698) سوره عصر (103) آیه2 إِنَّ الْإِنْسانَ لَفی خُسْرٍ
بسم الله الرحمن الرحیم
إِنَّ الْإِنْسانَ لَفی خُسْرٍ
ترجمه
همانا انسان واقعاً در زیان است.
نکات ادبی
الْإِنْسانَ
قبلا اشاره شد که برخی «انسان» را از ماده «نسی» دانسته‌اند.
جلسه94 http://yekaye.ir/ta-ha-020-115/
اما همچنین توضیح داده شد که اغلب، کلمه «إنسان» را از ماده «أنس» و هم‌معنی «إنس» دانسته‌اند که جمع آن «اَناسِیّ» (فرقان/49) و «أُناس» (اعراف/82) می‌باشد.
ماده «أنس» را در اصل به معنای ظهور و آشکار شدنی که همراه با آرامش باشد دانسته و گفته‌اند به «إنسان» در مقابل «جنیان»، «إنس» می‌گویند، چون آنها مخفی‌اند و نمی‌شود با آنها مأنوس شد و احساس آرامش کرد؛ اما انسان آشکار است و می‌توان با او أنس گرفت. به تعبیر دیگر، این ماده دلالت می‌کند بر نزدیک شدن همراه با ظاهر و آشکار شدنی است به منظور رسیدن به انس و آرامش می‌باشد. در واقع، «اُنس» نقطه مقابل «نفرت» و «وحشت» است؛ و به امر منسوب به انسان، و هر چیزی که در جانب انسان باشد [و آرامش به همراه بیاورد] «إِنْسِیّ» می‌گویند که چیزی که نقطه مقابل باشد «وحشیّ» گفته می‌شود.
جلسه542 http://yekaye.ir/al-ahzab-33-53/
چون در آیه بعد استثنایی از انسان صورت گرفته است، بسیاری از مفسران کلمه «الانسان» در این آیه در معنای جمع (به معنای عموم انسانها) دانسته‌اند (مجمع البیان، ج10، ص815) و از این رو آن را اسم جنس قلمداد کرده‌اند که دلالت بر نوع انسان می‌کند، و از این جهت شامل همه انسانها می‌شود. (البحر المحیط، ج10، ص539؛ المیزان، ج20، ص356)
البته در برخی احادیث این انسان را شخص معینی معرفی کرده‌اند (مثلا: جلسه قبل، حدیث2) و بر این اساس، برخی احتمال داده‌اند که «الف و لام» انسان، الف و لام عهد باشد (یعنی «آن انسان») و اشخاص متعددی را به عنوان مصداق چنین شخصی نام برده و روایت کرده‌اند که آنان می‌گفتند :همانا محمد ص در زیان است؛ و خداوند سوگند یاد کرد که خودشان در زیان‌اند» (مفاتیح الغیب، ج32، ص279)[1]
خُسْرٍ
قبلا بیان شد که ماده «خسر» است در اصل دلالت بر نقصی دارد که بر سرمایه انسان وارد شود؛ خواه سرمایه مادی (مال التجاره) ویا سرمایه وجودی و جان خود آدمی؛ و در قرآن کریم از 65 مورد استفاده از مشتقات این ماده، تنها سه موردش در معنای ضرر مادی به کار رفته است (أَوْفُوا الْکَیْلَ وَ لا تَکُونُوا مِنَ الْمُخْسِرینَ؛، شعرا/181؛ وَ أَقیمُوا الْوَزْنَ بِالْقِسْطِ وَ لا تُخْسِرُوا الْمیزان، الرحمن/9؛ وَ إِذا کالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ یُخْسِرُون، مطففین/3). معادل فارسی آن، «زیان» و در نقطه مقابل «سود» (ربح) است و از این جهت با «ضرر» که در مقابل «نفع» است، متفاوت می‌باشد.
برخی توضیح داده‌اند که در زبان عربی برای از دست دادن سرمایه دو تعبیر به کار می‌رود: وقتی مقدار محدودی از سرمایه را از دست داده باشد «وضیعة» می‌گویند و وقتی کل سرمایه را ضرر کرده باشد «خسران» می‌گویند (هرچند کم‌کم خسران در مورد «مقداری از سرمایه» هم به کار رفته است)؛ و ظاهرا به همین جهت است که اصل خسران را هلاکت هم دانسته‌اند.
