یک آیه در روز

بسم الله الرحمن الرحیم

385) سوره قیامت (75) آیه 27

وَ قیلَ مَنْ راقٍ

ترجمه

و گفته شد کیست که شفادهنده‌ باشد؟

نکات ترجمه

«راقٍ»

این کلمه در اصل «راقِیٌ» بوده است که از ماده «رقی» می‌باشد. گفته‌اند این ماده در سه معنا به کار می‌رود: صعود، حرز (چیزی که برای در امان ماندن از شرور و طلسمات و ... استفاده می‌شود)، و بقعه‌ای در زمین (معجم المقاییس اللغة، ج‏2، ص426) در قرآن کریم در سه مورد مشخصا با تعابیر به معنای «بالا رفتن» به کار رفته (تَرْقى‏ فِی السَّماءِ وَ لَنْ نُؤْمِنَ لِرُقِیِّک‏؛ اسراء/93؛  فَلْیَرْتَقُوا فِی الْأَسْبابِ؛ ص/10) ولی اینکه در این آیه در کدام معناست،

هم معنای اول مطرح شده، یعنی: «چه کسی می‌خواهد روح تو را بالا ببرد»)؛

و هم معنای دوم، یعنی: «چه کسی می‌خواهد برای تو «رُقْیه»ای بیاورد تا از مرگ شفایت دهد؟»)

که در این معنای اخیر، برخی این را بر کار پزشک هم تطبیق داده‌اند، یعنی «چه طبیبی می‌خواهد بیاید که شفایت دهد؟» (مفردات ألفاظ القرآن، ص363؛ مجمع‌البیان، ج10، ص605؛ المیزان، ج20، ص13)

حدیث

1) از امام باقر ع درباره معنای آیات 27 تا 30 سوره قیامت سوال شد، که ان‌شاء الله توضیح هریک را در ذیل خود آن آیه خواهیم آورد.

در مورد «وَ قِیلَ مَنْ راقٍ: و گفته شد کیست که شفا‌بخش باشد؟» (قیامت/27) فرمودند: این سخن فرزند آدم [= انسان] است هنگامی که مرگ نزد او حاضر می‌شود، می گوید آیا طبیبی هست، آیا شفادهنده‌ای هست؟

الأمالی( للصدوق)، ص307؛ الکافی[1]، ج‏3، ص259

حَدَّثَنَا الشَّیْخُ الْفَقِیهُ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُوسَى بْنِ بَابَوَیْهِ الْقُمِّیُّ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِی رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنَا الْهَیْثَمُ بْنُ أَبِی مَسْرُوقٍ النَّهْدِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ مَحْبُوبٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْبَاقِرِ:

أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قِیلَ مَنْ راقٍ

قَالَ ع: ذَاکَ قَوْلُ ابْنِ آدَمَ إِذَا حَضَرَهُ الْمَوْتُ قَالَ هَلْ مِنْ طَبِیبٍ هَلْ مِنْ رَاقٍ ...

2) امیرالمومنین ع در خطبه‌ای به توضیح انسان غافل و اینکه چگونه مرگ او را در برمی‌گیرد می‌پردازند که فراز قبلی این خطبه در جلسه 378، حدیث2 http://yekaye.ir/al-qiyamah-75-20/ گذشت.[2] در فراز بعدی می‌فرمایند:

نه به گفته بازدارنده از سوى خدا، خود را بازدارد؛ و نه پند آن کس را که از سوى او پند دهد، در گوش آرد؛ حالى که مى‏بیند گرفته‌شدگان در حین غفلت را که نه عفو و بخششی برایشان هست و نه راه بازگشتی؛

[می‌بیند که] چگونه بر آنان فرود آمد آنچه بدان جهالت می‌ورزیدند؛ و از فراق دنیا به نزدشان آمد آنچه خود را از آن ایمن می‌دیدند؛ و به آخرت در آمدند مطابق با آنچه بدیشان وعده می‌دادند.

آنچه به آنان فرود آمد، از مستیِ مرگ و حسرتِ «از دست دادن»، وصف ناشدنى است: اندامهایشان از آن سست شد، و رنگهاشان در اثر آن دگرگون گشت؛ سپس مرگ، بیشتر در آنها رخنه کرد تا جایی که بین هریک از آنها و سخن گفتنش فاصله انداخت ...

بقیه این خطبه ان شاء الله در بحث از آیه بعد خواهد آمد.

