ادامه جلسه 844
ادامه جلسه 844
2) از امام باقر ع روایت شده است که امام سحاد ع فرمودندک یکبار بشدت مریض شدم.
پدرم [امام حسین ع] گفت: دلت چه می‌خواهد؟
گفتم: دام می خواهد که از کسانی باشم که به پروردگارم جز آنچه خودش برایم تدبیر می‌کند پیشنهاد نکنم!
فرمود: احسنت! شبیه ابراهیم خلیل شدی آنگاه که جبرئیل به او گفت چه حاجتی داری؟ او گفت: من به پروردگارم پیشنهاد نمی دهم؛ بلکه خداوند مرا بس است و او نیکو کارگزاری است!
الدعوات (للراوندی) ، ص168
عَنِ الْبَاقِرِ ع قَالَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع مَرِضْتُ مَرَضاً شَدِیداً؛ فَقَالَ لِی أَبِی ع: مَا تَشْتَهِی؟
فَقُلْتُ أَشْتَهِی أَنْ أَکُونَ مِمَّنْ لَا أَقْتَرِحُ عَلَى [اللَّهِ] رَبِّی سِوَى مَا یُدَبِّرُهُ لِی.
فَقَالَ لِی أَحْسَنْتَ ضَاهَیْتَ إِبْرَاهِیمَ الْخَلِیلَ ع حَیْثُ قَالَ لَهُ جَبْرَئِیلُ ع هَلْ مِنْ حَاجَةٍ فَقَالَ لَا أَقْتَرِحُ عَلَى رَبِّی بَلْ حَسْبِی اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ
اشاره امام حسین ع است به واقعه‌ای است که پیامبر اکرم - به نقل از امام صادق ع - آن را این گونه بیان فرموده است[1]:
اینکه می‌گوییم ابراهیم، خلیل خداوند است؛ «خلیل» از «خُلّت» اشتقاق یافته و معنای اصلی «خُلّت» فقر و نیازمندی است؛ چرا که او خلیل به درگاه خداوند و نیازمند به او و بریده از همه به سوی او بود، و از غیر او خویشتن‌دار و رویگردان و بی‌نیاز؛
و مطلب از این قرار است که وقتی خواستند او را در آتش بیندازند و او را در منجنیق نهادند، خداوند جبرئیل را فرستاد و فرمود: بنده‌ام را دریاب! پس آمد و او را در میانه هوا و زمین یافت و به او گفت: هرچه به نظرت می‌رسد از من بخواه که برای یاری تو آمده‌ام.
حضرت ابراهیم ع فرمود: خداوند مرا بس است واو نیکو کارگزاری است! من از غیر او درخواست نمی‌کنم و نیازی به غیر او ندارم؛ و به این جهت او را خلیل خود نامید یعنی فقیر و ینازمند به درگاه خویش و بریده از غیر به سوی او؛ و وقتی که معنای آن را از «خلت» قرار داد یعنی او در معانی‌اش [= امور معنوی] با وی خلوت کرد و ی را به اسراری آگاه ساخت که غیر او را بر آن آگاه نکرد؛ که خلیل کسی است که عالم به شخص و به امورات اوست ...
