62) سوره رحمن (55) آیه 29 یَسْئَلُهُ مَنْ فِی السَّماواتِ
بسم الله الرحمن الرحیم
62) سوره رحمن (55) آیه 29 یَسْئَلُهُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فی شَأْن
ترجمه
هرکس در آسمانها و زمین، از او سوال و درخواست می‌کند؛ هر روز او در کاری است.
حدیث
1) أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ، عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ، قَالَ: حَدَّثَنَا الْفَضْلُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُسَیَّبِ أَبُو مُحَمَّدٍ الْبَیْهَقِیُّ الشَّعْرَانِیُّ بِجُرْجَانَ، قَالَ: حَدَّثَنَا هَارُونُ بْنُ عَمْرِو بْنِ عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ مُحَمَّدٍ أَبُو مُوسَى الْمُجَاشِعِیُّ، قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (عَلَیْهِمَا السَّلَامُ)، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ). قَالَ الْمُجَاشِعِیُّ: وَ حَدَّثَنَاهُ الرِّضَا عَلِیُّ بْنُ مُوسَى (عَلَیْهِ السَّلَامُ)، عَنْ أَبِیهِ مُوسَى، عَنْ أَبِیهِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنْ آبَائِهِ، عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (عَلَیْهِمُ السَّلَامُ)، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ):
قَالَ (تَبَارَکَ وَ تَعَالَى): «کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فِی شَأْنٍ» فَإِنَّ مِنْ شَأْنِهِ أَنْ یَغْفِرَ ذَنْباً، وَ یُفَرِّجَ کَرْباً، وَ یَرْفَعَ قَوْماً وَ یَضَعَ آخَرِینَ.[1]
الأمالی (للطوسی)، ص522
پیامبر اکرم ص فرمود: خداوند می‌فرماید: «هر روز او در شأن [کار]ی است»؛ از شأن او این است که گناهی را ببخشد، گشایشی برای سختی‌ای قرار دهد، گروهی را بالا ببرد و گروه دیگری را پایین آورد.
2) عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ النَّضْرِ وَ غَیْرِهِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ عَمْرِو بْنِ ثَابِتٍ عَنْ رَجُلٍ سَمَّاهُ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ السَّبِیعِیِّ عَنِ الْحَارِثِ الْأَعْوَرِ قَالَ: خَطَبَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع خُطْبَةً بَعْدَ الْعَصْرِ فَعَجِبَ النَّاسُ مِنْ حُسْنِ صِفَتِهِ وَ مَا ذَکَرَهُ مِنْ تَعْظِیمِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ قَالَ أَبُو إِسْحَاقَ فَقُلْتُ لِلْحَارِثِ أَ وَ مَا حَفِظْتَهَا قَالَ قَدْ کَتَبْتُهَا فَأَمْلَاهَا عَلَیْنَا مِنْ کِتَابِهِ:
الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَا یَمُوتُ وَ لَا تَنْقَضِی عَجَائِبُهُ لِأَنَّهُ کُلَّ یَوْمٍ فِی شَأْنٍ مِنْ إِحْدَاثِ بَدِیعٍ لَمْ یَکُن ...
اصول کافی، ج1، ص141
امیرالمومنین ع در ابتدای یکی از خطبه‌های غراء خود فرمودند:
سپاس و ستایش خدایی را که نمی‌میرد و عجایبش پایانی ندارد، زیرا که او هر روز در کاری است: ایجاد چیزهای نویی که قبلا نبوده است...
3) رُوِیَ عَنِ الْفَرَزْدَقِ الشَّاعِرِ أَنَّهُ قَالَ: حَجَجْتُ بِأُمِّی فِی سَنَةِ سِتِّینَ فَبَیْنَا أَنَا أَسُوقُ بَعِیرَهَا حِینَ دَخَلْتُ الْحَرَمَ إِذْ لَقِیتُ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ ع خَارِجاً مِنْ مَکَّةَ مَعَهُ أَسْیَافُهُ وَ تِرَاسُهُ ...
