یک آیه در روز

حدیث

الف. والدین

1) از امام صادق ع سوال می‌شود درباره این سخن خداوند عز وجل که می‌فرماید: «[بر شما باد] به والدین احسان کردن» که این احسان چیست؟

فرمودند: احسان آن است که در صحبت و همنشینی با آنان نیکویی کنی و آنان را به تکلف نیندازی که آنچه را که بدان نیاز دارند از تو درخواست کنند، هرچند که خودشان ابراز بی‌نیازی کنند [باز به رفع نیاز آنان اقدام کنی] که همانا خداوند می فرماید «به [مقام] «بِرّ» [= نیکی] نخواهید رسید مگر آنچه را دوست دارید انفاق کنید.

من لا یحضره الفقیه، ج‏4، ص408

رَوَى الْحَسَنُ بْنُ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی وَلَّادٍ الْحَنَّاطِ قَالَ‏ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ الصَّادِقَ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ «وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً» مَا هَذَا الْإِحْسَانُ؟

فَقَالَ الْإِحْسَانُ أَنْ تُحْسِنَ صُحْبَتَهُمَا وَ أَنْ لَا تُکَلِّفَهُمَا أَنْ یَسْأَلَاکَ شَیْئاً مِمَّا یَحْتَاجُونَ إِلَیْهِ وَ إِنْ کَانَا مُسْتَغْنِیَیْنِ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ «لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ»...[1]

 

2) الف. روایت شده که ابن بن تغلب از امام صادق ع درباره سخن خداوند متعال که می‌فرماید «و خدا را بپرستید و هیچ چیز را با او شریک مگردانید و [بر شما باد] به والدین احسان کردن» (نساء/36) سوال کرد که این والدین چه کسانی اند؟

امام ع فرمودند: رسول الله ص و علی بن ابی‌طالب؛ اینان همان والدین [= دو والد، دو پدر] می‌باشند.

ب. و باز از ایشان درباره «و خدا را بپرستید و هیچ چیز را با او شریک مگردانید و [بر شما باد] به والدین احسان کردن و به افراد دارای قرابت [= خویشاوندان]» (نساء/36) نقل شده که فرمودند: همانا رسول الله و علی بن ابی‌طالب والدان هستند و حسن و حسین ع، ذی‌القربی [افراد دارای قرابت، خویشاوندان] می‌باشند.

ج. باز از امام صادق ع روایت شده که فرمودند:

پیامبر اکرم ص فرمود: من یکی از والدان هستم و علی بن ابی‌طالب دیگریِ آن است؛

[امام صادق ع ادامه دادند:] و این دو در هنگام مرگ [برای هرکس حاضر و] دیده می‌شوند.

د. و ابوبصیر هم از امام صادق ع نقل کرده که ایشان فرمودند:

همانا مومن وقتی بمیرد رسول الله ص و علی بن ابی‌طالب در نزد او حاضر می‌شوند؛ و رسول الله ص فرمود: من یکی از والدان هستم و علی بن ابی‌طالب دیگریِ آن است.

از ایشان پرسیدم: این مطلب در کجای کتاب الله آمده است؟

فرمودند: اینکه خداوند می‌فرماید: «و خدا را بپرستید و هیچ چیز را با او شریک مگردانید و [بر شما باد] به والدین احسان کردن» (نساء/36)

تفسیر فرات الکوفی، ص104-105

الف. فُرَاتٌ قَالَ حَدَّثَنِی سَعِیدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ مَالِکٍ مُعَنْعَناً عَنْ أَبِی مَرْیَمَ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: کُنَّا عِنْدَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ [ع‏] فَسَأَلَهُ أَبَانُ بْنُ تَغْلِبَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى «اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً» قَالَ هَذِهِ الْآیَةُ الَّتِی فِی النِّسَاءِ من الوالدان [وَالِدَیْنِ‏]؟ قَالَ جَعْفَرٌ: رَسُولُ اللَّهِ ص وَ عَلِیُّ [بْنُ أَبِی طَالِبٍ‏] ع [وَ] هُمَا الْوَالِدَانِ.

ب. فُرَاتٌ قَالَ حَدَّثَنِی جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِیدٍ الْأَحْمَسِیُّ مُعَنْعَناً عَنْ جَعْفَرٍ [صَّادِقِ‏] ع فِی قَوْلِهِ [تَعَالَى‏] وَ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص وَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ ع هُمَا الْوَالِدَانِ [والدین‏] وَ بِذِی الْقُرْبى‏ قَالَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ ع.