الإحتجاج (للطبرسی)، ج1، ص24[2]
عن أبی محمد الحسن العسکری عن الصادق ع قال...[3] قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص ...[4] أَنَّ قَوْلَنَا إِبْرَاهِیمُ خَلِیلُ اللَّهِ فَإِنَّمَا هُوَ مُشْتَقٌّ مِنَ الْخَلَّةِ وَ الْخَلَّةُ إِنَّمَا مَعْنَاهَا الْفَقْرُ وَ الْفَاقَةُ فَقَدْ کَانَ خَلِیلًا إِلَى رَبِّهِ فَقِیراً وَ إِلَیْهِ مُنْقَطِعاً وَ عَنْ غَیْرِهِ مُتَعَفِّفاً مُعْرِضاً مُسْتَغْنِیاً وَ ذَلِکَ لَمَّا أُرِیدَ قَذْفُهُ فِی النَّارِ فَرُمِیَ بِهِ فِی الْمَنْجَنِیقِ فَبَعَثَ اللَّهُ جَبْرَئِیلَ فَقَالَ لَهُ أَدْرِکْ عَبْدِی فَجَاءَ فَلَقِیَهُ فِی الْهَوَاءِ فَقَالَ لَهُ کَلِّفْنِی مَا بَدَا لَکَ فَقَدْ بَعَثَنِیَ اللَّهُ لِنُصْرَتِکَ فَقَالَ إِبْرَاهِیمُ حَسْبِیَ اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ إِنِّی لَا أَسْأَلُ غَیْرَهُ وَ لَا حَاجَةَ لِی إِلَّا إِلَیْهِ فَسَمَّاهُ خَلِیلَهُ أَیْ فَقِیرَهُ وَ مُحْتَاجَهُ وَ الْمُنْقَطِعَ إِلَیْهِ عَمَّنْ سِوَاهُ وَ إِذَا جُعِلَ مَعْنَى ذَلِکَ مِنَ الْخَلَّةِ وَ هُوَ أَنَّهُ قَدْ تَخَلَّلَ [به] مَعَانِیَهُ وَ وَقَفَ عَلَى أَسْرَارٍ لَمْ یَقِفْ عَلَیْهَا غَیْرُهُ کَانَ الْخَلِیلُ مَعْنَاهُ الْعَالِمَ بِهِ وَ بِأُمُورِهِ ...[5]
3) از چندین تن از ائمه اطهار روایتی نقل شده است که حضرت امیرالمومنین ع در یک مجلس چهارصد باب از آنچه دین و دنیای انسان مسلمان را آباد می‌کند، به برخی از اصحابش آموخت. قبلا فرازهایی از این روایت قبلا گذشت[6]، در یکی از فرازها می‌فرمایند:
هریک از شما هنگامی که از خواب بیدار شد بگوید:
«لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْحَلِیمُ الْکَرِیمُ الْحَیُّ الْقَیُّومُ وَ هُوَ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ سُبْحَانَ رَبِّ النَّبِیِّینَ وَ إِلَهِ الْمُرْسَلِینَ وَ سُبْحَانَ رَبِّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ مَا فِیهِنَّ وَ رَبِّ الْأَرَضِینَ السَّبْعِ وَ مَا فِیهِنَّ وَ رَبِّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ:
هیچ خدایی نیست به جز خداوند بردبار کریم زنده و پابرجا که بر هر کاری تواناست؛ منزه است پروردگار پیامبران و خدای رسولان و منزه است پروردگار آسمانهای هفتگانه و آنچه در آنهاست و پروردگار زمین‌های هفتگانه و آنچه در آنهاست؛ و پروردگار عرض عظیم و حمد و پاس تنها از آن پروردگار عالمین است.»
پس هنگامی که از بستر برخاست و نشست، پیش از آنکه کامل بلند شود، بگوید:
«حَسْبِیَ اللَّهُ حَسْبِیَ الرَّبُّ مِنَ الْعِبَادِ حَسْبِیَ الَّذِی هُوَ حَسْبِی مُنْذُ کُنْتُ حَسْبِیَ اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیل:
خداوند مرا بس است؛ پروردگار در قبال بندگان مرا بس است؛ بس است کسی که از زمانی که بوده‌ام او مرا بس بوده است؛ خداوند مرا بس است و او نیکو کارگزاری است»
الخصال، ج2، ص625
حَدَّثَنَا أَبِی رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَى بْنِ عُبَیْدٍ الْیَقْطِینِیُّ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ یَحْیَى عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ آبَائِهِ ع أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع عَلَّمَ أَصْحَابَهُ فِی مَجْلِسٍ وَاحِدٍ أَرْبَعَمِائَةِ بَابٍ مِمَّا یُصْلِحُ لِلْمُسْلِمِ فِی دِینِهِ وَ دُنْیَاه قال ...
