یک آیه در روز

بسم الله الرحمن الرحیم

105) سوره بقره (2) آیه 13 

وَ إِذا قیلَ لَهُمْ آمِنُوا کَما آمَنَ النَّاسُ قالُوا أَ نُؤْمِنُ کَما آمَنَ السُّفَهاءُ أَلا إِنَّهُمْ هُمُ السُّفَهاءُ وَ لکِنْ لا یَعْلَمُون‏ 

26 رمضان 1437

ترجمه

و هنگامی که بدیشان گفته شود: «ایمان بیاورید همان گونه که مردم ایمان آوردند»، گویند: «آیا ایمان بیاوریم آن گونه که سفیهان ایمان آوردند؟!» هشدار! که آنانند که خود سفیه‌اند ولی نمی‌دانند.

نکات ترجمه‌ای و نحوی

«السُّفَهاءُ» جمع «سفیه» است که صفت مشبهه از ماده «سفه» می‌باشد که بر «خِفّت» (سبکسری) و «سخافت» (سخیف و مبتذل بودن) دلالت می‌کند (معجم المقاییس اللغة3/ 79) و چون صفت مشبهه است دلالت بر ثبات این صفت در شخص می‌کند: به کسی که یکبار رفتار سفیهانه‌ای از او سر بزند، «سفیه» گفته نمی‌شود. این تعبیر در قرآن کریم، هم در مورد کم‌خردی نسبت به امور و معاملات دنیایی مطرح شده [که در ادبیات فقهی نیز سفیه به همین معنا رایج است] و هم در مورد کم‌خردی در امور دینی و اخروی [که نمونه‌اش همین آیه است] (مفردات ألفاظ القرآن/414)؛ و به مناسبتِ همین معنای «خفت»، گاه در معنای «جهل و نادانی» هم به کار می‌رود (لسان العرب13/ 498). بسیاری آن را نقطه مقابل «حلم» (بردباری ناشی از دوراندیشی) معرفی کرده‌اند (کتاب العین4/ 9؛ معجم المقاییس اللغة3/ 79؛ المحیط فی اللغة3/ 416 ؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏5/ 147) و در حدیث جنود عقل و جهل هم این دو (حلم و سفه) در مقابل هم دانسته شده (الکافی1/ 21) که در این صورت معادل فارسی مناسب برای آن «کوته‌بینی» است.

«إِنَّهُمْ هُمُ السُّفَهاءُ»[1] وقوع «الـ» بر روی السفهاء (که خبر برای «هُم» است) دلالت بر حصر می‌کند؛ یعنی سفیه واقعی فقط همین‌ها هستند.

حدیث

1) و روی عن الإمام السبط التقی أبی محمد الحسن بن علی

قِیلَ فَمَا السَّفَهُ‏ قَالَ اتِّبَاعُ الدُّنَاةِ وَ مُصَاحَبَةُ الْغُوَاةِ.

تحف العقول، ص226 ؛ معانی الأخبار، ص247[2]

از امام حسن مجتبی سوال شد «سفاهت چیست؟»

فرمودند پیروی کردن از افراد پست و هم‌صحبتی با گمراهان.

2) عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ شَرِیفِ بْنِ سَابِقٍ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ أَبِی غُرَّةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:

إِنَّ السَّفَهَ خُلُقُ لَئِیمٍ یَسْتَطِیلُ عَلَى مَنْ هُوَ دُونَهُ‏  وَ یَخْضَعُ لِمَنْ [هُوَ] فَوْقَهُ.

الکافی، ج‏2، ص322

از امام صادق ع روایت شده است:

سفاهت خلق و خوی پستی است: [این است که شخص] نسبت به مادون خود گردن‌فرازی و زورگویی کند، و در قبال مافوق خود خاضع و فروتن باشد.

3) مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی الْمَغْرَاءِ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:

...[3]‏مَنْ کَافَأَ السَّفِیهَ بِالسَّفَهِ فَقَدْ رَضِیَ بِمَا أَتَى إِلَیْهِ حَیْثُ احْتَذَى مِثَالَهُ‏ .[4]

الکافی، ج‏2، ص322

از امام صادق ع روایت شده است که:

... کسی که در مقابل سفیه، با سفاهت مقابله به مثل کند، به سفاهتی که در حقش شده، رضایت داده است؛ زیرا که خودش هم همان کار را کرده است.