ج. فُرَاتٌ قَالَ حَدَّثَنِی جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْفَزَارِیُّ مُعَنْعَناً عَنْ مُعَلَّى بْنِ خُنَیْسٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ:

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص: أَنَا أَحَدُ الْوَالِدَیْنِ وَ عَلِیُّ [بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع ص‏] الْآخَرُ؛ وَ هُمَا عِنْدَ الْمَوْتِ یُعَایَنَانِ [آخَرُ یُعَایَنَانِ عِنْدَ الْمَوْتِ وَ هُمَا یُعِینَانِ عِنْدَ الْمَوْتِ‏].

د. فُرَاتٌ قَالَ حَدَّثَنِی جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْفَزَارِیُّ مُعَنْعَناً عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ [ع‏] یَقُولُ إِنَّ الْمُؤْمِنَ إِذَا مَاتَ رَأَى رَسُولَ اللَّهِ ص وَ عَلِیّاً [ع‏] یَحْضُرَانِهِ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَنَا أَحَدُ الْوَالِدَیْنِ وَ عَلِیٌّ الْآخَرُ قَالَ قُلْتُ وَ أَیُّ مَوْضِعٍ ذَلِکَ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ قَالَ قَوْلُهُ «اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً».

در مناقب آل أبی طالب ع (لابن شهرآشوب)، ج‏3، ص105 حدیث اول و احادیث مشابه دیگری[2]، و نیز در تفسیر العیاشی، ج‏1، ص241، فراز پایانی روایت د از ابوبصیر، هم از امام باقر ع و هم از امام صادق ع روایت شده است.[3]

 

3) از رسول الله ص روایت شده است که فرمودند:

حق علی ع بر مسلمانان همانند حق پدر بر فرزندانش است.

فضائل أمیر المؤمنین ع (لابن عقده کوفی)، ص77؛ جامع الأخبار(للشعیری)، ص14؛ بشارة المصطفى لشیعة المرتضى، ص269؛ الأمالی (للطوسی)، ص54[4]

ابن عقدة، قال: حدّثنا عیسى بن عبد اللّه المحمّدی من ولد علیّ بن محمّد بن عمر بن علی، قال: حدّثنی أبی، عن أبیه‏ عن جدّه علیّ علیه السّلام، قال: قال رسول اللّه صلى اللّه علیه و [آله و] سلم: «حَقُّ عَلِیٍّ عَلَى الْمُسْلِمِینَ کَحَقِّ الْوَالِدِ عَلَى وَلَدِهِ».

این مضمون بقدری در مسلمانان صدر اسلام رایج بوده که در رجزهایی که یاران امیرالمومنین ع در جنگ صفین در مقابل اصحاب معاویه می‌خواند بر این مطلب تاکید می‌کردند؛ مثلا: جَارِیَةُ بْنُ قُدَامَةَ السَّعْدِیّ وقتی در برابر عبدالرحمن پسر خالد بن ولید (که پرچمدار لشکر معاویه بود) قرار می‌گیرد، چنین رجز می‌خواند:

اثْبُتْ لِصَدْرِ الرُّمْحِ یَا ابْنَ خَالِدٍ / اثْبُتْ لِلَیْثِ ذِی فُلُولِ حَارِدٍ

مِنْ أُسْدِ خَفَّانَ شَدِیدِ السَّاعِدِ / یَنْصُرُ خَیْرَ رَاکِعٍ وَ سَاجِدٍ

مَنْ حَقُّهُ عِنْدِی کَحَقِّ الْوَالِدِ / ذَاکُمْ عَلِیٌّ کَاشِفُ الْأَوَابِدِ. (وقعة صفین، ص396)

و این روایت نبوی در کتب اهل سنت با سندهای متعدد از بسیاری از صحابه، از جمله: جابر بن عبدالله انصاری، ابوایوب انصاری، عمار یاسر، انس بن مالک[5] و خود امیرالمومنین ع روایت شده است؛ مثلا در: شرف المصطفى (الخرکوشی، م407) ج5، ص513[6]؛ مناقب علیّ (ابن المغازلی، م483)، ص99[7]؛ تاریخ دمشق (ابن عساکر، م571) ج42، ص307-308[8]

 

