185) سوره نحل (16) آیه 32 الَّذینَ تَتَوَفَّاهُم
بسم الله الرحمن الرحیم
185) سوره نحل (16) آیه 32
الَّذینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ طَیِّبینَ یَقُولُونَ سَلامٌ عَلَیْکُمْ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ
ترجمه
[متقین عبارتند از] همان کسانی که فرشتگان آنها را، در حالی که پاک و طیّب هستند، قبض روح می‌کنند، می‌گویند سلام بر شما، داخل بهشت شوید به خاطر آنچه که همواره انجام می‌دادید.
حدیث
1) از زید بن علی ع [فرزند امام سجاد ع] روایت شده است:
در روز قیامت، منادی ندا می‌دهد: کجایند «کسانی که فرشتگان آنها را، در حالی که پاک و طیّب هستند، قبض روح می‌کنند، می‌گویند سلام بر شما»؟
پس عده‌ای بلند می‌شوند در حالی که صورتهایشان نورانی است. به آنها گفته می‌شوند: شما کیانید؟
می‌گویند: ما دوستداران امیرالمومنین علی بن ابی‌طالب ع هستیم.
خطاب می‌شود: به چه جهت او را دوست داشتید؟
می‌گویند: پروردگارا ! به خاطر اطاعتش نسبت به تو و به پیامبرت.
به آنها خطاب می‌شود: راست گفتید! «داخل بهشت شوید به خاطر آنچه که همواره انجام می‌دادید».
تفسیر فرات الکوفی، ص234
فُرَاتٌ قَالَ حَدَّثَنِی الْحُسَیْنُ بْنُ سَعِیدٍ مُعَنْعَناً عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ [ع] قَالَ:
یُنَادِی مُنَادٍ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَیْنَ الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ طَیِّبِینَ یَقُولُونَ سَلامٌ عَلَیْکُمْ قَالَ فَیَقُومُ قَوْمٌ مبیاضی الْوُجُوهِ فَیُقَالُ لَهُمْ مَنْ أَنْتُمْ فَیَقُولُونَ نَحْنُ الْمُحِبُّونَ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع فَیُقَالُ لَهُمْ بِمَا أَحْبَبْتُمُوهُ فَیَقُولُونَ یَا رَبَّنَا بِطَاعَتِهِ لَکَ وَ لِرَسُولِکَ فَیُقَالُ لَهُمْ صَدَقْتُمْ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ.
2) در فرازی از نامه امیرالمومنین به اهالی مصر - هنگامی که محمد بن ابی‌بکر را به عنوان حاکم آنجا فرستاد - آمده است:
بسم الله الرحمن الرحیم از بنده خدا امیرمومنان علی بن ابی‌طالب به اهالی مصر و محمد بن ابی‌بکر.
سلام علیکم.
خدایی را شاکرم که خدایی جز او نیست. اما بعد ...
... بندگان خدا! مرگ و سکرات آن را [= دشواری‌هایی که عقل را از سر می‌پراند] جدی بگیرید و برای آن آماده شوید که یکدفعه به نحوی عظیم به شما می‌رسد:
یا با خوبی‌ای که هیچ بدی در آن نیست، ویا با بدی‌ای که هرگز خوبی‌ای همراهش نیست.
یا شخص را با آمدنش به بهشت نزدیک می‌کند و یا انسان را با آمدنش به جهنم نزدیک می‌کند؛
و هیچکسی نیست که روحش از بدنش جدا شود مگر اینکه بفهمد که به کدام سرمنزل می‌رسد: به بهشت یا به جهنم؛ آیا دشمن خداست یا دوست و ولیّ خدا؟
اگر از اولیاء الله باشد درهای بهشت به رویش گشوده و مسیرهای آن برایش مهیا می‌شود و آنچه را که خداوند در آن برایش آماده کرده، می‌بیند؛ پس از هر دلمشغولی‌ای فارغ می‌گردد و هرگونه بار سنگینی از پشتش برداشته می‌شود؛
و اگر از دشمنان خدا باشد درهای جهنم به رویش گشوده و مسیرهای آن برایش مهیا می‌گردد و آنچه را که خداوند در آن برایش آماده کرده می‌بیند، پس هر گونه امر ناخوشایندی بدو روی می‌آورد و هر گونه شادی‌ای از او رخت برمی‌بندد.
همه اینها در لحظه مرگ رخ می‌دهد و آنجاست که شخص به یقین می‌رسد که خداوند عز و جل می‌فرماید: «کسانی که فرشتگان آنها را، در حالی که پاک و طیّب هستند، قبض روح می‌کنند، می‌گویند سلام بر شما، داخل بهشت شوید به خاطر آنچه که همواره انجام می‌دادید» و می‌فرماید: «کسانی که فرشتگان جانشان را مىگیرند در حالى که بر خود ستمکار بودهاند. پس، از در تسلیم درمىآیند [و مىگویند:] «ما هیچ کار بدى نمىکردیم.» آرى، خدا به آنچه مىکردید داناست. پس، از درهاى جهنم وارد شوید و در آن همیشه بمانید، و حقّا که چه بد است جایگاه متکبران.»