4) سِلَاحُ الْجَهْلِ السَّفَهُ‏

غرر الحکم و درر الکلم4/127 [5]

از امیرالمومنین ع روایت شده است

سلاح جهل، سفاهت است [وقتی بخواهند افراد را در جهل نگهدارند، بهترین ابزارش این است که آنان را به سفاهت بکشانند؛ همان کاری که تخصص رسانه‌های ارتباطی مدرن است]

5) حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ الْحُسَیْنِ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرِ بْنِ بُطَّةَ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ ع قَالَ:

إِنَّ أَحَقَّ النَّاسِ بِأَنْ یَتَمَنَّى لِلنَّاسِ الْغِنَى الْبُخَلَاءُ لِأَنَّ النَّاسَ إِذَا اسْتَغْنَوْا کَفُّوا عَنْ أَمْوَالِهِمْ وَ إِنَّ أَحَقَّ النَّاسِ بِأَنْ یَتَمَنَّى لِلنَّاسِ الصَّلَاحَ أَهْلُ الْعُیُوبِ لِأَنَّ النَّاسَ إِذَا صَلَحُوا کَفُّوا عَنْ تَتَبُّعِ عُیُوبِهِمْ وَ إِنَّ أَحَقَّ النَّاسِ بِأَنْ یَتَمَنَّى لِلنَّاسِ الْحِلْمَ أَهْلُ السَّفَهِ‏ الَّذِینَ یَحْتَاجُونَ أَنْ یُعْفَى عَنْ سَفَهِهِمْ فَأَصْبَحَ أَهْلُ الْبُخْلِ یَتَمَنَّوْنَ فَقْرَ النَّاسِ وَ أَصْبَحَ أَهْلُ الْعُیُوبِ یَتَمَنَّوْنَ مَعَایِبَ النَّاسِ وَ أَصْبَحَ أَهْلُ السَّفَهِ‏ یَتَمَنَّوْنَ سَفَهَ النَّاسِ وَ فِی الْفَقْرِ الْحَاجَةُ إِلَى الْبَخِیلِ وَ فِی الْفَسَادِ طَلَبُ عَوْرَةِ أَهْلِ الْعُیُوبِ وَ فِی السَّفَهِ‏ الْمُکَافَاةُ بِالذُّنُوبِ.

الأمالی( للصدوق)، ص387 ؛ الکافی، ج‏8، ص170

از امام صادق ع روایت شده است:

کسانی که بیش از همه سزاوارند که آرزوی ثروتمند شدن همه مردم را داشته باشند افراد بخیل هستند! زیرا مردم وقتی ثروتمند شوند، دیگر سراغ اموال اینها نمی‌آیند [دیگر کسی از آنها پولی طلب نمی‌کند]؛ و

کسانی که بیش از همه سزاوارند که آرزوی خوب و صالح شدن همه مردم را داشته باشند افراد دارای عیب هستند! زیرا مردم وقتی صالح شوند در تتبع و جستجوی عیوب مردم دست برمی‌دارند؛ و

کسانی که بیش از همه سزاوارند که آرزوی حلیم و بردبار شدن همه مردم را داشته باشند افراد سفیه هستند که نیاز دارند مردم از سفاهت آنان اغماض کنند؛

در حالی که افراد بخیل آرزوی فقیر شدن مردم را دارند؛ و افراد دارای عیب، آرزو می‌کنند که همه دارای عیب باشند؛ و افراد سفیه آرزو داررند که همه مردم سفیه شوند؛ در حالی که اگر فقر باشد، نیاز بردن نزد بخیلان؛ و اگر فساد باشد، جستجوی از نقطه‌ضعف‌های افراد معیوب؛ و اگر سفاهت باشد، مقابله به مثل کردن با گناه پیش می‌آید.[6]