ثُمَّ قَالَ لِی أَخْبِرْنِی عَنِ النَّاسِ خَلْفَکَ
فَقُلْتُ: الْخَبِیرَ سَأَلْتَ، قُلُوبُ النَّاسِ مَعَکَ وَ أَسْیَافُهُمْ عَلَیْکَ وَ الْقَضَاءُ یَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ وَ اللَّهُ یَفْعَلُ ما یَشاءُ
فَقَالَ صَدَقْتَ لِلَّهِ الْأَمْرُ وَ کُلَّ یَوْمٍ رَبُّنَا هُوَ فِی شَأْنٍ إِنْ نَزَلَ الْقَضَاءُ بِمَا نُحِبُّ فَنَحْمَدُ اللَّهَ عَلَى نَعْمَائِهِ وَ هُوَ الْمُسْتَعَانُ عَلَى أَدَاءِ الشُّکْرِ وَ إِنْ حَالَ الْقَضَاءُ دُونَ الرَّجَاءِ فَلَمْ یَبْعُدْ مَنْ کَانَ الْحَقُّ نِیَّتَهُ وَ التَّقْوَى سَرِیرَتَه
الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج2، ص67
امام حسین ع در مسیر مکه به کوفه فرزدق را در راه می‌بیند و از او می‌پرسد که مردم کوفه در چه وضعی بودند. او می‌گوید: از آدم بااطلاعی سوال کردی! قلبهای مردم با تو، و شمشیرهایشان بر توست؛ و قضاء از آسمان نازل می‌شود و خداوند هرآنچه بخواهد می‌کند.
حضرت فرمود:
راست گفتی! کار به دست خداست، و هر روز پروردگارمان در کاری است؛ اگر قضا مطابق آنچه دوست داشتیم نازل شد که خداوند را به خاطر نعمتهایش حمد می کنیم و او یاریگر ما در ادای شکر است؛ و اگر قضا برخلاف آن چیزی بود که امید داشتیم، پس، کسی که نیتش، حق، و باطنش، تقواست، بیراهه نرفته است.
4) مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الطِّرَازِیُّ قَالَ عَنْ عَبْدِ الْبَاقِی بْنِ بزداد [یَزْدَادَ] أَیَّدَهُ اللَّهُ قَالَ أَخْبَرَنِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدُ بْنُ وَهْبَانَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَصْرِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَلِیٍّ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ جُمْهُورٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبِی عَنْ أَبِیهِ مُحَمَّدٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع... خَرَّ سَاجِداً ... ثُمَّ سَمِعْتُهُ یَقُولُ
... أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ أَنْ تَأْذَنَ لِفَرَجِ مَنْ بِفَرَجِهِ فَرَجُ أَوْلِیَائِکَ وَ أَصْفِیَائِکَ مِنْ خَلْقِکَ وَ بِهِ تُبِیدُ الظَّالِمِینَ وَ تُهْلِکُهُمْ عَجِّلْ ذَلِکَ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ ...
فَلَمَّا فَرَغَ رَفَعَ رَأْسَهُ قُلْتُ:
جُعِلْتُ فِدَاکَ سَمِعْتُکَ وَ أَنْتَ تَدْعُو بِفَرَجِ مَنْ بِفَرَجِهِ فَرَجُ أَصْفِیَاءِ اللَّهِ وَ أَوْلِیَائِهِ أَ وَ لَسْتَ أَنْتَ هُوَ؟
قَالَ لَا ذَاکَ قَائِمُ آلِ مُحَمَّدٍ ع.