4) روایتی از پیامبر اکرم ص نقل شده که ایشان به حضرت علی ع فرمودند: «أَنَا وَ أَنْتَ أَبَوَا هَذِهِ الْأُمَّةِ: من و تو پدران این امتیم.» این روایت بقدری در صدر اسلام در میان مسلمانان شایع بوده که حتی در کتب لغتی که اهل سنت تدوین کرده‌اند هم به مناسبت کلمه «أب» به این روایت اشاره کرده‌اند (مثلا در: مفردات ألفاظ القرآن، ص57[9]) از موارد جالب این است که در در تفسیر مسنوب به امام حسن عسکری، در ذیل آیه 83 سوره بقره که مشتمل بر همین تعبیر «وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً» می‌باشد، این مضمون که پیامبر و امیرالمومنین ع پدران این امت‌اند، در قالب روایات متعددی از تمامی 13 معصومِ پیش از امام زمان ع روایت شده است؛ که در هریک، یکی از امامان نکته‌ای را درباره این پدریِ آنان بیان می‌کنند. اغلب این روایات به طور مجزا در کتب روایی دیگر آمده است؛ اما جمع اینها در کنار هم زیبایی خاصی ارائه می‌کند که در اینجا تقدیم می‌شود.

1. رسول الله ص فرمود: برترن والدان شما و سزاوارترین آنان به سپاس‌گزاریِ شما [از آنان] [حضرت] محمد ص و [حضرت] علی ع می‌باشند.

2. و امام علی ع فرمودند: از رسول الله شنیدم که می‌فرمود: من و علی ع پدران این امتیم؛ و قطعا حق ما بر آنان بزرگتر است از حق والدینِ ولادتِ ایشان؛ چرا که ما آنان را - اگر از ما اطاعت کنند - از آتش به سوی سرای جاودان نجات می‌دهیم، و از [راه] عبودیت آنان را به نیکانِ احرار ملحق می‌کنیم.

3. و حضرت فاطمه سلام الله علیها فرمودند: دو پدر این امت [حضرت] محمد ص و [حضرت] علی ع می‌باشند. کجیِ آنان [= امت] را راست می‌کنند و از عذاب همیشگی نجاتشان می‌دهند، البته اگر اطاعتشان کنند؛ و نعمت همیشگی را بر آنان مباح می‌گردانند، البته اگر با آنان همراهی کنند.

4. و امام حسن ع فرمودند: [حضرت] محمد ص و [حضرت] علی ع پدران این امت می‌باشند؛ پس خوشا به حال کسی که به حق آنان معرفت داشت؛ و در هر حالی مطیع آنان بود، که خداوند چنین کسی را در زمره برترین ساکنان بهشت‌هایش می‌گرداند و با کرامات و رضوان خویش وی را خوشبخت می‌کند.

5. و امام حسن ع فرمودند: کسی که ححق دو پدرِ برتر خویش: [حضرت] محمد ص و [حضرت] علی ع، را بشناسد و از آنان آن گونه که سزاوار اطاعت کردن است، اطاعت کند، به او گفته خواهد شد: تا بحبوحه هر بهشتی که دلت می‌خواهد برو!

6. و امام زین‌العابدین ع فرمودند: اگر والدین حقشان بر فرزندانشان به خاطر احسانی که در حق فرزندشان روا می‌دارند، عظیم است؛ پس، از آنجا که احسان [حضرت] محمد ص و [حضرت] علی ع، بر این امت بزرگوارانه‌تر و عظیمتر است، پس آن دو سزاوارترند به اینکه پدران اینان باشند.

7. و امام باقر ع فرمودند: کسی که دوست دارد بداند قدر و منزلتش نزد خداوند چگونه است، پس بنگرد که قدر و منزلت دو پدرِ برترش: [حضرت] محمد ص و [حضرت] علی ع، نزد خویش چگونه است؟

8. و امام صادق ع فرمودند: کسی که حق دو پدرِ برترش: [حضرت] محمد ص و [حضرت] علی ع، را رعایت کند، اگر [مجبور شود که] حق والدین خودش و سایر بندگان خداوند را ضایع کند^*، ضرری به او نخواهد رسید؛ زیرا که آن دو با تلاش خود همگی اینان را راضی خواهند کرد.

9. و امام کاظم ع فرمودند: بزرگی ثواب درود و صلوات فرستادن، به اندازه بزرگی دو پدرِ برتری است که بر آنها درود و صلوات فرستاده می‌شود: [حضرت] محمد ص و [حضرت] علی ع.

10. و امام رضا ع فرمودند: آیا هیچیک از شما بدش نمی‌آید که از پدر و مادرش که او را به دنیا آورده‌اند نفی شود [یعنی گفته شود: این فرزندان آن پدر و مادر نیست]؟

گفتند: ‌بله، قطعا بدمان می‌آید.

پس باید بکوشد که از آن والدینش که از پدر و مادر خودش برترند نفی نشود!