إِذَا انْتَبَهَ أَحَدُکُمْ مِنْ نَوْمِهِ فَلْیَقُلْ:
«لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْحَلِیمُ الْکَرِیمُ الْحَیُّ الْقَیُّومُ وَ هُوَ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ سُبْحَانَ رَبِّ النَّبِیِّینَ وَ إِلَهِ الْمُرْسَلِینَ وَ سُبْحَانَ رَبِّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ مَا فِیهِنَّ وَ رَبِّ الْأَرَضِینَ السَّبْعِ وَ مَا فِیهِنَّ وَ رَبِّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ»
فَإِذَا جَلَسَ مِنْ نَوْمِهِ فَلْیَقُلْ قَبْلَ أَنْ یَقُومَ:
«حَسْبِیَ اللَّهُ حَسْبِیَ الرَّبُّ مِنَ الْعِبَادِ حَسْبِیَ الَّذِی هُوَ حَسْبِی مُنْذُ کُنْتُ حَسْبِیَ اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیل»
4) حضرت علی ع در نامه‌ای به مخنف بن سلیم، که یکی از کارگزاران حضرت بود، چنین نوشت:
سلام علیکم
خدایی را سپاس می‌گویم که معبودی جز او نیست.
اما بعد، همانا جهاد با کسی که از حق رویگردان شده به خاطر اینکه آن را خوش نمی داشته و به اختیار خویش در خواب کوری و ضلالت فرورفته بر عارفان واجب است؛ همانا خداوند از کسی که در رضایت او بکوشد راضی می‌شود و بر کسی که عصیان او کند خشم می‌گیرد؛ و همانا ما عزم راهی را کرده‌ایم به سوی کسانی که در مورد بندگان خداوند به غیر از آنچه از جانب خداوند نازل شده عمل کردند و اموال عمومی را برای خود برداشتند و حدود الهی را تعطیل کردند و حق را میراندند و در زمین فساد را آشکار کردند و به جای مومنان، فاسقان را به ددوستی برگزیدند؛ و هرگاه ولیّ‌ای از اولیای خداوند بدعتهای آنان را عظیم و ناروا شمرد، او را مورد غضب قرار دادند و دورش کردند و از حقوقش محروم نمودند؛ و اگر ظالمی بر ظلمشان یاریشان کرد با او دوستی کردند و به خود نزدیک نمودند و در حق او عطایا دادند؛ پس بر ظلم اصرار ورزیدند و بر مخالفت اجماع کردند؛ و از قدیم این گونه بودند که در مقابل حقسد می‌شدند و بر گناه همکاری می‌کردند و ظالم بودند.
پس هنگامی که نامه‌ام به دستت رسید مطمئنت‌ترین فرد از یارانت را به جای خویش بگمار و به سوی ما بیا؛ امید است که با رویارویی این دشمن متجاوز نایل شوی و توفیق امر به معروف و نهی از منکر بیایی و در کنار حق قرار گیری و از باطل جدا شوی؛ که نه ما و نه شما از اجر جهاد بی‌نیاز نیستیم و خداوند ما را بس است و او بهترین کارگزار است و هیچ تحول و قدرتی جز به خواست خداوند برتر و عظیم نیست.