تدبر

1) با توجه به دسته‌بندی سه‌گانه‌ای که در ابتدای سوره بقره انجام شده و دو گروه نخست مشخصا متقین و کافران هستند، اغلب مفسران بر اساس اوصاف گروه سوم (که این آیه هم یکی از اوصاف آنهاست) آنان را همان منافقان دانسته‌اند.[7]

2) «... آمِنُوا کَما آمَنَ النَّاسُ قالُوا أَ نُؤْمِنُ کَما آمَنَ السُّفَهاءُ ...»: آنان صریحا ایمان مردم را ایمان سفیهانه می‌خوانند و خود را فرهیخته و لذا برتر از مردم عادی قلمداد می‌کنند. این تعبیر هم نشان می‌دهد که تحقیر مؤمنان، از شیوه‏هاى منافقان است؛ و هم حکایت از روحیه خودبرتربینىِ آنان دارد (قرائتی، تفسیر نور1/ 59)

3) «إِنَّهُمْ هُمُ السُّفَهاءُ»: آقای قرائتی برداشت خود از این عبارت را در تفسیر نور(1/ 59) چنین نوشته‌اند: «باید غرور متکبرانه منافق، شکسته وبا آن مقابله به مثل شود.» همین مطلب را در یکی از سخنرانی‌هایشان به تعبیری بسیار ساده و رسا چنین توضیح دادند: «آنها می‌گویند مومنان سفیه‌اند، خدا هم می‌گوید: سفیه، خودِ خودِ خودتی!»

4) «...قالُوا أَ نُؤْمِنُ کَما آمَنَ السُّفَهاءُ أَلا إِنَّهُمْ هُمُ السُّفَهاءُ ...»: حقیقت سفیه بودن و شاخصه‌ی کم‌خردی و کوته‌بینی چیست؟

قرآن از تقابل دو تحلیل، و درواقع، تقابل دو مدل محاسباتی (جلسه96، تدبر1) سخن می‌گوید: آنان مردم مومن را ابله و کوته‌بین می‌دانند، و خداوند آنها را حقیقتا تنها افراد کم‌خرد و کوته‌بین می‌شمرد؛ این تعبیر حصر در واقع می‌خواهد بگوید اگرچه برخی مردمِ به‌ظاهر سفیه (دارای بهره‌هوشی پایین) هم وجود دارند، اما سفاهت اصلی، سفاهت اینانی است که مومنان را سفیه می‌دانند.

اما چرا هریک از اینها دیگری را سفیه می‌شمرد؟

به خاطر دو سبک زندگی متفاوتشان: مردم مومن، چون خداوند و وعده‌های او را باور دارند، زندگی خود را بر اساس وعده‌های غیبی او (مطلبی که در چند آیه قبل - بقره/3 -، به عنوان شاخص اصلی گروه مقابل، مطرح شد) تنظیم می‌کنند؛ اما اینها چون ایمانشان ظاهری و بی‌ریشه است (بقره/8) زندگی خود را بر اساس محاسبات ظاهری تنظیم می‌کنند (جلسه77 (حدید/14) تدبر3).

آنگاه، از منظر محاسبات ظاهری دنیوی، قدرتمندان و دنیامداران را جدی نگرفتن، کم‌خردی و کوته‌بینی است؛ و از منظر محاسبات الهی، غیر خدا را جدی گرفتن، کوته‌بینی و ابلهی است. (جلسه102، تدبر2)

اما آیا جدای از نگاه درون‌دینی هم می‌توان بررسی کرد که کدام دیدگاه درست است؟

در کلمه سفاهت نوعی پستی و حقارت نهفته است و باید دید کدام از این دو دیدگاه چنین لازمه‌ای دارد؟ حدیث2 در اینجا رهگشاست: سفیه با مادون خود، خشن؛ و به مافوق خود، بله‌قربان‌گو است.

