21) سوره لیل (92) آیه12 إِنَّ عَلَیْنا لَلْهُدى
بسم الله الرحمن الرحیم
21) سوره لیل (92) آیه12 إِنَّ عَلَیْنا لَلْهُدى
ترجمه
همانا برعهده ما همان هدایت کردن است.
برخی نکته‌های ترجمه برای کمک به تدبر:
1- چون «علینا» مقدم بر «الهدی» آمده پس دلالت بر حصر (یا لااقل: تاکید) می‌کند: هدایت فقط بر عهده ماست.
2- اینکه تاکید عبارت بر «علینا» باشد یا بر «للهدی» در معنا تاثیر می‌گذارد و البته همگی درست‌اند. برخی معانی این گونه خواهد شد:
- برعهده ما (نه بر عهده کس دیگر) هدایت کردن است
- برعهده ما (نه به نفع ما) هدایت کردن است (قابل استنباط از تقابل «علی» در این آیه با «لـ» که در آیه بعدی آمده است)
- برعهده ما هدایت کردن (نه کاری دیگر) است.
3- «هدی» دارای حرف «الـ» است؛ این «الـ»، می‌تواند علامت معرفه بودن باشد (یعنی هدایتی که مخاطب هم می‌داند کدام هدایت مورد نظر است)، می‌تواند علامت جنس باشد (جنس هدایت کردن)، می‌تواند علامت استغراق باشد (هرگونه هدایت کردنی)
حدیث
امروز اول ماه رجب است و دعایی است که امام صادق ع تعلیم دادند که مستحب است صبح و عصر و بعد از تمام نمازها در این ماه خوانده شود؛ که برای بسیاری از مومنین آشناست و در مفاتیح الجنان آمده است. چون موضوعش به آیه امروز مرتبط است به نظرم رسید متن کامل آن دعا با ترجمه اش را امروز مرور کنیم:
رَوَى أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ الْبُرْسِیُّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ أَخْبَرَنِی الْحُسَیْنُ بْنُ أَحْمَدَ بْنَ شَیْبَانَ قَالَ حَدَّثَنَا حَمْزَةُ بْنُ الْقَاسِمِ الْعَلَوِیُّ الْعَبَّاسِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عِمْرَانَ الْبَرْقِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْهَمْدَانِیِّ قَالَ أَخْبَرَنِی مُحَمَّدُ بْنُ سِنَانٍ عَنْ مُحَمَّدٍ السَّجَّادِ فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ قَالَ:
قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع جُعِلْتُ فِدَاکَ هَذَا رَجَبٌ عَلِّمْنِی فِیهِ دُعَاءً یَنْفَعُنِی اللَّهُ بِهِ
قَالَ فَقَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع اکْتُبْ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ قُلْ فِی کُلِّ یَوْمٍ مِنْ رَجَبٍ صَبَاحاً وَ مَسَاءً وَ فِی أَعْقَابِ صَلَوَاتِکَ فِی یَوْمِکَ وَ لَیْلَتِکَ-
یَا مَنْ أَرْجُوهُ لِکُلِّ خَیْرٍ وَ آمَنُ سَخَطَهُ عِنْدَ کُلِّ شَرٍّ یَا مَنْ یُعْطِی الْکَثِیرَ بِالْقَلِیلِ یَا مَنْ یُعْطِی مَنْ سَأَلَهُ یَا مَنْ یُعْطِی مَنْ لَمْ یَسْأَلْهُ وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْهُ تَحَنُّناً مِنْهُ وَ رَحْمَةً أَعْطِنِی بِمَسْأَلَتِی إِیَّاکَ جَمِیعَ خَیْرِ الدُّنْیَا وَ جَمِیعَ خَیْرِ الْآخِرَةِ وَ اصْرِفْ عَنِّی بِمَسْأَلَتِی إِیَّاکَ جَمِیعَ شَرِّ الدُّنْیَا وَ شَرِّ الْآخِرَةِ فَإِنَّهُ غَیْرُ مَنْقُوصٍ مَا أَعْطَیْتَ وَ زِدْنِی مِنْ فَضْلِکَ یَا کَرِیمُ
قَالَ ثُمَّ مَدَّ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع یَدَهُ الْیُسْرَى فَقَبَضَ عَلَى لِحْیَتِهِ وَ دَعَا بِهَذَا الدُّعَاءِ وَ هُوَ یَلُوذُ بِسَبَّابَتِهِ الْیُمْنَى ثُمَّ قَالَ بَعْدَ ذَلِکَ:
یَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ یَا ذَا النَّعْمَاءِ وَ الْجُودِ- یَا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ حَرِّمْ شَیْبَتِی عَلَى النَّارِ.
بحار الأنوار، ج95، ص391
محمد سجاد در ضمن حدیثی طولانی نقل کرده است که به امام صادق ع عرض کردم که: جانم به فدایت! در این ماه رجب دعایی به من بیاموز که خداوند مرا با آن دعا سودی رساند.