قُلْتُ فَهَلْ لِخُرُوجِهِ عَلَامَةٌ
قَالَ نَعَمْ کُسُوفُ الشَّمْسِ عِنْدَ طُلُوعِهَا ثُلُثَیْ سَاعَةٍ مِنَ النَّهَارِ وَ خُسُوفُ الْقَمَرِ [فِی] ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ وَ فِتْنَةٌ یُظِلُّ أَهْلَ مِصْرَ الْبَلَاءُ وَ قَطْعُ النِّیلِ اکْتَفِ بِمَا بَیَّنْتُ لَکَ وَ تَوَقَّعْ أَمْرَ صَاحِبِکَ لَیْلَکَ وَ نَهَارَکَ فَإِنَّ اللَّهَ کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فِی شَأْنٍ لَا یَشْغَلُهُ شَأْنٌ عَنْ شَأْنٍ ذَلِکَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ وَ بِهِ تَحْصِینُ أَوْلِیَائِهِ وَ هُمْ لَهُ خَائِفُونَ.[2]
بحار الأنوار، ج95، ص158
حماد بن عثمان می‌گوید: در 21 رمضان بر امام صادق ع وارد شدم و ایشان مشغول نماز و دعایی بودند و در فرازی از آن دعا در سجده می‌گفتند:
خداوند از تو می‌خواهم ... که بر محمد و آل او درود فرستی و اذن به فرج و گشایش کار کسی دهی که گشایش کار او، گشایش کار اولیاء و برگزیدگانی در میان خلائق است و با او ظالمیان را به ذلت می‌کشانی و هلاک می‌سازی. ای پروردگار عوالم، در این کار تعجیل فرما...
وقتی سر از سجده برداشتند، به ایشان عرض کردم:
فدایت شوم. شنیدم که دعا برای فرج و گشایش کسی می‌کردی که گشایش کار برگزیدگان و اولیای خدا به گشایش کار اوست. آیا مگر چنین کسی خود شما نیستید؟
فرمود: خیر، او همان قائم آل محمد ع است.
عرض کردم: آیا خروج و قیام او علامتی دارد؟
فرمود: بله، کسوف خورشید در هنگام طلوعش به مدت دوسوم یک ساعت از روز [یا: وقتی به اندازه دوسوم یک ساعت از طلوع آفتاب گذشته باشد] و خسوف ماه در بیست و سوم، و فتنه‌ای که بلایش بر اهل مصر سایه می‌افکند و قطع شدن رود نیل؛ پس بدانچه برایت گفتم بسنده کن و شب و روزت منتظر کار صاحبت باش که همانا خداوند هر روزی در کاری است، هیچ کاری او را از کار دیگر باز ندارد، چنین است پروردگار عالمین، و حفاظت او اولیایش بر عهده اوست و آنها فقط از او بیمناک‌اند.[3]
تدبر
1) سوال به معنای ایراد و اشکال گرفتن از خدا جایی ندارد (انبیاء/23) پس سوال از خدا یا به معنای درخواست حاجت است، یا به معنای پرس و جو کردن. پس تعبیر «یسئله» چند معنا دارد که همگی صحیح‌اند (در جلسه 9 و جلسه 40 بیان شد که استعمال یک لفظ در بیش از یک معنا ممکن است):
الف) خود او را [به عنوان حاجت اصلی خود] درخواست می‌کنند؛ او را جستجو می‌کنند؛ نشان از او می‌پرسند.
ب) از او [حاجاتشان را] درخواست می‌کنند؛ پاسخ سوالاتشان را از او می‌خواهند.
بر اساس هریک از این دو معنا، جمله دوم (کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فی شَأْن) معنای متفاوتی را القا می‌کند.
2) بر اساس معنای «الف»، کل آیه شاید اشاره باشد به اینکه خداوند هرلحظه به گونه‌ای تجلی می‌کند ویا جلوه جدیدی ایجاد می‌کند (حدیث2) تا کسی که طالب اوست هرگونه به نحوی مشاهده جمال او کند.
به قول فروغی بسطامی:
با صد هزار جلوه برون آمدی که من با صد هزار دیده تماشا کنم تو را
http://ganjoor.net/forooghi/divan-forooghi/ghazalf/sh9/
یا این بیت منسوب به ملای رومی:
هر لحظه به شکلی بت عیار بر آمد؛ دل برد و نهان شد.