الغارات، ج1، ص237؛ الأمالی (للمفید)[1]، ص264؛ الأمالی (للطوسی)،ص27
عن عبد اللَّه بن الحسن عن عبایة قال: کتب علیّ- علیه السّلام- الى محمّد و أهل مصر:
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ- مِنْ عَبْدِ اللَّهِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ إِلَى أَهْلِ مِصْرَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ سَلَامٌ عَلَیْکُمْ فَإِنِّی أَحْمَدُ إِلَیْکُمُ اللَّهَ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ أَمَّا بَعْد ...
... احْذَرُوا یَا عِبَادَ اللَّهِ الْمَوْتَ وَ سَکْرَتَهُ وَ أَعِدُّوا لَهُ عُدَّتَهُ فَإِنَّهُ یَفْجَؤُکُمْ بِأَمْرٍ عَظِیمٍ بِخَیْرٍ لَا یَکُونُ مَعَهُ شَرٌّ أَبَداً أَوْ بِشَرٍّ لَا یَکُونُ مَعَهُ خَیْرٌ أَبَداً- فَمنْ أَقْرَبُ إِلَى الْجَنَّةِ مِنْ عَامِلِهَا وَ منْ أَقْرَبُ مِنَ النَّارِ مِنْ عَامِلِهَا إِنَّهُ لَیْسَ أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ تُفَارِقُ رُوحُهُ جَسَدَهُ حَتَّى یَعْلَمَ أَیَّ الْمَنْزِلَتَیْنِ یَصِلُ إِلَى الْجَنَّةِ أَمْ إِلَى النَّارِ أَ عَدُوٌّ هُوَ لِلَّهِ أَمْ وَلِیٌّ لَهُ فَإِنْ کَانَ وَلِیّاً لِلَّهِ فُتِحَتْ لَهُ أَبْوَابُ الْجَنَّةِ وَ شُرِعَتْ لَهُ طُرُقُهَا وَ رَأَى مَا أَعَدَّ اللَّهُ لَهُ فِیهَا فَفُرِّغَ مِنْ کُلِّ شُغُلٍ وَ وُضِعَ عَنْهُ کُلُّ ثِقْلٍ وَ إِنْ کَانَ عَدُوّاً لِلَّهِ فُتِحَتْ لَهُ أَبْوَابُ النَّارِ وَ شُرِعَتْ لَهُ طُرُقُهَا وَ نَظَرَ إِلَى مَا أَعَدَّ اللَّهُ لَهُ فِیهَا فَاسْتَقْبَلَ کُلَّ مَکْرُوهٍ وَ تَرَکَ کُلَّ سُرُورٍ کُلُّ هَذَا یَکُونُ عِنْدَ الْمَوْتِ وَ عِنْدَهُ یَکُونُ الْیَقِینُ قَالَ اللَّهُ عَزَّ اسْمُهُ «الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ طَیِّبِینَ یَقُولُونَ سَلامٌ عَلَیْکُمْ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» وَ یَقُولُ «الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ ظالِمِی أَنْفُسِهِمْ فَأَلْقَوُا السَّلَمَ ما کُنَّا نَعْمَلُ مِنْ سُوءٍ بَلى إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ. فَادْخُلُوا أَبْوابَ جَهَنَّمَ خالِدِینَ فِیها فَلَبِئْسَ مَثْوَى الْمُتَکَبِّرِین».[2]
تدبر
1) «الَّذینَ تَتَوَفَّاهُمُ ... ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»:
انسان با عمل خویش (بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ) می‌تواند به وضعیتی برسد که به محض مردن، برای ورود به بهشت از او دعوت شود؛ و واضح است که چنین کسی در محشر هم معطلی‌ای نخواهد داشت (حدیث1). درست نقطه مقابل کسانی که به محض مردن، به سوی جهنم رانده می‌شوند (نحل/32، جلسه185)
2) «تَتَوَفَّاهُمُ ... طَیِّبینَ ... بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»:
تفاوت تعبیر «کنتم تعملون» با «تعملون» در این است که اولی دلالت بر یک روال همیشگی در زندگی دارد. (توضیح در جلسه 34) «طیّب» هم نقطه مقابل «خبیث» است و دلالت بر پاکی و خلوص از هرگونه آلودگی می‌کند. پس عده‌ای با عمل خود، روالی را در زندگی در پیش می‌گیرند که آنها را پاک و خالص می‌کند و پس از مرگ بدون هیچ معطلی به بهشت می‌رود.