اکنون صرف نظر از قضاوت درباره حقانیت محاسبات دنیوی و الهی، می‌توان قضاوت کرد که واقعا زندگی بر اساس محاسبات ظاهری چنین روحیه‌ای ایجاد می‌کند یا زندگی بر اساس محاسبات الهی؟

5) «...قالُوا أَ نُؤْمِنُ کَما آمَنَ السُّفَهاءُ أَلا إِنَّهُمْ هُمُ السُّفَهاءُ ...»: در هریک از این دو گروه که باشیم، جای انکار ندارد که سفاهت با جهالت گره خورده است و سلاح جهل، سفاهت است (حدیث4). درواقع، کسانی که می‌خواهند افراد را در جهل نگهدارند، بهترین ابزارش این است که آنان را به سفاهت بکشانند؛ و مهمترین ویژگی که شخص را در سفاهت نگه می‌دارد این است که:

«نداند، و نداند که نداند.»

پس کسی که «نمی‌داند»، تا وقتی که توجه دارد که «نمی‌داند»، دچار سفاهت نمی‌شود؛ اما همین که دچار این توهم شود که «می‌داند» ورودش در وادی سفاهت آغاز می‌شود. و این همان کاری که است که تخصص رسانه‌های ارتباطی مدرن است؛ یعنی با ریختن انبوهی از اطلاعات مهم و غیرمهم بر سر افراد، مانع تفکر جدی افراد می‌شوند و درعین‌حال به آنها القا می‌کنند که «شما خیلی می‌دانید»؛ در حالی که مخاطبانشان واقعا چیزی نمی‌دانند، مگر آنچه صاحبان این رسانه‌ها به آنها القا کرده باشند؛ و وقتی این سفاهت حاصل شد، آنگاه اگر واقعیتِ جلوی چشم آنان هم انکار شود، این افرادِ به سفاهت کشیده شده، قبول می‌کنند.

«حکایت لباس پادشاه از منظری دیگر» درصدد بیان این دغدغه بود.

تدبر زیر شاید زیادی تخصصی باشد و لذا در کانال گذاشته نشد و مطالعه‌اش به افرادی که حوصله نزاع‌های تخصصی را ندارند توصیه نمی‌شود، خصوصا که ظرفیت کج‌فهمی هم دارد. کلمات با دقت انتخاب شده و دقت به گیومه‌ها و علائم آوایی برای فهم صحیح، ضروری است:

6) «... آمِنُوا کَما آمَنَ النَّاسُ ...»: در قرآن کریم، در جایی، ایمان آوردن متداول در میان «اکثر مردم» مذمت شده (یوسف/106)، اما در این آیه از این افراد خواسته می‌شود «مانند مردم» ایمان بیاورید. بالاخره مردم ملاک‌اند یا خیر؟ این تعارض ظاهری در موارد دیگری هم به چشم می‌خورد: مثلا، آیا حاکم باید دنبال رضایت عامه باشد (نهج‌البلاغه، نامه 53) یا اینکه باید از حق تبعیت کند ولو که اکثر مردم راه دیگری بروند (مثلا در جنگ صفین لشکر معاویه حدوداً پنج برابر لشکر علی ع بود، پس اکثر افراد، طرف معاویه بودند!)

 آیا این تعارض است؟

ظاهرا باید بین دو مطلب تفکیک کرد: بین «مردم در عمق جانشان» و «اکثر افراد در سطح ظاهری‌شان» ! یکبار این است که بگوییم معیار «حق» را تبعیت از «رأی ظاهری اکثریت» قرار دهیم؛ که قرآن این را بشدت مذمت کرده است (انعام/116) زیرا «حق» همواره حق است و اینکه اکثریت در یک مقطعی از آن طرفداری بکنند یا نکنند، تاثیری در حق بودن یا نبودنش ندارد؛ اما یکبار از «ایمان "مردم"» و «رضایت "مردم"» صحبت می‌شود، نه «رأی و نظر فعلی "اکثریت"» و یا «دلخواه فوری "اکثریت"»؛ یعنی مساله مهم، «باور عمیق و درونی و غیرصریح توده‌های مردم» است که بر اساس فطرتی که خدا در «مردم» (فطر الناس علیها) قرار داده، رفتار می‌کنند.

