یک آیه در روز

 بسم الله الرحمن الرحیم

793) سوره یس (36) آیه45

وَ إِذا قیلَ لَهُمُ اتَّقُوا ما بَینَ أَیدیکُمْ وَ ما خَلْفَکُمْ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ

27 شوال 1439

ترجمه

و چون بدانان گفته شود از آنچه پیش روی شماست و آنچه پشت سرتان است، تقوا پیشه کنید، شاید که بر شما رحم آرند؛ [رویگردان می‌شوند] .

نکات ادبی

«اتَّقِ» فعل امر از ماده «وقی» در باب افتعال (در اصل به صورت«اِوتَقی») بوده است. ماده «وقی» در اصل به معنای نگهداشتن و حفظ کردن است و ترجمه کلمه «تقوی» به «خودنگهداری» بسیار مناسب‌تر است تا «پرهیزکاری». باب افتعال چون معنای مطاوعه (پذیرش) می‌دهد لذا «اتَّقِ» به معنای آن است که حالت تقوی را در درون خود قبول و جاری کن و به تعبیر ساده‌تر: تقوی داشته باش.

جلسه 420 http://yekaye.ir/al-ahzab-33-1/

حدیث

1) از امام صادق ع درباره این آیه روایت شده است که فرمودند:

معنایش این است که خود را نگه دارید از آنچه پیش روی شماست از گناهان؛ و آنچه پشت سرتان است از عقوبت.

مجمع البیان، ج‏8، ص667

روى الحلبی عن أبی عبد الله (ع) قال

معناه اتَّقُوا مَا بَیْنَ أَیْدِیکُمْ مِنَ الذُّنُوبِ وَ مَا خَلْفَکُمْ مِنَ الْعُقُوبَةِ.

 

2) از امیرالمومنین ع روایت شده است:

روایت شده است که امیرالمومنین ع یکبار در روز عید قربان نماز عید را بجا آوردند و سپس خطبه خواندند. در فرازی از خطبه، فرمودند:

پس مبادا که آرزو بر شما غلبه کند و مهلتتان طولانی شود، در این مهلت به آرزوها مغرور نشوید و در این زندگانی عبادت خدا را در پیش گیرید که به خدا سوگند اگر همانند ماده‌شتری که بچه‌اش را گم کرده ناله سر دهید و همچون دعای آفریدگان دعا کنید و و هم تضرع ازدنیابریدگان فریاد سر دهید و اموال و اولاد را برای تقرب به خداوند و در راه اینکه درجه‌تان نزد او بالا رود یا گناهی از گناهانی که نویسندگانش ثبت و رسولانش حفظ کرده‌اند رها سازید، در ازای آن ثوابش که برایتان امید دارم ویا عقابش که بر شما از آن بیمناکم، بسی اندک است؛ و به خدا سوگند اگر دلهایتان ذوب شود و از چشمانتان در رغبت به او و ترس از او خون روان گردد سپس مادامی که دنیا باقی است عمر کنید، اعمالتان - هر چند هیچ چیزی از تلاشتان فروگذار نشود - به گردِ نعمتهای عظیمی که بر شما روا داشته و اینکه شما را به ایمان هدایت کرده، نرسد؛ و هرگز تا ابد الدهر - ما دامی که دهر برپاست - با اعمالتان نه سزاوار بهشتش خواهید شد و نه سزاوار رحمتش؛ ولیکن به رحمت اوست که مورد رحمت قرار می‌گیرید و به هدایت اوست که هدایت می‌شوید و به واسطه این دو است که به سوی بهشت رهسپار می‌گردید.