3) نه‌تنها ما انسانها، بلکه هرکس در آسمانها و زمین است، به خدا مراجعه می‌کند. همه ما به سوی یک حقیقت رو می‌کنیم و یک حقیقت پاسخ همه ما را می‌دهد؛ البته به گونه‌های مختلف و چه بسا کاملا برعکس همدیگر (نه به شأن واحد). (حدیث 1)
4) هر یک از ما هم هربار که حاجتی به نزد خدا می‌بریم، به گونه‌ای متفاوت پاسخ می‌گیریم، نه به شأن واحد. وحدانیت خدا منافاتی با انجام کارهای گوناگون ندارد و کسی که این را بفهمد و رحیمیت خدا را هم باور داشته باشد، هرکاری که در نظام الهی رخ دهد راضی است (حدیث 3) (اتفاقا آیه بعد هم همین را می‌فرماید: پس کدام نعمت خدا را تکذیب می کنید؟)
5) این آیه از مستندات بحث «بداء» است (خصوصا با توضیح حدیث 2 و 4) «بداء» یعنی انسانها (حتی اولیاءالله) بر اساس قوانین عالم (که بر اساس علم خداست) انتظار واقعیتی را دارند، اما واقعیت به گونه دیگری رخ می‌دهد؛ پس قوانین عالم دست خدا را نبسته است، و او هر لحظه در کاری است، و ممکن است مقدرات ما، که تاکنون به نحو خاصی پیش‌بینی می‌شد، عوض شود.
اگرچه اصل ظهور امام زمان ع بداءپذیر نیست؛ اما ظاهرا زمانش بداءپذیر است؛ لذا امام از طرفی علائمی را برای ظهور مطرح می‌کند، و از طرف دیگر، می‌فرماید هر صبح و شب منتظر ظهور باش (حدیث4).
6) اگر انسان توجه کند که خدا هر روز در کاری است، نه سختیها او را ناامید می‌کند؛ و نه خوشحالی‌ها او را مغرور؛ هر لحظه ممکن است اوضاع عوض شود؛ پس فانی بودن همه چیر آشکار می‌گردد و هر لحظه و در هر کاری خدا در نظر می‌آید؛ و آنگاه انسان به چیزی غیر از خدا دل نمی‌بنند. شاید حدیث امام علی ع که فرمود «عَرَفْتُ اللَّهَ سُبْحَانَهُ بِفَسْخِ الْعَزَائِم» (نهج‌البلاغه، حکمت250) از همین باب باشد.
7) اگر انسان توجه کند که خدا هر روز در کاری است، اولا می‌فهمد که عاقبت به خیری مهم است نه وضعیت فعلی؛ و ثانیا دنیا هیچکس را - هرچند بسیار آدم بدی به نظر برسد - از خودش بالاتر نمی‌بیند، زیرا چه بسا وضع عوض شود.
مطلب زیر را در کانال نگذاشتم:
8) یکی از استدلال‌های فلسفی مشرکان (!) این است که نمی‌توان کارهای مختلف را به خدای واحد محض نسبت داد. آیه به آنها پاسخ می‌دهد: در هر لحظه در یک شأن بودن، منافاتی با وحدت محض ندارد؛ زیرا این تکثر به تکثر مخلوقات (من فی السموات و من فی الارض) و نسبت برقرار کردن آنها با او (یسئله) برمی‌گردد، نه به تکثری در ذات خدا.[4]
[1] . این حدیث به طرق اهل سنت هم مکرر از قول ابی‌الدرداء نقل شده است مثلا در سنن ابن ماجه، ج1، ص134
[2] . متن کامل روایت و دعای مذکور که مرحوم مجلسی در قسمت دعاهای مختص روز 21 ماه مبارک رمضان آورده، چنین است:
دَخَلْتُ عَلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع- لَیْلَةَ إِحْدَى وَ عِشْرِینَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فَقَالَ لِی یَا حَمَّادُ اغْتَسَلْتَ قُلْتُ نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَدَعَا بِحَصِیرٍ ثُمَّ قَالَ إِلَى لِزْقِی فَصَلِّ فَلَمْ یَزَلْ یُصَلِّی وَ أَنَا أُصَلِّی إِلَى لِزْقِهِ حَتَّى فَرَغْنَا مِنْ جَمِیعِ صَلَاتِنَا ثُمَّ أَخَذَ یَدْعُو وَ أَنَا أُؤَمِّنُ عَلَى دُعَائِهِ إِلَى أَنِ اعْتَرَضَ الْفَجْرُ فَأَذَّنَ وَ أَقَامَ وَ دَعَا بَعْضَ غِلْمَانِهِ فَقُمْنَا خَلْفَهُ فَتَقَدَّمَ وَ صَلَّى بِنَا الْغَدَاةَ فَقَرَأَ بِفَاتِحَةِ الْکِتَابِ وَ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ فِی الْأُولَى وَ فِی الرَّکْعَةِ الثَّانِیَةَ- بِفَاتِحَةِ الْکِتَابِ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ فَلَمَّا فَرَغْنَا مِنَ التَّسْبِیحِ وَ التَّحْمِیدِ وَ التَّقْدِیسِ وَ الثَّنَاءِ عَلَى اللَّهِ تَعَالَى وَ الصَّلَاةِ عَلَى رَسُولِهِ ص وَ الدُّعَاءِ لِجَمِیعِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُسْلِمَاتِ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ خَرَّ سَاجِداً لَا أَسْمَعُ مِنْهُ إِلَّا النَّفَسَ سَاعَةً طَوِیلَةً ثُمَّ سَمِعْتُهُ یَقُولُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ- لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ خَالِقَ الْخَلْقِ بِلَا حَاجَةٍ فِیکَ إِلَیْهِمْ- لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ مُبْدِئَ الْخَلْقِ لَا یَنْقُصُ عَنْ مُلْکِکَ شَیْءٌ- لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ بَاعِثَ مَنْ فِی الْقُبُورِ- لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ مُدَبِّرَ الْأُمُورِ- لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ دَیَّانَ الدِّینِ وَ جَبَّارَ الْجَبَابِرَةِ- لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ مُجْرِیَ الْمَاءِ فِی الصَّخْرَةِ الصَّمَّاءِ- لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ مُجْرِیَ الْمَاءِ فِی النَّبَاتِ- لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ مُکَوِّنَ طَعْمِ الثِّمَارِ- لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ مُحْصِیَ عَدَدِ الْقَطْرِ وَ مَا تَحْمِلُهُ السَّحَابُ- لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ مُحْصِیَ عَدَدِ مَا تَجْرِی بِهِ الرِّیَاحُ فِی الْهَوَاءِ- لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ مُحْصِی مَا فِی الْبِحَارِ مِنْ رَطْبٍ وَ یَابِسٍ- لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ مُحْصِیَ مَا یَدِبُّ فِی ظُلُمَاتِ الْبِحَارِ وَ فِی أَطْبَاقِ الثَّرَى أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی سَمَّیْتَ بِهِ نَفْسَکَ أَوِ اسْتَأْثَرْتَ بِهِ فِی عِلْمِ الْغَیْبِ عِنْدَکَ وَ أَسْأَلُکَ بِکُلِّ اسْمٍ سَمَّاکَ بِهِ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِکَ مِنْ نَبِیٍّ أَوْ صِدِّیقٍ أَوْ شَهِیدٍ أَوْ أَحَدٍ مِنْ مَلَائِکَتِکَ وَ أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی إِذَا دُعِیتَ بِهِ أَجَبْتَ وَ إِذَا سُئِلْتَ بِهِ أَعْطَیْتَ وَ أَسْأَلُکَ بِحَقِّکَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِمْ وَ بَرَکَاتُکَ وَ بِحَقِّهِمُ الَّذِی أَوْجَبْتَهُ عَلَى نَفْسِکَ وَ أَنَلْتَهُمْ بِهِ فَضْلَکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ الدَّاعِی إِلَیْکَ بِإِذْنِکَ وَ سِرَاجِکَ السَّاطِعِ بَیْنَ عِبَادِکَ فِی أَرْضِکَ وَ سَمَائِکَ وَ جَعَلْتَهُ رَحْمَةً لِلْعَالَمِینَ وَ نُوراً اسْتَضَاءَ بِهِ الْمُؤْمِنُونَ فَبَشِّرَنَا بِجَزِیلِ ثَوَابِکَ وَ أَنْذَرَنَا الْأَلِیمَ مِنْ عِقَابِکَ أَشْهَدُ أَنَّهُ قَدْ جاءَ بِالْحَقِّ وَ صَدَّقَ الْمُرْسَلِینَ وَ أَشْهَدُ أَنَّ الَّذِینَ کَذَّبُوهُ ذَائِقُو الْعَذَابِ الْأَلِیمِ أَسْأَلُکَ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا رَبَّاهْ یَا رَبَّاهْ یَا رَبَّاهْ یَا سَیِّدِی یَا سَیِّدِی یَا سَیِّدِی یَا مَوْلَایَ یَا مَوْلَایَ یَا مَوْلَایَ أَسْأَلُکَ فِی هَذِهِ الْغَدَاةِ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَنِی مِنْ أَوْفَرِ عِبَادِکَ وَ سَائِلِیکَ نَصِیباً وَ أَنْ تَمُنَّ عَلَیَّ بِفَکَاکِ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ أَسْأَلُکَ بِجَمِیعِ مَا سَأَلْتُکَ وَ مَا لَمْ أَسْأَلْکَ مِنْ عَظِیمِ جَلَالِکَ مَا لَوْ عَلِمْتُهُ لَسَأَلْتُکَ بِهِ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ أَنْ تَأْذَنَ لِفَرَجِ مَنْ بِفَرَجِهِ فَرَجُ أَوْلِیَائِکَ وَ أَصْفِیَائِکَ مِنْ خَلْقِکَ وَ بِهِ تُبِیدُ الظَّالِمِینَ وَ تُهْلِکُهُمْ عَجِّلْ ذَلِکَ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ وَ أَعْطِنِی سُؤْلِی یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ فِی جَمِیعِ مَا سَأَلْتُکَ لِعَاجِلِ الدُّنْیَا وَ آجِلِ الْآخِرَةِ یَا مَنْ هُوَ أَقْرَبُ إِلَیَّ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ أَقِلْنِی عَثْرَتِی وَ اقْلِبْنِی بِقَضَاءِ حَوَائِجِی یَا خَالِقِی وَ یَا رَازِقِی وَ یَا بَاعِثِی وَ یَا مُحْیِیَ عِظَامِی وَ هِیَ رَمِیمٌ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اسْتَجِبْ لِی دُعَائِی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ فَلَمَّا فَرَغَ رَفَعَ رَأْسَهُ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ سَمِعْتُکَ وَ أَنْتَ تَدْعُو بِفَرَجِ مَنْ بِفَرَجِهِ فَرَجُ أَصْفِیَاءِ اللَّهِ وَ أَوْلِیَائِهِ أَ وَ لَسْتَ أَنْتَ هُوَ قَالَ لَا ذَاکَ قَائِمُ آلِ مُحَمَّدٍ ع- قُلْتُ فَهَلْ لِخُرُوجِهِ عَلَامَةٌ قَالَ نَعَمْ کُسُوفُ الشَّمْسِ عِنْدَ طُلُوعِهَا ثُلُثَیْ سَاعَةٍ مِنَ النَّهَارِ وَ خُسُوفُ الْقَمَرِ [فِی] ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ وَ فِتْنَةٌ یُظِلُّ أَهْلَ مِصْرَ الْبَلَاءُ وَ قَطْعُ النِّیلِ اکْتَفِ بِمَا بَیَّنْتُ لَکَ وَ تَوَقَّعْ أَمْرَ صَاحِبِکَ لَیْلَکَ وَ نَهَارَکَ فَإِنَّ اللَّهَ کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فِی شَأْنٍ لَا یَشْغَلُهُ شَأْنٌ عَنْ شَأْنٍ ذَلِکَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ وَ بِهِ تَحْصِینُ أَوْلِیَائِهِ وَ هُمْ لَهُ خَائِفُونَ.