3) «تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ طَیِّبینَ یَقُولُونَ سَلامٌ عَلَیْکُمْ»:
کسی که در پاکی زیست و در حال پاکی جان سپرد، به سلامت محض می‌رسد، لذا فرشتگان به خطاب «سلام و سلامتی بر شما» از او استقبال می‌کنند.
4) «ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»:
بهشت را به بها دهند نه بهانه. (قرائتی، تفسیر نور، ج6، ص389)
[1][1] . قَالَ أَخْبَرَنِی أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ حُبَیْشٍ الْکَاتِبُ قَالَ أَخْبَرَنِی الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ الزَّعْفَرَانِیُّ قَالَ أَخْبَرَنِی أَبُو إِسْحَاقَ إِبْرَاهِیمُ بْنُ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ «1» قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی سَعِیدٍ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ الْجَعْدِ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ الْهَمْدَانِیِّ قَالَ لَمَّا وَلَّى أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع مُحَمَّدَ بْنَ أَبِی بَکْرٍ مِصْرَ وَ أَعْمَالَهَا کَتَبَ لَهُ کِتَاباً وَ أَمَرَهُ أَنْ یَقْرَأَهُ عَلَى أَهْلِ مِصْرَ وَ لِیَعْمَلَ بِمَا وَصَّاهُ بِهِ فِیهِ فَکَانَ الْکِتَابُ- بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ- مِنْ عَبْدِ اللَّهِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ إِلَى أَهْلِ مِصْرَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی بَکْرٍ سَلَامٌ عَلَیْکُمْ فَإِنِّی أَحْمَدُ إِلَیْکُمُ اللَّهَ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ أَمَّا بَعْد ...
[2] . این دو روایت هم ناظر به این آیه قابل توجه است:
و فی (نهج البیان2/144) فی معنى «لَهُمُ الْبُشْرى فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ فِی الْآخِرَةِ»: روی عن الباقر و الصادق (علیهما السلام) قالا: «هی الرؤیا الصالحة یراها المؤمن، و فی الآخرة الجنة مما أعده الله له من النعم عند الموت، و هو قول الله تعالى: «الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ طَیِّبِینَ یَقُولُونَ سَلامٌ عَلَیْکُمْ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ» أبدا ثم فی الجنة (البرهان فی تفسیر القرآن، ج3، ص42)
وَ فِی الْخَبَرِ [تفسیر أبی الفتوح الرازیّ ج 5 ص 562]: أَنَّ جَبْرَئِیلَ ع یَهْبِطُ فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ إِلَى الْأَرْضِ فِی سَبْعِینَ أَلْفَ مَلَکٍ وَ مِیکَائِیلَ فِی سَبْعِینَ أَلْفَ مَلَکٍ وَ یَأْتُونَ بِلِوَاءِ الْحَمْدِ وَ لَهُ أَرْبَعُ زَوَایَا وَاحِدَةٌ بِالْمَشْرِقِ وَ وَاحِدَةٌ بِالْمَغْرِبِ وَ وَاحِدَةٌ تَحْتَ الْعَرْشِ وَ وَاحِدَةٌ تَحْتَ الْأَرْضِ السَّابِعَةِ وَ عَلَى اللِّوَاءِ مَکْتُوبٌ أُمَّةٌ مُذْنِبَةٌ وَ رَبٌّ غَفُورٌ وَ مَا مِنْ بَیْتٍ إِلَّا وَ یَأْتِیهِ جَبْرَئِیلُ مَعَ الْمَلَائِکَةِ وَ یُسَلِّمُونَ عَلَیْهِمْ وَ إِلَّا فَیُبْلِغُهُمُ السَّلَامَ فِی خَمْسَةِ مَوَاطِنَ الْأَوَّلُ یَوْمَ الْمَوْتِ فِی قَوْلِهِ تَعَالَى «الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ طَیِّبِینَ یَقُولُونَ سَلامٌ عَلَیْکُمْ» وَ الثَّانِی فِی بَابِ الْجَنَّةِ «وَ قالَ لَهُمْ خَزَنَتُها سَلامٌ عَلَیْکُمْ» وَ الثَّالِثُ فِی الْجَنَّةِ فِی قَوْلِهِ «وَ الْمَلائِکَةُ یَدْخُلُونَ عَلَیْهِمْ مِنْ کُلِّ بابٍ سَلامٌ عَلَیْکُمْ» وَ الرَّابِعُ فِی الْغُرُفَاتِ «سَلامٌ قَوْلًا مِنْ رَبٍّ رَحِیمٍ» وَ الْخَامِسُ عِنْدَ اللَّهِ تَعَالَى «تَحِیَّتُهُمْ یَوْمَ یَلْقَوْنَهُ سَلام» (مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج7، ص460)