَ قَدْ أَمَرْتُ عَلِیّاً وَ نَهَیْتُهُ بِأَمْرِهِ فَعِلْمُ الْأَمْرِ وَ النَّهْیِ لَدَیْهِ فَاسْمَعُوا الْأَمْرَ مِنْهُ تَسْلَمُوا وَ أَطِیعُوهُ تَهْتَدُوا وَ انْتَهُوا عَمَّا یَنْهَاکُمْ عَنْهُ تَرْشُدُوا [وَ صَیِّرُوا إِلَى مُرَادِهِ] وَ لَا تَتَفَرَّقُ بِکُمُ السُّبُلُ عَنْ سَبِیلِهِ. مَعَاشِرَ النَّاسِ أَنَا الصِّرَاطُ [اللَّهِ] الْمُسْتَقِیمُ الَّذِی أَمَرَکُمْ بِاتِّبَاعِهِ ثُمَّ عَلِیٌّ بَعْدِی ثُمَّ وُلْدِی مِنْ صُلْبِهِ أَئِمَّةُ الْهُدَى‏ «یَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ یَعْدِلُونَ».

وَ [=ثُمَّ] قَرَأَ سُورَةَ الْحَمْدِ وَ قَالَ: فِیَّ نَزَلَتْ وَ فِیهِمْ وَ اللَّهِ نَزَلَتْ وَ لَهُمْ شَمِلَتْ و إِیَّاهُمْ خَصَّتْ وَ عَمَّتْ. أُولَئِکَ أَوْلِیَاءُ اللَّهِ «لَّذِینَ‏ «لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ».‏ «أَلا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» [الْغالِبُونَ]‏.

أَلَا إِنَّ أَعْدَاءَ عَلِیٍّ هُمْ {أَهْلُ الشِّقَاقِ وَ النِّفَاقِ وَ الْحَادُّونَ} [السُّفَهَاءُ و الْغَاوُونَ] وَ هُمُ الْعَادُّونَ وَ «إِخْوَانُ الشَّیَاطِینِ» الَّذِینَ‏ «یُوحِی بَعْضُهُمْ إِلى‏ بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُوراً».

أَلَا إِنَّ أَوْلِیَاءَهُمُ [هُمُ الْمُؤْمِنُونَ] الَّذِینَ ذَکَرَ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ‏ فَقَالَ‏: «لا تَجِدُ قَوْماً یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ یُوادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ [وَ لَوْ کانُوا آباءَهُمْ أَوْ أَبْناءَهُمْ أَوْ إِخْوانَهُمْ أَوْ عَشِیرَتَهُمْ أُولئِکَ کَتَبَ فِی قُلُوبِهِمُ الْإِیمانَ]»‏ الْآیَةَ. أَلَا إِنَّ أَوْلِیَاءَهُمُ الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ وَصَفَهُمُ اللَّهُ فَقَالَ‏ «لَمْ یَلْبِسُوا إِیمانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولئِکَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَ هُمْ مُهْتَدُونَ».‏ أَلَا إِنَّ أَوْلِیَاءَهُمُ «الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَمْ یَرْتَابُوا». أَلَا إِنَّ أَوْلِیَاءَهُمُ الَّذِینَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ «بِسَلامٍ آمِنِینَ» وَ «تَلَقَّاهُمُ الْمَلَائِکَةُ» بِالتَّسْلِیمِ یَقُولُونَ:‏ «سَلامٌ عَلَیْکُمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوها خالِدِینَ». أَلَا إِنَّ أَوْلِیَاءَهُمُ الَّذِینَ [قَالَ لَهُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ] «یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ یُرْزَقُونَ فِیها بِغَیْرِ حِسابٍ».

أَلَا إِنَّ أَعْدَاءَهُمُ الَّذِینَ «یَصْلَوْنَ سَعِیراً». أَلَا إِنَّ أَعْدَاءَهُمُ الَّذِینَ یَسْمَعُونَ لِجَهَنَّمَ‏ «شَهِیقاً وَ هِیَ تَفُورُ» وَ یَرَوْنَ لَهَا «زَفِیراً». [أَلَا إِنَّ أَعْدَاءَهُمُ الَّذِینَ قَالَ فِیهِمْ] «کُلَّما دَخَلَتْ أُمَّةٌ لَعَنَتْ أُخْتَها».

أَلَا إِنَّ أَعْدَاءَهُمُ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ‏: «کُلَّما أُلْقِیَ فِیها فَوْجٌ سَأَلَهُمْ خَزَنَتُها: أَ لَمْ یَأْتِکُمْ نَذِیرٌ؟ قالُوا: بَلى‏ قَدْ جاءَنا نَذِیرٌ. فَکَذَّبْنا وَ قُلْنا: ما نَزَّلَ اللَّهُ مِنْ شَیْ‏ءٍ إِنْ أَنْتُمْ إِلَّا فِی ضَلالٍ کَبِیرٍ. [وَ قالُوا: لَوْ کُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ ما کُنَّا فی‏ أَصْحابِ السَّعیرِ. فَاعْتَرَفُوا بِذَنْبِهِمْ] فَسُحْقاً لِأَصْحابِ السَّعیر.» أَلَا إِنَّ أَوْلِیَاءَهُمُ‏ «الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَیْبِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ کَبِیرٌ.»