11. و امام جواد ع در برابر کسی که در محضر ایشان گفت: من قطعا [حضرت] محمد ص و [حضرت] علی ع را چنان دوست دارم که اگر تکه‌تکه شود یا با قیچی مرا پاره پاره کنند، از آنان دست برنمی‌دارم، فرمودند: پس بی‌تردید که [حضرت] محمد ص و [حضرت] علی ع، از خودشان به تو چیزی را می‌دهند که تو از خودت بدانه می دهی؛ همانا آنان در روز قضاوت نهایی چنان برای تو جبران کنند که نسبت آنچه تو در راه آنان داده ای به آنچه آنان می‌دهند به اندازه جزئی از یکصدمیلیونیمِ آن هم نشود!

12. و امام هادی ع فرمودند: کسی که والدین دینی‌اش: [حضرت] محمد ص و [حضرت] علی ع، نزد وی از والدین نَسَبی‌اش گرامی‌تر نباشد، بهره‌ای از حلال و حرام خداوند، نه زیاد و نه کم‌، نبرده است.

13. و امام عسکری ع فرمودند: کسی که اطاعت پدران دینی‌اش: [حضرت] محمد ص و [حضرت] علی ع، را بر طاعت پدران نسبی‌اش ترجیح دهد، خداوند عز و جا به او فرماید: قطعا تو را ترجیح می‌دهم همان گونه که [خواسته] مرا ترجیح دادی، و تو را شرفیاب محضر پدران دینی‌ات می‌کنم؛ همان گونه که خودت با ترجیح دادن محبت آن دو بر محبت پدرانِ نسبی‌ات خود را شرافت بخشیدی.

^* ظاهرا مقصود حالتی است که بین رعایت حق پیامبر و امام با رعایت حق والدین خودش و یا دیگران، تزاحمی رخ دهد.

التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری علیه السلام، ص330-333

1. قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ أَفْضَلُ وَالِدَیْکُمْ وَ أَحَقُّهُمَا لِشُکْرِکُمْ مُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌ‏.

2. وَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص یَقُولُ‏ أَنَا وَ عَلِیٌّ أَبَوَا هَذِهِ‏ الْأُمَّةِ، وَ لَحَقُّنَا عَلَیْهِمْ أَعْظَمُ مِنْ حَقِّ أَبَوَیْ وِلَادَتِهِمْ، فَإِنَّا نُنْقِذُهُمْ- إِنْ أَطَاعُونَا- مِنَ النَّارِ إِلَى دَارِ الْقَرَارِ، وَ نُلْحِقُهُمْ مِنَ الْعُبُودِیَّةِ بِخِیَارِ الْأَحْرَارِ.

3. وَ قَالَتْ فَاطِمَةُ ع‏ أَبَوَا هَذِهِ الْأُمَّةِ مُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌّ، یُقِیمَانِ أَوَدَهُمْ‏ وَ یُنْقِذَانِهِمْ مِنَ الْعَذَابِ الدَّائِمِ إِنْ أَطَاعُوهُمَا، وَ یُبِیحَانِهِمُ النَّعِیمَ الدَّائِمَ إِنْ وَافَقُوهُمَا.

4. وَ قَالَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ ع‏ مُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌّ أَبَوَا هَذِهِ الْأُمَّةِ، فَطُوبَى لِمَنْ کَانَ بِحَقِّهِمَا عَارِفاً، وَ لَهُمَا فِی کُلِّ أَحْوَالِهِ مُطِیعاً، یَجْعَلُهُ اللَّهُ مِنْ أَفْضَلِ سُکَّانِ جِنَانِهِ وَ یُسْعِدُهُ بِکَرَامَاتِهِ وَ رِضْوَانِهِ‏.

5. وَ قَالَ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ ع‏ مَنْ عَرَفَ حَقَّ أَبَوَیْهِ الْأَفْضَلَیْنِ: مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ ع، وَ أَطَاعَهُمَا حَقَّ الطَّاعَةِ قِیلَ لَهُ: تَبَحْبَحْ فِی أَیِّ الْجِنَانِ شِئْتَ‏.

6. وَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع‏ إِنْ کَانَ الْأَبَوَانِ إِنَّمَا عَظُمَ حَقُّهُمَا عَلَى أَوْلَادهِمَا لِإِحْسَانِهِمَا إِلَیْهِمْ، فَإِحْسَانُ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ ع إِلَى هَذِهِ الْأُمَّةِ أَجَلُّ وَ أَعْظَمُ فَهُمَا بِأَنْ یَکُونَا أَبَوَیْهِمْ أَحَقُ‏.