جلسه 243 http://yekaye.ir/al-aaraf-7-22-2/
إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ
این تعبیر، حاوی تاکیدات فراوانی است. واضح ترین این تاکیدات عبارتند از:
بیان مطلب در قالب جمله اسمیه،
آوردن حرف إنّ،
آوردن لام مزحلقه (إعراب القرآن الکریم، ج3، ص467) که برخی آن را لام قسم هم دانسته‌اند (الجدول فی إعراب القرآن، ج30، ص400)
تنوین «خسر»، که آن را تنوین دال بر تعظیم (عظیم شمردن واقعه) و یا تنویع (انواع مختلف خسران) دانسته‌اند. (المیزان، ج20، ص356)[2]
اختلاف قرائت
در مصحف ابن‌مسعود عبارت «و أَنَّهُ فِیهِ إِلَى آخِرِ الدَّهْرِ» نیز در ادامه این آیه قرائت می‌شده و و نیز در برخی نقل‌هایی که از امیرالمومنین ع، ابن‌عباس، و امام صادق ع ذکر شده، آنها نیز گاه آیه را بدین صورت قرائت کرده‌اند، که این تعبیر یکی از مصادیق اختلاف قرائات می‌باشد. (مجمع البیان، ج10، ص815[3]؛ تفسیر القمی، ج2، ص441[4]؛ الدر المنثور، ج6، ص392[5])
توضیحی درباره دامنه اختلاف قرائات
قبلا درباره اختلاف قرائات توضیحاتی گذشت و بیان شد که این قرائات متعدد همگی از جانب جبرئیل بر شخص پیامبر ص نازل شده است؛ بویژه در جلسه 660 http://yekaye.ir/al-kahf-18-79/
چنانکه اشاره شد عثمان در جریان یکسان‌سازی مصاحف، دستور داد سایر مصاحف را - که مشتمل بر قرائات دیگر قرآن بود- بسوزانند و نابود کنند. این‌مسعود از کسانی بود که بشدت در مقابل این جریان ایستاد. وی با اینکه مصحف تهیه شده توسط عثمان را به عنوان اینکه مشتمل بر برخی از قرائات است، قبول داشت (و برای همین در سلسله قرائات سبعه‌ای که امروزه برای ما متواتر است، نام وی بارها شنیده می‌شود)، اما خودش هم قبل از آماده شدن مصحف عثمان، مصحفی بر اساس برخی دیگر از قرائاتی که از پیامبر ص شنیده بود آماده کرده بود که آن را هم تعلیم می‌داد، به طوری که به نقل اعمش، در کوفه تا قبل از آمدن حجاج بن یوسف ثقفی، قرائت ابن‌مسعود بسیار رایجتر از قرائت مصحف عثمانی (که اکنون در دست ماست) بود؛ و همچنین نسخه‌هایی از آن تا قرن سوم و چهارم در دست بسیاری از مسلمانان باقی بود؛ که با اقدامات ابن‌مجاهد با پشتوانه حکومتی، عملا این نسخه‌ها محو و از دسترس بیرون آمد؛ با این حال بسیاری از مفسران، در کتب تفسیری خود، مواردی از قرائت وی را آورده‌اند که این مورد، یکی از آنهاست که در بسیاری از کتب تفسیری شیعه و سنی ذکر شده است. و شیعیان مستقلا این عبارت را از امیرالمومنین ع و امام صادق ع به عنوان یکی از قرائات نقل کرده اند. متاسفانه در دو سه قرن اخیر و به خاطر رواج صنعت چاپ، یکسان‌سازی مصاحف شدیدتر شد و حتی در میان بزرگان نیز فهم نادرستی از این قرائات شکل گرفت تا حدی که برخی به غلط اینها را به عنوان روایات تحریف قرآن قلمداد کردند؛ و متاسفانه برخی از اهل سنت هم از این فضا حداکثر سوءاستفاده را کردند و شیعه را به خاطر همین روایات به تحریف قرآن متهم کردند؛ در حالی که روایاتی این‌چنین بسیار بیش از آنکه در متون حدیثی و تفسیری شیعه آمده باشد در متون حدیثی و تفسیری خود اهل سنت موجود است.
حدیث
1) مفضل بن عمر می‌گوید: از امام صادق ع درباره «وَ الْعَصْرِ إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ» سوال کردم.