مَعَاشِرَ النَّاسِ شَتَّانَ مَا بَیْنَ السَّعِیرِ وَ الْأَجْرِ الْکَبِیرِ [=الْجَنَّةِ] عَدُوُّنَا مَنْ‏ ذَمَّهُ اللَّهُ وَ لَعَنَهُ وَ وَلِیُّنَا مَنْ أَحَبَّهُ اللَّهُ وَ مَدَحَهُ.

مَعَاشِرَ النَّاسِ أَلَا إِنِّی النَّذِیرُ وَ عَلِیٌّ الْبَشِیرُ؛ مَعَاشِرَ النَّاسِ أَلَا وَ إِنِّی‏ مُنْذِرٌ وَ عَلِیٌ‏ هادٍ؛ [مَعَاشِرَ النَّاسِ] أَلَا إِنِّی النَّبِیُّ وَ عَلِیٌّ الْوَصِیُّ؛ [مَعَاشِرَ النَّاسِ] أَلَا إِنِّی الرَّسُولُ وَ عَلِیٌّ الْإِمَامُ [وَ الْأَئِمَّةُ مِنْهُ وَ مِنْ وُلْدِهِ؛ أَلَا وَ إِنِّی وَالِدُهُمْ یَخْرُجُونَ مِنْ صُلْبِهِ]؛ أَلَا إِنَّ خَاتَمَ الْأَئِمَّةِ مِنَّا الْقَائِمُ الْمَهْدِیُّ؛ أَلَا إِنَّهُ الظَّاهِرُ عَلَى الدِّینِ؛ أَلَا إِنَّهُ الْمُنْتَقِمُ مِنَ الظَّالِمِینَ؛ أَلَا إِنَّهُ فَاتِحٌ الْحُصُونِ وَ هَادِمُهَا، أَلَا إِنَّهُ قَاتِلُ کُلِّ قَبِیلَةٍ مِنْ أَهْلِ الشِّرْکِ [وَ هَادِمُهَا]؛ أَلَا إِنَّهُ الْمُدْرِک لِکُلِّ ثَارَ لِأَوْلِیَاءِ اللَّهِ؛ أَلَا إِنَّهُ النَّاصِرُ لِدِینِ اللَّهِ؛ أَلَا إِنَّهُ الْغَرَّافُ فی [= الْمُجْتَازُ مِنْ/ الْمِصْبَاحُ مِنَ] بَحْرٍ عَمِیقٍ؛ أَلَا إِنَّهُ یَسِمُ‏ [= الْمُجَازِی / الْوَاسِمُ] کُلَّ ذِی فَضْلِ بِفَضْلِهِ وَ کُلَّ ذِی جَهْلٍ بِجَهْلِهِ؛ أَلَا إِنَّهُ خِیَرَةُ اللَّهِ وَ مُخْتَارُهُ؛ أَلَا إِنَّهُ وَارِثُ کُلِّ عِلْمٍ وَ الْمُحِیطُ بِهِ [= بِکُلِّ فَهْمٍ]؛ أَلَا إِنَّهُ الْمُخْبِرُ عَنْ رَبِّهِ وَ الْمُنَبِّهُ بِأَمْرِ إِیمَانِهِ؛ أَلَا إِنَّهُ الرَّشِیدُ السَّدِیدُ؛ أَلَا إِنَّهُ الْمُفَوَّضُ إِلَیْهِ؛ أَلَا إِنَّهُ قَدْ بَشَّرَ بِهِ مَنْ سَلَفَ مِنَ الْقُرُونِ بَیْنَ یَدَیْهِ؛ أَلَا إِنَّهُ الْبَاقِی حُجَّةً وَ لَا حُجَّةَ بَعْدَهُ وَ لَا حَقَّ إِلَّا مَعَهُ وَ لَا نُورَ إِلَّا عِنْدَهُ؛ أَلَا إِنَّهُ لَا غَالِبَ لَهُ وَ لَا مَنْصُورَ عَلَیْهِ؛ أَلَا وَ إِنَّهُ وَلِیُّ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ حَکَمُهُ فِی خَلْقِهِ وَ أَمِینُهُ فِی سِرِّهِ وَ عَلَانِیَتِهِ.

مَعَاشِرَ النَّاسِ قَدْ بَیَّنْتُ لَکُمْ وَ أَفْهَمْتُکُمْ [فَهَّمْتُکُمْ] وَ هَذَا عَلِیٌّ یُفْهِمُکُمْ بَعْدِی أَلَا وَ إِنِّی عِنْدَ انْقِضَاءِ خُطْبَتِی أَدْعُوکُمْ إِلَى مُصَافَقَتِی‏ عَلَى بَیْعَتِهِ وَ الْإِقْرَارِ بِهِ ثُمَّ مُصَافَقَتِهِ بَعْدِی. أَلَا وَ إِنِّی قَدْ بَایَعْتُ اللَّهَ وَ عَلِیٌّ قَدْ بَایَعَنِی وَ أَنَا آخِذُکُمْ بِالْبَیْعَةِ لَهُ عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ «[إِنَّ الَّذِینَ یُبایِعُونَکَ إِنَّما یُبایِعُونَ اللَّهَ یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ] فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلى‏ نَفْسِهِ وَ مَنْ أَوْفى‏ بِما عاهَدَ عَلَیْهُ اللَّهَ فَسَیُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیماً». ...