غلبه فرهنگ لیبرالیستی، ذهن‌ها را به این سمت و سو کشانده که «"نظر جدی" "مردم"» همان «"رأی فعلی" "اکثریت"» است؛ در حالی که اینها واقعا با هم متفاوتند. شاهدش این است که در یک همه‌پرسی (مثلا یک انتخابات)، با دو هفته فعالیت، می‌توان رأی اکثریت را از یک مطلب (مثلا از یک نامزد) به مطلب دیگر (مثلا نامزد دیگر) تغییر داد؛‌ اما «فرهنگ مردم» که مبنای عمده تصمیمات اجتماعی آنهاست، به این سادگی عوض‌شدنی نیست.

شاید- و البته فقط شاید- رمز این پارادوکسی که مردم ما را به آن متهم می‌کنند (که علی‌رغم این همه نقدها و اعتراضاتی که در اکثریت مردم این جامعه دینی می‌بینیم، همچنان مردم پای نظام جمهوری اسلامی ایستاده‌اند؛ و این امر را «حتی» در وقایعی مانند حضور عظیم مردم در روز قدس خود را نشان می‌دهد) همین تفاوت «"رأی فعلی" اکثریت» (که در سطوح ظاهری‌تر معرفت افراد قرار دارد و براحتی امروزش با فردایش متفاوت است) با «"نظر عمیق" مردم» (که در سطوح بنیادی‌تر معرفت آنها قرار دارد) می‌باشد.

در «حکایت لباس پادشاه از منظری دیگر» همین مد نظر بود که آیا واقعا بر تن مردم جامعه ما «لباس دین» هست یا نیست؟

توجه: این تحلیل، توجه به دو سطح تحلیل از «وضعیت مردم جامعه دینی» است: تحلیلی از فرهنگ درونی شده‌ی این مردم، و تحلیلی در افق رفتارهای مقطعی و قابل مشاهده‌ی آنها؛ و به هیچ عنوان در مقام قضاوت درباره رفتارهای سیاسی مقطعی آنها نیست! و قبول دارم که توضیح کاملش نیازمند یک جلد کتاب است؛ در اینجا فقط در حد یک تلنگر اشاره شد.

نکته زیر را چون لزوما نمی‌توان به آیه نسبت داد، در کانال نگذاشتم

7) امروزه به همه جا سرک کشیدن و درباره همه‌چیز خود را صاحب‌نظر دانستن، به صورت یک بیماری‌ درآمده است که افراد افراد در ظاهر به وسعت یک دریاچه اطلاعات دارند، اما دریاچه‌ای که عمقش کمتر از یک سانتی‌متر است! این اطلاعات وسیع وقتی با کم‌عمقی توأم می‌شود، به جای اینکه عامل رشد باشد, عامل انحطاط می‌گردد و در انسان غروری ایجاد می‌کند که گمان می‌کند چون مثلا تعداد اطلاعاتش بیشتر است، حتما ایمانش هم قوی‌تر است؛ و لذا ایمان مردمی که واقعا ایمان دارند را سفاهت می‌شمرد؛ در حالی که همان که به جای عمق بخشیدن به باورهای خود، فقط در ظواهر گرفتار آمده، دچار سفاهت است

---

[1] . عبارت «هُمُ السُّفَهاءُ» یک جمله اسمیه است که اگر ضمیر «هم» قبل از آن را مبتدا به حساب آوریم، کل این جمله (مرکب از یک مبتدا و خبر) خبر آن می‌شود و اگر آن ضمیر را ضمیر فصل (که محلی از اعراب ندارد) به شمار آوریم، هم، اسم إن؛ و السفهاء، خبر إن خواهد بود و در هر صورت تاکید در جمله واضح است.