فرمود:«این «عصر» عصر و زمانه قیام قائم عج است؛ «همانا انسان واقعاً در زیان است» یعنی دشمنان ما؛ «مگر کسانی که ایمان آوردند» یعنی به ولایت ما؛ «و کارهای شایسته کردند» یعنی به برادری کردن در حق برادران؛ «و یکدیگر را به حق توصیه کردند» یعنی به امامت؛ و «همدیگر را به صبر سفارش کردند» یعنی در دوره فترت [= دوره فاصله‌ای که امام ع در دسترس نیست، دوره غیبت]
کمال الدین و تمام النعمة، ج2، ص: 656؛ العدد القویة لدفع المخاوف الیومیة (علامه حلی)، ص: 67
حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ هَارُونَ الْقَاضِی وَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْرُورٍ وَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ شَاذَوَیْهِ الْمُؤَدِّبُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ قَالُوا حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ جَامِعٍ الْحِمْیَرِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ الدَّقَّاقِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: سَأَلْتُ الصَّادِقَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الْعَصْرِ إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ قَالَ ع الْعَصْرُ عَصْرُ خُرُوجِ الْقَائِمِ ع إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ یَعْنِی أَعْدَاءَنَا إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا یَعْنِی بِآیَاتِنَا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ یَعْنِی بِمُوَاسَاةِ الْإِخْوَانِ وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ یَعْنِی بِالْإِمَامَةِ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ یَعْنِی فِی الْفَتْرَةِ.[6]
2) از امیرالمومنین ع روایت شده است:
زیانکارترین مردم کسی است که به جای آخرت، به دنیا رضایت دهد.
تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص140
وَ قَالَ ع:
أَخْسَرُ النَّاسِ مَنْ رَضِیَ الدُّنْیَا [بِالدُّنْیَا] عِوَضاً عَنِ الْآخِرَةِ.
3) از امیرالمومنین ع روایت شده است:
همان زیانکارترین مردم و کسی که بیش از همه سعی و تلاشش به هدر رفته است، کسی است که بدنش را در طلب آرزوهایش [یا: در طلب مال] به زحمت می‌اندازد ولی اوضاع و احوال او را بر آنچه می‌خواهد یاری نکند؛ پس از دنیا با حسرت بیرون رود و در آخرت با عواقب کارش مواجه شود.
نهج‌البلاغه، حکمت430؛ تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص167
وَ قَالَ ع: إِنَّ أَخْسَرَ النَّاسِ صَفْقَةً وَ أَخْیَبَهُمْ سَعْیاً رَجُلٌ أَخْلَقَ بَدَنَهُ فِی طَلَبِ آمَالِهِ [مَالِهِ] وَ لَمْ تُسَاعِدْهُ الْمَقَادِیرُ عَلَى إِرَادَتِهِ فَخَرَجَ مِنَ الدُّنْیَا بِحَسْرَتِهِ وَ قَدِمَ عَلَى الآْخِرَةِ بِتَبِعَتِهِ.
4) از امام صادق ع روایت شده است:
کسی که دو روزش مساوی باشد مغبون (زیان‌دیده) است؛ و کسی که روز دومش بدتر باشد ملعون (لعنت‌شده) است؛ و کسی که زیادتی در خویش نیابد رو به نقصان دارد، و کسی که رو به نقصان دارد، مرگ برایش بهتر از زندگی است.
الأمالی( للصدوق)، ص668
حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ الْمَتِّیلِ الدَّقَّاقُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ ع مَنِ اسْتَوَى یَوْمَاهُ فَهُوَ مَغْبُونٌ وَ مَنْ کَانَ آخِرُ یَوْمَیْهِ شَرَّهُمَا فَهُوَ مَلْعُونٌ وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفِ الزِّیَادَةَ فِی نَفْسِهِ کَانَ إِلَى النُّقْصَانِ أَقْرَبَ وَ مَنْ کَانَ إِلَى النُّقْصَانِ أَقْرَبَ فَالْمَوْتُ خَیْرٌ لَهُ مِنَ الْحَیَاةِ.[7]
تدبر
1) «إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ»
خداوند متعال با آوردن تاکیدات متعدد (جمله اسمیه، آوردن حرف إنّ، و آوردن لام مزحلقه) اصرار دارد که به انسان هشدار دهد که در زیان غوطه‌ور است.
چرا انسان در زیان است؟
الف. چون انسان سرمایه‌ای دارد به نام عمر که گذر زمان، دائما دارد از این سرمایه می‌کاهد. برای همین، اگر کسی فقط در حالت قبلی خود بماند و در ظاهر چیزی را از دست ندهد، زیانکار است (حدیث4). (مجمع البیان، ج10، ص815[8]؛ المیزان، ج20، ص356)
حکایت
فخر رازی از قول برخی از بزرگان حکایت کرده:
معنای این آیه را از یخ‌فروشی یاد گرفتم که فریاد می‌زد «رحم کنید بر کسی که سرمایه‌اش دارد آب می‌شود؛ این معنای «ان الانسان لفی خسر» است: روزگار بر انسان می‌گذرد و عمرش سپری می‌شود ولی چیزی به دست نیاورده است و در حال زیان است. (مفاتیح الغیب، ج32، ص278)[9]
ب. ما در جهانی زندگی می‌کنیم که ابلیسی وجود دارد با توانایی‌های فراوان، که سوگند خورده همه ما را گمراه و جهنمی کند. در این عرصه، هرکس که به دامن ایمان و عمل صالح پناه نبرد، حتما شیطان بر او مستولی می گردد و وی را زیانکار خواهد نمود.
ج. ...
[1] . الألف و اللام فی الإنسان، یحتمل أن تکون للجنس، و أن تکون للمعهود السابق، فلهذا ذکر المفسرون فیه قولین الأول: أن المراد منه الجنس و هو کقولهم: کثر الدرهم فی أیدی الناس، و یدل على هذا القول استثناء الذین آمنوا من الإنسان و القول الثانی: المراد منه شخص معین، قال ابن عباس: یرید جماعة من المشرکین کالولید بن المغیرة، و العاص بن وائل، و الأسود بن عبد المطلب. و قال مقاتل: نزلت فی أبی لهب، و فی خبر مرفوع/ إنه أبو جهل، و روی أن هؤلاء کانوا یقولون: إن محمدا لفی خسر، فأقسم تعالى أن الأمر بالضد مما توهمون
[2] . و التنکیر فی «خُسْرٍ» للتعظیم و یحتمل التنویع أی فی نوع من الخسر غیر الخسارات المالیة و الجاهیة قال تعالى: «الَّذِینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلِیهِمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَلا ذلِکَ هُوَ الْخُسْرانُ الْمُبِینُ» الزمر 15
[3] . قیل أن فی قراءة ابن مسعود و العصر إن الإنسان لفی خسر و أنه فیه إلى آخر الدهر و روی ذلک عن علی (ع)
[4] . قَرَأَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ الْعَصْرِ إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ وَ أَنَّهُ فِیهِ إِلَى آخِرِ الدَّهْرِ إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ ائْتَمَرُوا بِالتَّقْوَى وَ ائْتَمَرُوا بِالصَّبْرِ.
[5] . أخرج الفریابی و عبد بن حمید و ابن جریر و ابن المنذر و ابن الأنباری فی المصاحف و الحاکم عن على بن أبى طالب انه کان یقرأ وَ الْعَصْرِ و نوائب الدهر إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ و انه لفیه إلى آخر الدهر
و أخرج عبد بن حمید عن إسماعیل بن عبد الملک قال سمعت سعید بن جبیر یقرأ قراءة ابن مسعود وَ الْعَصْرِ إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ و انه لفیه إلى آخر الدهر إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ
و أخرج عبد بن حمید عن ابراهیم قال قرأنا وَ الْعَصْرِ إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ و انه لفیه إلى آخر الدهر إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ ذکر انها فی قراءة عبد الله بن مسعود
و أخرج عبد بن حمید عن حوشب قال أرسل بشر بن مروان إلى عبد الله بن عتبة بن مسعود فقال کیف کان ابن مسعود یقرأ وَ الْعَصْرِ فقال وَ الْعَصْرِ إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ و هو فیه إلى آخر الدهر فقال له بشر هو یکفر به فقال عبد الله لکنی أومن به.
[6] . درباره خسران این روایت که در التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری علیه السلام، ص618 آمده نیز قابل توجه است:
قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع ... فَاتَّقُوا اللَّهَ عِبَادَ اللَّهِ [الْمُنْتَحِلِینَ لِمَحَبَّتِنَا] وَ إِیَّاکُمْ وَ الذُّنُوبَ الَّتِی قَلَّ مَا أَصَرَّ عَلَیْهَا صَاحِبُهَا إِلَّا أَدَّاهُ إِلَى الْخِذْلَانِ الْمُؤَدِّی إِلَى الْخُرُوجِ عَنْ وَلَایَةِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ وَ الطَّیِّبِینَ مِنْ آلِهِمَا، وَ الدُّخُولِ فِی مُوَالاةِ أَعْدَائِهِمَا، فَإِنَّ مَنْ أَصَرَّ عَلَى ذَلِکَ فَأَدَّى خِذْلَانُهُ إِلَى الشَّقَاءِ الْأَشْقَى مِنْ مُفَارَقَةِ وَلَایَةِ سَیِّدِ أُولِی النُّهَى، فَهُوَ مِنْ أَخْسَرِ الْخَاسِرِینَ.