7. وَ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الْبَاقِرُ ع‏ مَنْ أَرَادَ أَنْ یَعْرِفَ‏ کَیْفَ قَدْرُهُ عِنْدَ اللَّهِ، فَلْیَنْظُرْ کَیْفَ قَدْرُ أَبَوَیْهِ الْأَفْضَلِ عِنْدَهُ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ ع‏.

8. وَ قَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ ع‏ مَنْ رَعَى حَقَّ أَبَوَیْهِ الْأَفْضَلَیْنِ: مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ ع لَمْ یَضُرَّهُ مَا أَضَاعَ مِنْ حَقِّ أَبَوَیْ نَفْسِهِ وَ سَائِرِ عِبَادِ اللَّهِ، فَإِنَّهُمَا ص یُرْضِیَانِهِمْ بِسَعْیِهِمَا.

9. وَ قَالَ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ ع‏ لَعِظَمُ‏ ثَوَابِ الصَّلَاةِ- عَلَى قَدْرِ تَعْظِیمِ الْمُصَلِّی أَبَوَیْهِ الْأَفْضَلَیْنِ: مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ ع‏.

10. وَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ مُوسَى الرِّضَا ع‏ أَ مَا یَکْرَهُ أَحَدُکُمْ أَنْ یُنْفَى عَنْ أَبِیهِ وَ أُمِّهِ اللَّذَیْنِ وَلَدَاهُ قَالُوا: بَلَى وَ اللَّهِ. قَالَ: فَلْیَجْتَهِدْ أَنْ لَا یُنْفَى عَنْ أَبِیهِ وَ أُمِّهِ‏ اللَّذَیْنِ هُمَا أَبَوَاهُ‏ أَفْضَلَ مِنْ أَبَوَیْ نَفْسِهِ‏.

11. وَ قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ [بْنِ مُوسَى‏] ع حِینَ قَالَ رَجُلٌ بِحَضْرَتِهِ: إِنِّی لَأُحِبُّ مُحَمَّداً وَ عَلِیّاً حَتَّى لَوْ قُطِعْتُ إِرْباً إِرْباً، أَوْ قُرِضْتُ لَمْ أَزُلْ عَنْهُ. قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ ع: لَا جَرَمَ أَنَّ مُحَمَّداً وَ عَلِیّاً یُعْطِیَانِکَ‏ مِنْ أَنْفُسِهِمَا مَا تُعْطِیهِمَا [أَنْتَ‏] مِنْ نَفْسِکَ إِنَّهُمَا لَیَسْتَدْعِیَانِ لَکَ فِی یَوْمِ فَصْلِ الْقَضَاءِ مَا لَا یَفِی مَا بَذَلْتَهُ لَهُمَا بِجُزْءٍ مِنْ مِائَةِ أَلْفِ أَلْفِ جُزْءٍ مِنْ ذَلِکَ‏.

12. وَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ ع‏ مَنْ لَمْ یَکُنْ وَالِدَا دِینِهِ مُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌّ ع أَکْرَمَ عَلَیْهِ مِنْ وَالِدَیْ نَسَبِهِ، فَلَیْسَ مِنَ اللَّهِ فِی حِلٍّ وَ لَا حَرَامٍ، وَ لَا کَثِیرٍ وَ لَا قَلِیلٍ‏.

13. وَ قَالَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ ع‏ مَنْ آثَرَ طَاعَةَ أَبَوَیْ دِینِهِ: مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ ع عَلَى طَاعَةِ أَبَوَیْ نَسَبِهِ، قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ: لَأُوثِرَنَّکَ کَمَا آثَرْتَنِی‏ وَ لَأُشَرِّفَنَّکَ بِحَضْرَةِ أَبَوَیْ دِینِکَ، کَمَا شَرَّفْتَ نَفْسَکَ بِإِیثَارِ حُبِّهِمَا عَلَى حُبِّ أَبَوَیْ نَسَبِکَ‏.

 

5) از امام کاظم ع روایت شده گه ایشان از پدرشان و از جدشان روایت کرده‌اند که امیرالمومنین ع فرمودند:

یکبار رسول الله ص به من دستور داد که بیرون روم و مردم را ندا دهم که:

بدانید هرکس که در پرداخت مزد اجیرش ظلم کند لعنت خداوند بر اوست؛

بدانید هرکس تن به ولایت کسی که واقعا صاحب اختیار و ولیّ او نیست بدهد لعنت خدا بر اوست؛

بدانید که کسی که والدینش را سب و دشنام دهد لعنت خداوند بر اوست.

پس بیرون آمدم و همین طور که رسول الله ص فرموده بود مردم را ندا دادن. عمر بن خطاب رسید و گفت: آیا تفسیر و توضیح آنچه ندا دادی نزد تو هست؟

گفتم:‌ خداوند و رسولش بهتر می‌دانند.