[2] . 1- أَبِی رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا الْحِمْیَرِیُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا بَلَغَ بِهِ سَعْدَ بْنَ طَرِیفٍ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ عَنِ الْحَارِثِ الْأَعْوَرِ الْهَمْدَانِیِّ قَالَ: قَالَ عَلِیٌّ لِلْحَسَنِ ابْنِهِ ع فِی مَسَائِلِهِ الَّتِی سَأَلَهُ عَنْهَا یَا بُنَیَّ مَا السَّفَهُ فَقَالَ

[3] . لَا تَسْفَهُوا فَإِنَّ أَئِمَّتَکُمْ لَیْسُوا بِسُفَهَاءَ وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع

[4] . أَخْبَرَنَا الشَّیْخُ أَبُو الْبَقَاءِ إِبْرَاهِیمُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْبَصْرِیُّ بِقِرَاءَتِی عَلَیْهِ فِی الْمُحَرَّمِ سَنَةَ سِتَّ عَشْرَةَ وَ خَمْسِمِائَةٍ بِمَشْهَدِ مَوْلَانَا أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع‏ قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو طَالِبٍ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عُتْبَةَ قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو الْحَسَنِ مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَحْمَدَ قَالَ: أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ وَهْبَانَ الدُّبَیْلِیُّ قَالَ: حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ کَثِیرٍ الْعَسْکَرِیُّ قَالَ: حَدَّثَنِی أَحْمَدُ بْنُ الْمُفَضَّلِ أَبُو سَلَمَةَ الْأَصْفَهَانِیُّ قَالَ: أَخْبَرَنِی رَاشِدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ وَائِلٍ الْقُرَشِیُّ قَالَ: حَدَّثَنِی عَبْدُ اللَّهِ بْنُ حَفْصٍ الْمَدَنِیُّ قَالَ: أَخْبَرَنِی مُحَمَّدُ بْنُ إِسْحَاقَ عَنْ سَعِیدِ بْنِ زَیْدِ بْنِ أَرْطَاةَ قَالَ: لَقِیتُ کُمَیْلُ بْنُ زِیَادٍ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ فَضْلِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع فَقَالَ أَ لَا أُخْبِرُکَ بِوَصِیَّةٍ أَوْصَانِی بِهَا یَوْماً هِیَ خَیْرٌ لَکَ مِنَ الدُّنْیَا بِمَا فِیهَا؟ فَقُلْتُ بَلَى قَالَ: قَالَ لِی عَلِی‏ ..

... یَا کُمَیْلُ إِیَّاکَ وَ الْمِرَاءَ فَإِنَّکَ تُغْرِی بِنَفْسِکَ السُّفَهَاءَ إِذَا فَعَلْتَ وَ تُفْسِدُ الْإِخَاءَ یَا کُمَیْلُ إِذَا جَادَلْتَ فِی اللَّهِ تَعَالَى فَلَا تُخَاطِبْ إِلَّا مَنْ یُشْبِهُ الْعُقَلَاءَ وَ هَذَا ضَرُورَةٌ یَا کُمَیْلُ هُمْ عَلَى کُلِّ حَالٍ سُفَهَاءُ کَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَى‏ أَلا إِنَّهُمْ هُمُ السُّفَهاءُ وَ لکِنْ لا یَعْلَمُونَ‏ یَا کُمَیْلُ فِی کُلِّ صِنْفٍ قَوْمٌ أَرْفَعُ مِنْ قَوْمٍ فَإِیَّاکَ وَ مُنَاظَرَةَ الْخَسِیسِ مِنْهُمْ وَ إِنْ أَسْمَعُوکَ فَاحْتَمِلْ وَ کُنْ مِنَ الَّذِینَ وَصَفَهُمُ اللَّهُ تَعَالَى بِقَوْلِهِ‏ وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاما

بشارة المصطفى لشیعة المرتضى ، ص: 26

[5] . أَحْمَدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَرْقِیِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع‏ لَا یَکُونُ السَّفَهُ‏ وَ الْغِرَّةُ فِی قَلْبِ الْعَالِمِ‏ .

الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏1، ص: 36

[6] .

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ الْأَسْتَرْآبَادِیُّ الْمَعْرُوفُ بِأَبِی الْحَسَنِ الْجُرْجَانِیِّ الْمُفَسِّرِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنِی أَبُو یَعْقُوبَ یُوسُفُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ زِیَادٍ وَ أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَیَّارٍ عَنْ أَبَوَیْهِمَا عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ أَنَّهُ قَالَ: ...