وقعة صفین، ص104-105
قَالَ نَصْرٌ وَ فِی حَدِیثِ عُمَرَ بْنِ سَعْدٍ قَالَ: وَ کَتَبَ عَلِیٌّ إِلَى عُمَّالِهِ فَکَتَبَ إِلَى مِخْنَفِ بْنَ سُلَیْمٍ:
سَلَامٌ عَلَیْکَ؛ فَإِنِّی أَحْمَدَ اللَّهَ إِلَیْکَ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ. أَمَّا بَعْدُ، فَإِنَّ جِهَادَ مَنْ صَدَفَ عَنِ الْحَقِّ رَغْبَةً عَنْهُ وَ هَبَّ فِی نُعَاسِ الْعَمَى وَ الضَّلَالِ اخْتِیَاراً لَهُ فَرِیضَةٌ عَلَى الْعَارِفِینَ؛ إِنَّ اللَّهَ یَرْضَى عَمَّنْ أَرْضَاهُ وَ یُسْخِطُ عَلَى مَنْ عَصَاهُ؛ وَ إِنَّا قَدْ هَمَمْنَا بِالْمَسِیرِ إِلَى هَؤُلَاءِ الْقَوْمِ الَّذِینَ عَمِلُوا فِی عِبَادِ اللَّهِ بِغَیْرِ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَ اسْتَأْثَرُوا بِالْفَیْءِ وَ عَطَّلُوا الْحُدُودَ وَ أَمَاتُوا الْحَقَّ وَ أَظْهَرُوا فِی الْأَرْضِ الْفَسَادَ وَ اتَّخَذُوا الْفَاسِقِینَ وَلِیجَةً مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِینَ، فَإِذَا وَلِیٌّ لِلَّهِ أَعْظَمُ أَحْدَاثُهُمْ أَبْغَضُوهُ وَ أَقْصَوْهُ وَ حَرَمُوهُ وَ إِذَا ظَالِمٌ سَاعَدَهُمْ عَلَى ظُلْمِهِمْ أَحَبُّوهُ وَ أَدْنَوْهُ وَ بَرُّوهُ فَقَدْ أَصَرُّوا عَلَى الظُّلْمِ وَ أَجْمَعُوا عَلَى الْخِلَافِ. وَ قَدِیماً مَا صَدُّوا عَنْ الْحَقِّ وَ تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ کانُوا ظالِمِینَ. فَإِذَا أُتِیتَ بِکِتَابِی هَذَا فَاسْتَخْلِفْ عَلَى عَمَلِکَ أَوْثَقَ أَصْحَابِکَ فِی نَفْسِکَ وَ أَقْبِلْ إِلَیْنَا لَعَلَّکَ تَلْقَى هَذَا الْعَدُوَّ الْمُحِلِّ فَتَأْمُرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَى عَنِ الْمُنْکَرِ وَ تُجَامِعَ الْحَقَّ وَ تُبَایِنَ الْبَاطِلَ فَإِنَّهُ لَا غَنَاءَ بِنَا وَ لَا بِکَ عَنْ أَجْرِ الْجِهَادِ «وَ حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ» وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیم.
5) از امیرالمومنین ع روایت شده است:
همانا رسول الله در بیماری‌اش فرمود: من در مورد تو بیم این ندارم که بعد از هدایت گمراه شوی و لیکن بر تو از فاسقان قریش و دشمنی‌شان بیمناکم؛ خداوند ما را بس است و او نیکو کارگزاری است ...
بصائر الدرجات، ج1، ص121
حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ دَاوُدَالرَّقِّیِّ عَنْ أَبِی‌حَمْزَةَ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی‌الْحِجَازِ قَالَ قَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ ع:
...[7] إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ فِی مَرَضِهِ لَسْتُ أَخَافُ عَلَیْکَ أَنْ تَضِلَّ بَعْدَ الْهُدَى وَ لَکِنْ أَخَافُ عَلَیْکَ فُسَّاقَ قُرَیْشٍ وَ عَادِیَتَهُمْ «حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ» ...[8]
6) از امام حسن مجتبی ع روایت شده که من شنیدم که رسول الله ص فرمودند:
من سرور پیامبرانم و علی بن ابی طالب سرور جانشینان است و حسن و حسین سرور جوانان بهشتی‌اند و امامان پس از ایشان سرور تقواپیشگان‌اند. ولیّ ما ولیّ خداست و دشمن ما دشمن خداست و اطاعت از ما اطاعت از خداست و معصیت ما معصیت خداوند عز و جل است؛ و ما را خدا بس است و او نیکو کارگزاری است.