من لا یحضره الفقیه، ج‏1، ص519

وَ کَانَ عَلِیٌّ ع یَبْدَأُ بِالتَّکْبِیرِ إِذَا صَلَّى الظُّهْرَ مِنْ یَوْمِ النَّحْرِ وَ کَانَ یَقْطَعُ التَّکْبِیرَ آخِرَ أَیَّامِ التَّشْرِیقِ عِنْدَ الْغَدَاةِ  وَ کَانَ یُکَبِّرُ فِی دُبُرِ کُلِّ صَلَاةٍ فَیَقُولُ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ لِلَّهِ الْحَمْدُ فَإِذَا انْتَهَى إِلَى الْمُصَلَّى تَقَدَّمَ فَصَلَّى بِالنَّاسِ بِغَیْرِ أَذَانٍ وَ لَا إِقَامَةٍ فَإِذَا فَرَغَ مِنَ الصَّلَاةِ صَعِدَ الْمِنْبَرَ ثُمَّ بَدَأَ فَقَالَ ...

فَلَا یَغْلِبَنَّکُمُ الْأَمَلُ وَ لَا یَطُلْ عَلَیْکُمُ الْأَمَدُ وَ لَا تَغْتَرُّوا فِیهَا بِالْآمَالِ وَ تَعْبُدُوا اللَّهَ أَیَّامَ الْحَیَاةِ فَوَ اللَّهِ لَوْ حَنَنْتُمْ حَنِینَ الْوَالِهِ الْعَجْلَانِ‏  وَ دَعَوْتُمْ بِمِثْلِ دُعَاءِ الْأَنَامِ وَ جَأَرْتُمْ جُؤَارَ مُتَبَتِّلِ الرُّهْبَانِ‏  وَ خَرَجْتُمْ إِلَى اللَّهِ مِنَ الْأَمْوَالِ وَ الْأَوْلَادِ الْتِمَاسَ الْقُرْبَةِ إِلَیْهِ فِی ارْتِفَاعِ دَرَجَةٍ عِنْدَهُ أَوْ غُفْرَانِ سَیِّئَةٍ أَحْصَتْهَا کَتَبَتُهُ وَ حَفِظَتْهَا رُسُلُهُ‏  لَکَانَ قَلِیلًا فِیمَا أَرْجُو لَکُمْ مِنْ ثَوَابِهِ وَ أَتَخَوَّفُ عَلَیْکُمْ مِنْ أَلِیمِ عِقَابِهِ وَ بِاللَّهِ لَوِ انْمَاثَتْ‏  قُلُوبُکُمُ انْمِیَاثاً وَ سَالَتْ عُیُونُکُمْ مِنْ رَغْبَةٍ إِلَیْهِ وَ رَهْبَةٍ مِنْهُ دَماً ثُمَّ عُمِّرْتُمْ فِی الدُّنْیَا مَا کَانَتِ الدُّنْیَا بَاقِیَةً مَا جَزَتْ أَعْمَالُکُمْ وَ لَوْ لَمْ تُبْقُوا شَیْئاً مِنْ جُهْدِکُمْ لِنِعَمِهِ الْعِظَامِ عَلَیْکُمْ وَ هُدَاهُ إِیَّاکُمْ إِلَى الْإِیمَانِ مَا کُنْتُمْ لِتَسْتَحِقُّوا أَبَدَ الدَّهْرِ مَا الدَّهْرُ قَائِمٌ‏ بِأَعْمَالِکُمْ‏ جَنَّتَهُ‏ وَ لَا رَحْمَتَهُ‏  وَ لَکِنْ بِرَحْمَتِهِ تُرْحَمُونَ وَ بِهُدَاهُ تَهْتَدُونَ وَ بِهِمَا إِلَى جَنَّتِهِ تَصِیرُون‏...

تدبر

1) «اتَّقُوا ما بَینَ أَیدیکُمْ وَ ما خَلْفَکُمْ ...»