نهج‌البلاغه، خطبه109

لَا یَنْزَجِرُ مِنَ اللَّهِ بِزَاجِرٍ وَ لَا یَتَّعِظُ مِنْهُ بِوَاعِظٍ وَ هُوَ یَرَى الْمَأْخُوذِینَ‏ عَلَى الْغِرَّةِ حَیْثُ لَا إِقَالَةَ لَهُمْ وَ لَا رَجْعَةَ کَیْفَ نَزَلَ بِهِمْ مَا کَانُوا یَجْهَلُونَ وَ جَاءَهُمْ مِنْ فِرَاقِ الدُّنْیَا مَا کَانُوا یَأْمَنُونَ وَ قَدِمُوا مِنَ الآْخِرَةِ عَلَى مَا کَانُوا یُوعَدُونَ فَغَیْرُ مَوْصُوفٍ مَا نَزَلَ بِهِمْ اجْتَمَعَتْ عَلَیْهِمْ سَکْرَةُ الْمَوْتِ وَ حَسْرَةُ الْفَوْتِ فَفَتَرَتْ لَهَا أَطْرَافُهُمْ وَ تَغَیَّرَتْ لَهَا أَلْوَانُهُمْ ثُمَّ ازْدَادَ الْمَوْتُ فِیهِمْ وُلُوجاً فَحِیلَ بَیْنَ أَحَدِهِمْ وَ بَیْنَ مَنْطِقِهِ ...

تدبر

1) «وَ قیلَ مَنْ راقٍ»

مقصود از «وَ قیلَ من راق» چیست؟

الف. «راق» از «رُقْیه» به معنای حرز و چیزی است که شفا دهد و بلا را دور کند. مقصود این است که «کیست طبیبی که بیاید و وی را از مرگ نجات دهد؟» (أبی‌قلابة و ضحاک و قتادة و ابن‌زید، به نقل مجمع‌البیان، ج10، ص605)

و در این صورت هم دو حالت قابل فرض است:

این جمله می‌تواند به صورت طلب باشد (آیا واقعا طبیبی پیدا می‌شود که ....) و یا به صورت استفهام انکاری و حاکی از ناامیدی گوینده (واقعا چه کسی می‌خواهد چنین انسانی را نجات دهد؟). (تفسیر کبیر، ج30، ص734)

ب. «راق» از «ارتقاء» است و وقتی او به لحظه مرگ می‌رسد می‌پرسند: چه کسی روح او را بالا می‌برد، ملائکه عذاب یا ملائکه رحمت؟ (ابن‌عباس و مقاتل، به نقل مجمع‌البیان، ج10، ص605)[3] ویا از این باب که فرشتگان از بردن روح کافر ابا دارند و ملک‌الموت خطاب به آنها می گوید: کدام از شما حاضر است که روح این کافر را ببرد؟ (تفسیر کبیر، ج30، ص734)

ج. ...[4]

2) «وَ قیلَ مَنْ راقٍ»

همه تعابیر قبلی به صورت فعل معلوم آمد، اما اینجا به صورت فعل مجهول؛ پس طبیعتا گوینده این سخن، خود شخص نیست؛ پس اطرافیانش وضعیت او برایشان مهم است.

یعنی، وقتی کسی در شرف مرگ قرار می گیرد، دیگران هم با او کار دارند، و نمی‌توانند نسبت به مرگ او بی‌اعتنا باشند.

نکته تخصصی انسان‌شناسی

انسان موجودی است که نه تنها زندگی، بلکه مرگش هم به دیگران مربوط است.

---

[1] . سند و عبارت در کافی تفاوت اندکی می‌کند:

عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى «وَ قِیلَ مَنْ راقٍ وَ ظَنَّ أَنَّهُ الْفِراقُ» قَالَ فَإِنَّ ذَلِکَ ابْنُ آدَمَ إِذَا حَلَّ بِهِ الْمَوْتُ قَالَ هَلْ مِنْ طَبِیبٍ إِنَّهُ الْفِرَاقُ أَیْقَنَ بِمُفَارَقَةِ الْأَحِبَّةِ.

[2] همچنین فرازهایی از این خطبه قبلا در جلسه 361، حدیث3 http://yekaye.ir/al-alaq-96-15/  و جلسه263، حدیث2 http://yekaye.ir/al-hegr-15-25/ گذشت.

[3] . مرحوم طبرسی دو قول دیگر هم نقل می‌کند که چون یا به همان قبلیها برمی‌گردد یا بسیار بعید به نظر می‌رسد در متن نیامد:

قال أبو العالیة تختصم فیه ملائکة الرحمة و ملائکة العذاب أیهم یرقی روحه و قال الضحاک أهل الدنیا یجهزون البدن‏ و أهل الآخرة یجهزون الروح‏

[4] . شاید این معنا هم از آیه قابل برداشت باشد:

با توجه به اینکه «راقی» می‌تواند به معنای «لازم» (نه متعدی) باشد؛ آنگاه چه‌بسا این آیه سوال درباره خود مرده است، یعنی هرکسی که می‌میرد افراد می‌پرسند چه کسی بالا می‌رود (و چه کسی سقوط می‌کند)؟