پس عمر و جماعتی از اصحاب پیامبر برخاستند و نزد پیامبر ص آمدند و عمر گفت: یا رسول الله! آیا آنچه علی ع ندا داد تفسیر [خاص]ی دارد؟

پیامبر ص فرمود: بله!

به او امر کردم که ندا دهد «بدانید هرکس که در پرداخت مزد اجیرش ظلم کند لعنت خداوند بر اوست»؛ و خداوند می‌فرماید: «بگو: از شما در مقابل این [ابلاغ رسالت خود] مزدى نمى‏طلبم جز محبت خویشاوندانم» (شوری/23) پس هرکس به ما ظلم کند لعنت خداوند بر او باد.

به او امر کردم که ندا دهد «بدانید هرکس تن به ولایت و سرپرستی کسی که واقعا صاحب اختیار و ولیّ او نیست بدهد لعنت خدا بر اوست»؛ و خداوند می‌فرماید: «پیامبر به مومنان سزاوارتر [= ولیّ‌تر] از خودشان است» (احزاب/6) و هرکس که من مولای اویم پس علی ع مولای اوست

به او امر کردم که ندا دهد «بدانید که کسی که والدینش را سب و دشنام دهد لعنت خداوند بر اوست» و من خدا را شاهد می‌گیرم و شما را شاهد می‌گیرم که من و علی ع پدران این امتیم؛ پس هرکس ما را سب و دشنام دهد لعنت خداوند بر اوست.

پس چون بیرون آمدند عمر گفت: ای اصحاب پیامبر ص! پیامبر ص برای علی ع مساله ولایت را نه در غدیر خم و نه در هیچ جای دیگر به اندازه اینکه امروز انجام داد موکد نکرده بود.

از خباب بن ارت نقل شده که این واقعه هفده [یا: نوزده] روز قبل از رحلت رسول الله ص بود.

طرف من الأنباء و المناقب، ص187-188؛ الصراط المستقیم إلى مستحقی التقدیم، ج‏2، ص93-94

و روى هذه الطّرفة محمّد بن جریر الطبریّ فی کتابه الّذی سماّه‏ «مناقب أهل البیت» ، و رتّبه‏ أبوابا على حروف المعجم، فقال فی باب الیاء ما هذا لفظه:

أبو جعفر، قال: حدّثنا یوسف بن علیّ البلخی، قال: حدّثنی أبو سعید الآدمی بالریّ، قال: حدّثنی عبد الکریم بن هلال، عن الحسین بن موسى بن جعفر ، عن أبی الحسن موسى ابن جعفر، عن أبیه، عن جدّه علیهم السّلام:

أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ: أَمَرَنِی رَسُولُ اللَّهِ ص أَنْ أَخْرُجَ فَأُنَادِیَ فِی النَّاسِ أَلَا مَنْ ظَلَمَ أَجِیراً أَجْرَهُ فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ؛ أَلَا مَنْ تَوَالَى غَیْرَ مَوَالِیهِ فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ؛ أَلَا وَ مَنْ‏ سَبَ‏ أَبَوَیْهِ‏ فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ.

قَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع فَخَرَجْتُ فَنَادَیْتُ فِی النَّاسِ کَمَا أَمَرَنِی النَّبِیُّ ص. فَقَالَ لِی عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ: هَلْ لِمَا نَادَیْتَ بِهِ مِنْ تَفْسِیرٍ؟

فَقُلْتُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ.

قَالَ فَقَامَ عُمَرُ وَ جَمَاعَةٌ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِیِّ ص فَدَخَلُوا عَلَیْهِ فَقَالَ عُمَرُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ هَلْ لِمَا نَادَى عَلِیٌّ مِنْ تَفْسِیرٍ؟

قَالَ: نَعَمْ أَمَرْتُهُ‏ أَنْ یُنَادِیَ «أَلَا مَنْ ظَلَمَ أَجِیراً أَجْرَهُ فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ» وَ اللَّهُ یَقُولُ‏ «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى»‏ فَمَنْ ظَلَمَنَا فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ.

وَ أَمَرْتُهُ أَنْ یُنَادِیَ «مَنْ تَوَالَى غَیْرَ مَوَالِیهِ فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ» وَ اللَّهُ یَقُولُ‏ «النَّبِیُّ أَوْلى‏ بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ»‏ وَ مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلَاهُ؛ فَمَنْ تَوَالَى غَیْرَ عَلِیٍ‏ فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ.