مقصود از «آنچه پیش روی شماست» و «آنچه پشت سرتان است» که انسان باید خود را از آن دو حفظ کند، به ترتیب چیست؟

الف. گناهان که در پیش رویشان است؛ و عقوبت آخروی که در پشت سر منتظرشان است (حدیث1؛ المیزان، ج17، ص93)

ب. آنچه پیش روی آنهاست امر آخرت است که باید برایش تلاش کنند؛ و آنچه پشت سر می‌گذارند دنیاست که نباید بدان مغرور شوند. (مجمع البیان، ج‏8، ص667)

ج. آن گناهانی که در پیش رو دارید و آن گناهانی که قبلا انجام داده‌اید؛ یعنی خود را از عذاب خدا درباره گناهان آینده با اجتناب از آن گناهان،و از عذاب خدا به خاطر گناهان گذشته با توبه از آنان حفظ کنید. (مجاهد، به نقل مجمع البیان، ج‏8، ص667)

د. آن چه پیش روی شماست از عذاب آخرت، و آنچه از عذاب بر امتهای پیشین نازل شد (قتاده، به نقل مجمع البیان، ج‏8، ص667)

ه. آن چه پیش روی شماست از عذاب‌های دنیوی مانند غرق شدن و ... به قرینه آیه 43 (وَ إِنْ نَشَأْ نُغْرِقْهُمْ) و آنچه پشت سر شماست، مرگی است که در کمین شماست و راه فراری از آن ندارید به قرینه عبارت «الی حین» در آیه قبل. (مفاتیح الغیب، (فخر رازی)، ج26، ص287)

و. آن چه پیش روی شماست نبوت پیامبر اسلام ص است که تکذیب کردید؛ و آنچه در ورای شماست آخرت است که آن را هم تکذیب کردید. (مفاتیح الغیب، (فخر رازی)، ج26، ص287)

ز. از آنچه پیش شماست از آخرت، و آنچه پس از شما از مال و مکنت به سبب آن معصیت‌ها باقی می‌ماند. (تفسیر نسفی، ج2، ص833)

ح. ...

 

2) «اتَّقُوا ما بَینَ أَیدیکُمْ وَ ما خَلْفَکُمْ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ»

خود را نگه داشتن در قبال آنچه در پیش و پس انسان است، امید به اینکه انسان مشمول رحمت خدا شود را زیاد می‌کند.

 

3)‌ «وَ إِذا قیلَ لَهُمُ اتَّقُوا ما بَینَ أَیدیکُمْ وَ ما خَلْفَکُمْ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ»

آیه می‌فرماید «چون بدانان گفته شود از آنچه پیش روی شماست و آنچه پشت سرتان است، تقوا پیشه کنید، شاید که بر شما رحم آرند» اما نمی‌فرماید که وقتی به آنان چنین گفته می‌شود، چه رخ می‌دهد. چرا؟

الف. به قرینه آیه بعد، معلوم می‌شود که آن جمله محذوف این است که «آنان رویگردان می‌شوند» (مجمع البیان، ج‏8، ص668)

ب. به قدری پاسخ و مواجهه آنان با این دعوت پیامبران اسف‌بار و نامعقول است، که بهتر این است که اصلا رپاسخ آنها بیان نشود! (المیزان، ج17، ص93)

ج. گاه حذف پاسخ و واگذاری آن به ذهن مخاطب، امکان چندین معنا را - با توجه به تفاوت‌های مخاطبین و ... - فراهم می‌آورد که همگی آنها مورد نظر خداوند از القای آن جمله بوده است؛ مثلا جملاتی مانند «رویگردان می‌شوند» (به قرینه آیه بعد)، «گفتن و نگفتنت فرقی برایشان ندارد» (شبیه مضمون آیه سَواءٌ عَلَیْهِمْ أَ أَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لا یُؤْمِنُون‏؛ بقره/6)، «بیشتر لجاجت می‌ورزند»‌ (شبیه مضمون آیه إِذا قیلَ لَهُمْ لا إِلهَ إِلاَّ اللَّهُ یَسْتَکْبِرُون‏؛ صافات/35) و ...

د. ...

 

4)‌ «وَ إِذا قیلَ لَهُمُ اتَّقُوا ...»

در آیات قبل، همه مطالب را با ضمیر متکلم آورد؛ اما اینجا مطلب را با فعل مجهول بیان کرد. چرا؟

الف. شاید می‌خواهد نشان دهد این سخن در آنان بی‌تاثیر است و فرقی نمی‌کند گوینده‌اش خدا باشد یا هرکس دیگری. در واقع، آنان گوششان به این سخن بدهکار نیست.

ب. ...