الْمُتَّقِینَ‏ الَّذِینَ یَتَّقُونَ الْمُوبِقَاتِ وَ یَتَّقُونَ تَسْلِیطَ السَّفَهِ‏ عَلَى أَنْفُسِهِمْ حَتَّى إِذَا عَلِمُوا مَا یَجِبُ عَلَیْهِمْ عِلْمُهُ عَمِلُوا بِمَا یُوجِبُ لَهُمْ رِضَا رَبِّهِم‏

معانی الأخبار، النص، ص: 25

التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری علیه السلام، ص: 119

قوله عز و جل‏ وَ إِذا قِیلَ لَهُمْ آمِنُوا کَما آمَنَ النَّاسُ قالُوا أَ نُؤْمِنُ کَما آمَنَ السُّفَهاءُ أَلا إِنَّهُمْ هُمُ السُّفَهاءُ وَ لکِنْ لا یَعْلَمُونَ‏

62 قَالَ [الْإِمَامُ‏] ع: قَالَ الْإِمَامُ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ ع‏ وَ إِذَا قِیلَ لِهَؤُلَاءِ النَّاکِثِینَ لِلْبَیْعَةِ- قَالَ لَهُمْ خِیَارُ الْمُؤْمِنِینَ کَسَلْمَانَ وَ الْمِقْدَادِ وَ أَبِی ذَرٍّ وَ عَمَّارٍ:- آمِنُوا بِرَسُولِ اللَّهِ وَ بِعَلِیٍّ الَّذِی أَوْقَفَهُ مَوْقِفَهُ، وَ أَقَامَهُ مَقَامَهُ، وَ أَنَاطَ مَصَالِحَ الدِّینِ وَ الدُّنْیَا کُلِّهَا بِهِ. فَآمِنُوا بِهَذَا النَّبِیِّ، وَ سَلِّمُوا لِهَذَا الْإِمَامِ (فِی ظَاهِرِ الْأَمْرِ وَ بَاطِنِهِ)  کَما آمَنَ النَّاسُ‏ الْمُؤْمِنُونَ کَسَلْمَانَ وَ الْمِقْدَادِ وَ أَبِی ذَرٍّ وَ عَمَّارٍ. قَالُوا: فِی الْجَوَابِ لِمَنْ یَقُصُّونَ إِلَیْهِ، لَا لِهَؤُلَاءِ الْمُؤْمِنِینَ- فَإِنَّهُمْ لَا یَجْتَرِءُونَ‏  [عَلَى‏] مُکَاشَفَتِهِمْ بِهَذَا الْجَوَابِ، وَ لَکِنَّهُمْ یَذْکُرُونَ لِمَنْ یَقُصُّونَ إِلَیْهِمْ مِنْ أَهْلِیهِمُ- الَّذِینَ یَثِقُونَ بِهِمْ مِنَ الْمُنَافِقِینَ، وَ مِنَ الْمُسْتَضْعَفِینَ وَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ- الَّذِینَ هُمْ بِالسَّتْرِ عَلَیْهِمْ وَاثِقُونَ فَیَقُولُونَ لَهُمْ: أَ نُؤْمِنُ کَما آمَنَ السُّفَهاءُ یَعْنُونَ سَلْمَانَ وَ أَصْحَابَهُ- لَمَّا أَعْطَوْا عَلِیّاً خَالِصَ وُدِّهِمْ، وَ مَحْضَ طَاعَتِهِمْ، وَ کَشَفُوا رُءُوسَهُمْ بِمُوَالاةِ أَوْلِیَائِهِ وَ مُعَادَاةِ أَعْدَائِهِ- حَتَّى إِذَا  اضْمَحَلَّ أَمْرُ مُحَمَّدٍ ص طَحْطَحَهُمْ أَعْدَاؤُهُ، وَ أَهْلَکَهُمْ سَائِرُ الْمُلُوکِ وَ الْمُخَالِفِینَ لِمُحَمَّدٍ ص أَیْ فَهُمْ بِهَذَا التَّعَرُّضِ لِأَعْدَاءِ مُحَمَّدٍ جَاهِلُونَ سُفَهَاءَ، قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: أَلا إِنَّهُمْ هُمُ السُّفَهاءُ الْأَخِفَّاءُ الْعُقُولِ وَ الْآرَاءِ، الَّذِینَ لَمْ یَنْظُرُوا فِی أَمْرِ مُحَمَّدٍ ص حَقَّ النَّظَرِ فَیَعْرِفُوا نُبُوَّتَهُ، وَ یَعْرِفُوا [بِهِ‏] صِحَّةَ مَا نَاطَهُ بِعَلِیٍّ ع مِنْ أَمْرِ الدِّینِ وَ الدُّنْیَا، حَتَّى بَقُوا لِتَرْکِهِمْ تَأَمُّلَ حُجَجِ اللَّهِ جَاهِلِینَ، وَ صَارُوا خَائِفِینَ وَجِلِینَ مِنْ مُحَمَّدٍ ص وَ ذَوِیهِ وَ مِنْ مُخَالِفِیهِمْ، لَا یَأْمَنُونَ أَیُّهُمْ یَغْلِبُ فَیَهْلِکُونَ مَعَهُ، فَهُمُ السُّفَهَاءُ حَیْثُ لَا یُسَلَّمُ لَهُمْ بِنِفَاقِهِمْ هَذَا- لَا مَحَبَّةَ مُحَمَّدٍ وَ الْمُؤْمِنِینَ، وَ لَا مَحَبَّةَ الْیَهُودِ وَ سَائِرِ الْکَافِرِینَ.