وَ أَمَرْتُهُ أَنْ یُنَادِیَ «مَنْ سَبَّ أَبَوَیْهِ فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ» وَ أَنَا أُشْهِدُ اللَّهَ وَ أُشْهِدُکُمْ أَنِّی وَ عَلِیّاً أَبَوَا الْمُؤْمِنِینَ فَمَنْ سَبَّ أَحَدَنَا فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ.

فَلَمَّا خَرَجُوا قَالَ عُمَرُ یَا أَصْحَابَ مُحَمَّدٍ مَا أَکَّدَ النَّبِیُّ لِعَلِیٍّ فِی الْوَلَایَةِ فِی غَدِیرِ خُمٍّ وَ لَا فِی غَیْرِهِ أَشَدَّ مِنْ تَأْکِیدِهِ فِی یَوْمِنَا.

هَذَا قَالَ خَبَّابُ بْنُ الْأَرَتِّ هذه الوقعة و کَانَ قَبْلَ وَفَاةِ النَّبِیِّ ص بسبعة [بِتِسْعَةَ] عَشَرَ یَوْماً.

 

---

[1]. ثُمَّ قَالَ «إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ کِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍ‏» إِنْ أَضْجَرَاکَ‏ «وَ لا تَنْهَرْهُما» إِنْ ضَرَبَاکَ‏ «وَ قُلْ لَهُما قَوْلًا کَرِیماً» وَ الْقَوْلُ الْکَرِیمُ أَنْ تَقُولَ لَهُمَا غَفَرَ اللَّهُ لَکُمَا فَذَاکَ مِنْکَ قَوْلٌ کَرِیمٌ‏ «وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ» وَ هُوَ أَنْ لَا تَمْلَأَ عَیْنَیْکَ مِنَ النَّظَرِ إِلَیْهِمَا وَ تَنْظُرَ إِلَیْهِمَا بِرَحْمَةٍ وَ رَأْفَةٍ وَ أَنْ لَا تَرْفَعَ صَوْتَکَ فَوْقَ أَصْوَاتِهِمَا وَ لَا یَدَکَ فَوْقَ أَیْدِیهِمَا وَ لَا تَتَقَدَّمَ قُدَّامَهُمَا.

[2]. أَبَانُ بْنُ تَغْلِبَ عَنِ الصَّادِقِ ع «وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً» قَالَ الْوَالِدَانِ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ عَلِیٌّ ع.

سَالِمٌ الْجُعْفِیُّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع وَ أَبَانُ بْنُ تَغْلِبَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ نَزَلَتْ فِی رَسُولِ اللَّهِ وَ فِی عَلِیٍّ وَ رُوِیَ مِثْلُ ذَلِکَ فِی حَدِیثِ ابْنِ جَبَلَةَ

وَ رَوَى أَبُو الْمَضَا صَبِیحٌ عَنِ الرِّضَا قَالَ النَّبِیُّ أَنَا وَ عَلِیٌّ الْوَالِدَانِ.

وَ رُوِیَ عَنْ بَعْضِ الْأَئِمَّةِ ع فِی قَوْلِهِ «أَنِ اشْکُرْ لِی وَ لِوالِدَیْکَ» أَنَّهُ نَزَلَ فِیهِمَا.

النَّبِیُّ ص أَنَا وَ عَلِیٌّ أَبَوَا هَذِهِ الْأُمَّةِ أَنَا وَ عَلِیٌّ مَوْلَیَا هَذِهِ الْأُمَّةِ.

[3]. عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ أَحَدُ الْوَالِدَیْنِ وَ عَلِیٌّ الْآخَرُ فَقُلْتُ أَیْنَ مَوْضِعُ ذَلِکَ فِی کِتَابِ اللَّهِ قَالَ إقرَأ «اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً».

عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص أَحَدُ الْوَالِدَیْنِ وَ عَلِیٌّ الْآخَرُ وَ ذَکَرَ أَنَّهَا الْآیَةُ الَّتِی فِی النِّسَاءِ.