قَالُوا: یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ مَا الذُّنُوبُ الْمُؤَدِّیَةُ إِلَى الْخِذْلَانِ الْعَظِیمِ قَالَ: ظُلْمُکُمْ لِإِخْوَانِکُمُ الَّذِینَ هُمْ لَکُمْ فِی تَفْضِیلِ عَلِیٍّ ع، وَ الْقَوْلِ بِإِمَامَتِهِ، وَ إِمَامَةِ مَنِ انْتَجَبَهُ [اللَّهُ] مِنْ ذُرِّیَّتِهِ مُوَافِقُونَ وَ مُعَاوَنَتُکُمُ النَّاصِبِینَ عَلَیْهِمْ، وَ لَا تَغْتَرُّوا بِحِلْمِ اللَّهِ عَنْکُمْ، وَ طُولِ إِمْهَالِهِ لَکُمْ، فَتَکُونُوا کَمَنْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: کَمَثَلِ الشَّیْطانِ إِذْ قالَ لِلْإِنْسانِ اکْفُرْ فَلَمَّا کَفَرَ قالَ إِنِّی بَرِیءٌ مِنْکَ إِنِّی أَخافُ اللَّهَ رَبَّ الْعالَمِین
[7] . این دو روایت هم در همین راستا قابل توجه است:
زَیْدٌ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ یَقُولُ: مَنِ اسْتَوَى یَوْمَاهُ مَغْبُونٌ ، وَ مَنْ کَانَ یَوْمُهُ الَّذِی هُوَ فِیهِ خَیْراً مِنْ أَمْسِهِ الَّذِی ارْتَحَلَ عَنْهُ فَهُوَ مَغْبُوط (الأصول الستة عشر، ص126)
رَوَى لِی مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ الْهَمْدَانِیِّ قَالَ حَدَّثَنِی الْحَسَنُ بْنُ الْقَاسِمِ قِرَاءَةً قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ الْمُعَلَّى قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدُ بْنُ خَالِدٍ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ بَکْرٍ الْمُرَادِیُّ عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ أَبِیهِ ع قَالَ بَیْنَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع ذَاتَ یَوْمٍ جَالِسٌ مَعَ أَصْحَابِهِ یُعَبِّیهِمْ لِلْحَرْبِ إِذَا أَتَاهُ شَیْخٌ عَلَیْهِ شَحْبَةُ السَّفَرِ فَقَالَ أَیْنَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ فَقِیلَ هُوَ ذَا فَسَلَّمَ عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ إِنِّی أَتَیْتُکَ مِنْ نَاحِیَةِ الشَّامِ وَ أَنَا شَیْخٌ کَبِیرٌ قَدْ سَمِعْتُ فِیکَ مِنَ الْفَضْلِ مَا لَا أُحْصِی وَ إِنِّی أَظُنُّکَ سَتُغْتَالُ فَعَلِّمْنِی مِمَّا عَلَّمَکَ اللَّهُ قَالَ نَعَمْ یَا شَیْخُ مَنِ اعْتَدَلَ یَوْمَاهُ فَهُوَ مَغْبُونٌ وَ مَنْ کَانَتِ الدُّنْیَا هِمَّتَهُ اشْتَدَّتْ حَسْرَتُهُ عِنْدَ فِرَاقِهَا وَ مَنْ کَانَ غَدُهُ شَرَّ یَوْمَیْهِ فَهُوَ مَحْرُومٌ وَ مَنْ لَمْ یُبَالِ بِمَا رُزِئَ مِنْ آخِرَتِهِ إِذَا سَلِمَتْ لَهُ دُنْیَاهُ فَهُوَ هَالِکٌ وَ مَنْ لَمْ یَتَعَاهَدِ النَّقْصَ مِنْ نَفْسِهِ غَلَبَ عَلَیْهِ الْهَوَى وَ مَنْ کَانَ فِی نَقْصٍ فَالْمَوْتُ خَیْرٌ لَه ... (من لا یحضره الفقیه، ج4، ص382)
[8] . أنه لفی نقصان لأنه ینقص عمره کل یوم و هو رأس ماله فإذا ذهب رأس ماله و لم یکتسب به الطاعة یکون على نقصان طول دهره و خسران إذ لا خسران أعظم من استحقاق العقاب الدائم
[9] . عن بعض السلف: تعلمت معنى السورة من بائع الثلج کان یصیح و یقول: ارحموا من یذوب رأس ماله، ارحموا من یذوب رأس ماله فقلت: هذا معنى إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ یمر به العصر فیمضی عمره و لا یکتسب فإذا هو خاسر