لِأَنَّهُمْ بِهِ وَ بِهِمْ یُظْهِرُونَ لِمُحَمَّدٍ ص مِنْ مُوَالاتِهِ- وَ مُوَالاةِ أَخِیهِ عَلِیٍّ ع وَ مُعَادَاةِ أَعْدَائِهِمُ الْیَهُودِ [وَ النَّصَارَى‏] وَ النَّوَاصِبِ. کَمَا یُظْهِرُونَ لَهُمْ مِنْ مُعَادَاةِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ ص وَ مُوَالاةِ  أَعْدَائِهِمْ، فَهُمْ یَقْدِرُونَ فِیهِمْ أَنَّ نِفَاقَهُمْ مَعَهُمْ- کَنِفَاقِهِمْ مَعَ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ ص. وَ لکِنْ لا یَعْلَمُونَ‏ أَنَّ الْأَمْرَ کَذَلِکَ‏ ، وَ أَنَّ اللَّهَ یُطْلِعُ نَبِیَّهُ ص عَلَى أَسْرَارِهِمْ فَیَخِسُّهُمْ‏  وَ یَلْعَنُهُمْ وَ یُسْقِطُهُم‏  .

التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری علیه السلام، ص: 120-119

111- حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ مُوسَى إِمْلَاءً  قَالَ: أَخْبَرَنَا عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ الْقَزْوِینِیُّ قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدِ [بْنِ‏] مَخْلَدٍ الْعَطَّارُ  قَالَ: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ بْنِ یُوسُفَ الرَّقِّیُّ قَالَ: حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ، عَنِ الْکَلْبِیِّ عَنْ أَبِی صَالِحٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ‏ فِی قَوْلِهِ تَعَالَى: آمِنُوا کَما آمَنَ النَّاسُ‏ قَالَ: عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ وَ جَعْفَرٌ الطَّیَّارُ، وَ حَمْزَةُ وَ سَلْمَانُ وَ أَبُو ذَرٍّ، وَ عَمَّارٌ، وَ مِقْدَادٌ، وَ حُذَیْفَةُ [بْنُ‏] الْیَمَانِ وَ غَیْرُهُمْ.

شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج‏1، ص: 93

[7] . البته سوره بقره ظاهرا اولین سوره مدنی است و به کار بردن تعبیر منافق در قرآن، برای اشاره به گروهی که کارشکنی‌های متعدد در پیشبرد اهداف اسلامی داشته‌اند به سالهای بعد برمی‌گردد لذا ممکن است این گروه هنوز به حد نفاقی که بتوان رسما آنها را منافق دانست نرسیده باشند.