فرمود: بنویس بسم الله الرحمن الرحیم و بگو در هر روزی از روزهای رجب، صبح و شام، و بعد از هر نمازت در روز و شبت:
ای کسی که برای هر خیری بدو امید بسته ام؛ و ایمان دارم که در هر لغزش و شری با نارضایتی او همراه است. ای کسی که به ناچیز، فراوان می‌بخشی؛ ای کسی که به آنکه از او درخواست کند می‌بخشی، و نیز به آنکه از تو درخواستی نکرده است و اصلا تو را نمی‌شناسد، نیز از روی مهربانیت نسبت به او و از روی رحمتت می‌بخشی؛ پس با این درخواست من از تو همه خیرات و خوبی‌های دنیا و همه خیرات و خوبی‌های آخرت را به من ببخش؛ و با این درخواست من از تو همه بدی‌های دنیا و بدی‌های آخرت را از من دور کن؛ چرا که آنچه تو می‌بخشی کم شدنی نیست؛ و از فضل خود بر من بیفزا؛ ای بزرگوار!
[راوی می‌گوید:] آنگاه دیدم که دست چپ خود را بلند کردو محاسنش را به دست گرفت و این دعا را می‌خواند در حالی که انگشتان دست راستش را به علامت تضرع و التماس حرکت می‌داد و سپس فرمود:
ای که صاجب جلالت و بزرگواری هستی، ای که صاحب نعمت و جودی، محاسن مرا بر آتش حرام گردان!
(توجه: در برخی از ترجمه‌های مفاتیح، عبارت « آمَنُ سَخَطَهُ عِنْدَ کُلِّ شَرٍّ » به صورت «از سخط و خشم او در هر شری در امان هستم» اما ظاهرا ترجمه درست همان است که بالا نوشتم خصوصا که در برخی از اسناد این دعا که برخی عباراتش اندکی متفاوت است، به جای تعبیر «شر»، تعبیر «عثرة» (به معنای لغزش و گناه) آمده است. مثلا کافی، ج2، ص584)
تدبر
1) هدایت فقط برعهده خداست، نه حتی برعهده پیامبر (سوره قصص، آیه55). البته پیامبر (چه رسد به من و امثال من) باید وظیفه‌اش را انجام دهد؛ اما اینکه حالا پس اینکه ابلاغ کرد، هدایت هم حاصل بشود یا نشود، برعهده خود خداست نه بر عهده ما. لذا اگر در کار فرهنگی وظیفه‌مان را درست شناختیم و درست عمل کردیم، ولی تاثیری در مخاطب ندیدیم، ناراحت نشویم. ما کارمان را درست انجام دهیم، خدا خودش بلد است کار خودش را درست انجام دهد.
2) هدایت کردن یعنی کمک کردن برای به مقصد رسیدن. در آیه فرمود:تنها کاری که در قبال ما برعهده خداست، هدایت کردن است. چرا؟ چون خدا برای مخلوقاتش در مجموع دو کار انجام می‌دهد: آنها را می‌آفریند و هدایت می‌کند (سوره طه، آیه 50) پس هدایت کردن یعنی همه آن کارهایی که خدا بعد از آفرینش برای ما انجام می‌دهد. پس اگر خوب بنگریم روزی دادن، امکان شغل و ازدواج و ... مهیا کردن و ... همگی جزء هدایت کردن خداست. پس هدایت کردن فقط آموزش نماز و روزه نیست؛ و این سخن که «همه سخنان دین فقط برای هدایت کردن است»، معنای عمیقی دارد و تعجب اینکه امروزه روشنفکرمآبان از آن، «دین حداقلی» (= اینکه نیاز نیست دین در همه عرصه‌های زندگی حضور و مداخله داشته باشد) درمی‌آورند!
3) خدا ما را آفرید و رهایمان نکرد. (سوره قیامت، آیه 36) بلکه هدایت ما را برعهده گرفت. ما چقدر این اقدام خدا را جدی می‌گیریم؟ چقدر به هدایت او تن می‌دهیم؟ خوشحالیم که خدا ما را هدایت کرده یا ناراحتیم و ترجیح می‌دهیم کاری به ما کاری نداشته باشد؟ آیا مفهوم «آزادی» را درست فهمیده‌ایم؟
4) اگر خدا با ما جز هدایت کاری نمی‌کند، پس هیچ سختی‌ای سختی نیست (سوره انشراح، آیه5)؛ و هیچ مصیبتی مصیبت نیست. واقعا همه چیز عالی است و من چقدر خرسندم: ما رایت الا الجمیل.
5) اگر خدا هدایت ما را برعهده گرفته، آیا نیاز است این در و آن در بزنیم و دنبال هر دعوتی راه بیفتیم؟ اگر هدایت، همه نیازهای مادی و معنوی ما را شامل می‌شود، پس فقط باید سراغ خودش برویم (سوره حمد، آیه 5) راه خودش هم را از طریق پیام به پیام‌آورش (پیامبرش) داده که به ما بدهد، آن هم با عشق! (آل عمران، آیه 31) حیف نیست که آدم این راه را جدی نگیرد و مرتب معترض باشد که چرا خدا برای هدایت من (از جمله برای روزی من، برای ازدواج من، برای ...) کاری نمی‌کند و بعد هرکس یک وضعیت بزک‌کرده‌ای را بیاورد، دل ما را ببرد؟