[3] . این حدیث هم بسیار مرتبط است اما چون در کانال بنایم بر اختصار بود این را دیگر آنجا نگذاشتم
قَالَ أَخْبَرَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبَّاسٍ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى الْعَطَّارُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیِّ قَالَ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنْ نَصْرِ بْنِ مُزَاحِمٍ عَنْ أَبِی خَالِدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أُمِّهِمَا[3] فَاطِمَةَ بِنْتِ الْحَسَنِ ع عَنْ أَبِیهَا الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ ص قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَدْعُو بِهَذَا الدُّعَاءِ بَیْنَ کُلِّ رَکْعَتَیْنِ مِنْ صَلَاةِ الزَّوَالِ الرَّکْعَتَانِ الْأَوَّلَتَانِ اللَّهُمَّ أَنْتَ أَکْرَمُ مَأْتِیٍّ وَ أَکْرَمُ مَزُورٍ ... یَا عَظِیمُ إِنَّهُ لَا یَغْفِرُ الْعَظِیمَ إِلَّا الْعَظِیمُ یَسْئَلُهُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فِی شَأْنٍ یَا مَنْ هُوَ کُلَّ یَوْمٍ فِی شَأْنٍ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اجْعَلْ لِی فِی شَأْنِکَ شَأْنَ حَاجَتِی وَ حَاجَتِی هِیَ فَکَاکُ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ وَ الْأَمَانُ مِنْ سَخَطِکَ وَ الْفَوْزُ بِرِضْوَانِکَ وَ جَنَّتِکَ وَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ امْنُنْ بِذَلِکَ عَلَیَّ وَ بِکُلِّ مَا فِیهِ صَلَاحِی...
فلاح السائل و نجاح المسائل، ص138
رسول اکرم ص بعد از هر دورکعت از نوافل نماز ظهر دعا می‌کرد؛ در فرازی از دعای بعد از دو رکعت اول ایشان آمده است:
خداوندا! .... اى بزرگ، بىگمان گناه بزرگ را جز بزرگواری نمىآمرزد که تمام کسانى که در آسمانها و زمین هستند از او درخواست مىکنند، هر روزى او در کارى است؛ اى کسى که هر روز در کارى هستى، بر محمّد و آل محمّد درود فرست، و امر حاجت مرا از جمله امور خویش قرار ده، و حاجتم همان رهایىام از آتش جهنّم، و ایمنى از ناخشنودى تو، و کامیابى به خشنودى و بهشتت مىباشد. بر محمّد و آل محمّد درود فرست، و به این امور و هر چیزى که صلاح من در آن است، بر من منّت گذار ...
[4] . بدین بیان، شاید این آیه ردی بر «قاعده الواحد» هم باشد. قاعده الواحد یک مشکل فلسفی مهم نیز دارد: می گویند خدا حیث واحد دارد و ... . سوال این است که آیا خود حیثیت مقدم برخداست یا خداوند است که «حیثیت» را حیثیت کرده است: «کَیْفَ أَصِفُهُ بِحَیْثٍ وَ هُوَ الَّذِی حَیَّثَ الْحَیْثَ حَتَّى صَارَ حَیْثاً فَعُرِفَتِ الْحَیْثُ بِمَا حَیَّثَ لَنَا مِنَ الْحَیْث» (کافی1 /104) اگر حیثیت امری متاخر از خداست، پس نمی‌توان با حیثیت خدا را محدود کرد. پس تعبیر «حیثیت واحد دارد» از باب سلب تکثر در اوست، نه از باب توصیف حقیقی او؛ و لذا نمی‌توان بر آن نتیجه منطقی (لوازم حیثیت) را بار کرد. البته ظاهرا فلاسفه متاخر (به ویژه در حکمت متعالیه) متوجه این اشکال بوده‌اند و لذا بسیط بودن را در معنای عرفانی به کار گرفته‌اند (که همه حیثیات را در خود دارد) نه در معنای فلسفی (که فقط یک حیثیت دارد) و لذا با قبول «وجود منبسط» (اولین فیض الهی که حاوی همه متکثرات است) در واقع بین «کل یوم هو فی شأن» با آیه «و ما امرنا الا واحده» جمع کرده‌اند. خدا هر روز در شأنی است؛ اما نه به این معنا که این کارهای مختلف را در زمانها مختلف انجام دهد، بلکه کل کار او یکجا و فرازمان است؛ و عملا قاعده الواحد با کارکردهایی که در فلسفه مشاء داشت، از خاصیت افتاده است.