[4]. شیخ طوسی در روایت به جای «المسلمین»، تعبیر «هذه الامة» را آورده است:

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو الطَّیِّبِ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ مَاهَانَ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو مَنْصُورٍ نَصْرُ بْنُ اللَّیْثِ، قَالَ: حَدَّثَنَا مُخَوَّلٌ، قَالَ: حَدَّثَنَا یَحْیَى بْنُ سَالِمٍ، عَنْ أَبِی الْجَارُودِ زِیَادِ بْنِ الْمُنْذِرِ، عَنْ أَبِی الزُّبَیْرِ الْمَکِّیِّ، عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ): حَقُّ عَلِیٍّ عَلَى هَذِهِ الْأُمَّةِ کَحَقِّ الْوَالِدِ عَلَى الْوَلَد

[5]. در مناقب آل أبی طالب ع (لابن شهرآشوب)، ج‏3، ص105 این مطلب را با دو سند از کتب اهل سنت، از انس بن مالک روایت می‌کند که روایت مذکور با واسطه انس را در خود کتب اهل سنت نیافتم: الثَّعْلَبِیُّ فِی رَبِیعِ الْمُذَکِّرِینَ وَ الْخَرْکُوشِیُّ فِی شَرَفِ النَّبِیِّ عَنْ عَمَّارٍ وَ جَابِرٍ وَ أَبِی أَیُّوبَ وَ فِی الْفِرْدَوْسِ عَنِ الدَّیْلَمِیِّ وَ فِی أَمَالِی الطُّوسِیِّ عَنْ أَبِی الصَّلْتِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَنَسٍ کُلُّهُمْ عَنِ النَّبِیِّ قَالَ: حَقُّ عَلِیٍّ عَلَى الْأُمَّةِ کَحَقِّ الْوَالِدِ عَلَى الْوَلَدِ.

وَ فِی کِتَابِ الْخَصَائِصِ عَنْ أَنَسٍ حَقُّ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ عَلَى الْمُسْلِمِینَ کَحَقِّ الْوَالِدِ عَلَى الْوَلَدِ.

[6]. وروى عمار بن یاسر وأبو أیوب قالا: قال رسول الله صلى الله علیه و [آله و] سلم: حق علی بن أبی طالب على المسلمین کحق الوالد على ولده.

[7]. أخبرنا أبو الحسن علی بن الحسین بن الطیب إجازة قال: حدثنا عبید الله بن أحمد المقرئ الحافظ قال: حدثنی محمد بن إسماعیل الوراق قال: حدثنی أبو العباس أحمد بن محمد بن سعید بن عقدة الحافظ قال: حدثنا عیسى بن عبد الله المحمدی من ولد علی بن محمد بن عمر بن علی قال: حدثنی أبی عن أبیه عن جده علی علیه السلام قال: قال رسول الله صلى الله علیه و [آله و] سلم: «حق علیّ على المسلمین کحق الوالد على ولده».

[8]. أخبرنا أبو غالب بن البقاء أنا أبو الغنائم بن المأمون أنا أبو الحسن الدارقطنی أنا أبو الطیب المنادی نا أحمد بن محمد بن إسماعیل نا سلیمان بن الربیع النهدی نا کادح بن رحمة نا زیاد بن المنذر عن أبی الزبیر عن جابر قال:

قال رسول الله (صلى الله علیه و [آله و] سلم) حق علی بن أبی طالب على هذة الأمة کحق الوالد على ولده.

قال الدارقطنی هذا حدیث غریب من حدیث أبی الزبیر عن جابر ومن حدیث أبی الجارود زیاد بن المنذر عن أبی الزبیر تفرد به کادح بن رحمة عنه أخبرنا أبو القاسم بن السمرقندی وأبو عبد الله الحسین بن علی بن أحمد بن الشالنجی وأبو البرکات یحیى بن الحسن بن الحسین المدائنی وأبو بکر محمد وأبو عمرو عثمان ابنا أحمد بن عبید الله بن دحروج قالوا أنا أبو الحسین بن النقور نا عیسى بن علی قال قرئ على أبی الحسن محمد بن نوح الجندیسابوری وأنا أسمع قیل له حدثکم أحمد بن یحیى الصوفی نا أحمد بن المفضل بن عمر العنبری نا جعفر الأحمر عن أبی رافع نا عبید الله بن عبد الرحمن عن أبیه عن عمار بن یاسر وعن أبی أیوب قالا:

قال رسول الله (صلى الله علیه و [آله و] سلم) حق علی على المسلمین حق الوالد على ولده.

أخبرنا أبو القاسم بن السمرقندی أنا أبو القاسم بن مسعدة أنا حمزة بن یوسف أنا أبو أحمد بن عدی أنا الحسن بن سفیان أنا یوسف بن موسى نا عیسى بن عبد الله العلوی حدثنی أبی عن أبیه عن جده عن علی قال:

قال رسول الله (صلى الله علیه و [آله و] سلم) حق علی على المسلمین کحق الوالد على الولد.

[9]. رُوِیَ أَنَّهُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ [آله و] سَلَّمَ قَالَ لِعَلِیٍّ: «أَنَا وَ أَنْتَ أَبَوَا هَذِهِ الْأُمَّةِ»