الأمالی( للصدوق)، ص558
حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَى قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْعَبَّاسِ أَحْمَدُ بْنُ زَکَرِیَّا الْقَطَّانُ عَنْ بَکْرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَبِیبٍ قَالَ حَدَّثَنَا تَمِیمُ بْنُ بُهْلُولٍ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ أَبَانٍ عَنْ سَلَّامِ بْنِ أَبِی عَمْرَةَ عَنْ مَعْرُوفِ بْنِ خَرَّبُوذَ عَنْ أَبِی الطُّفَیْلِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص یَقُولُ:
أَنَا سَیِّدُ النَّبِیِّینَ وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ سَیِّدُ الْوَصِیِّینَ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ سَیِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ الْأَئِمَّةُ بَعْدَهُمَا سَادَاتُ الْمُتَّقِینَ وَلِیُّنَا وَلِیُّ اللَّهِ وَ عَدُوُّنَا عَدُوُّ اللَّهِ وَ طَاعَتُنَا طَاعَةُ اللَّهِ وَ مَعْصِیَتُنَا مَعْصِیَةُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیل.
7) از ابوسعید خدری روایت شده که یکبار رسول الله ص فرمود: چگونه خوش باشم در حالی که صاحب صور صورش را آماده کرده و برای دمیدن در آن حاضر نشسته و گوش به انتظار دارد که چه موقع دستور می‌رسد.
گفتند: یا رسول الله چه بگوییم؟ [= چه کنیم]
فرمود: بگویید: حسبنا الله و نعم الوکیل: خدا ما را بس است و او نیکو کارگزاری است.
مجموعة ورام، ج1، ص11؛ کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج2، ص134[9]
رَوَى أَبُو سَعِیدٍ الْخُدْرِیُّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص:
کَیْفَ أُنْعَمُ وَ قَدِ الْتَقَمَ صَاحِبُ الْقَرْنِ الْقَرْنَ وَ جَثَى جِثْیَتَهُ وَ أَصْغَى سَمْعَهُ یَنْتَظِرُ أَنْ یُؤْمَرَ فَیَنْفُخَ!
قَالُوا کَیْفَ نَقُولُ یَا رَسُولَ اللَّهِ؟
قَالَ قُولُوا حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ.
تدبر
1) «الَّذینَ قالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَکُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزادَهُمْ إیماناً وَ قالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکیلُ»
مومن واقعی کسی است که وقتی او را از جمع شدن دشمنان علیه وی می‌ترسانند، نه‌تنها نمی‌ترسد، بلکه ایمانش زیادتر می‌شود!
اینکه چرا از دشمن نمی‌ترسند در ادامه آیه بخوبی معلوم می‌شود: چون خدا را کافی می‌بینند و کار خود را به خدا واگذار کرده‌اند؛ اما چرا ایمانشان زیادتر شد؟
الف. مؤمن وقتى در گرداب بلا قرار مىگیرد، توکّل و اتصال خود را با خدا بیشتر مىکند. (تفسیر نور، ج1، ص654) و همین مایه زیاد شدن ایمانش می‌شود.
ب. خداوند به مومنان بارها یادآوری کرده است که کسی که در مسیر حق قدم برمی‌دارد، حتما در این مسیر با دشمن دارد و سختی‌های فراوانی مواجه خواهد شد؛ و نصرت خداوند در اوج سختی‌ها می‌رسد. پس، وقتی به او خبر می‌دهند که سختی‌های شدیدی در راه است، می‌فهمد که آنچه به وی وعده داده بودند درست بود و از این رو، ایمانش بیشتر می‌شود؛ یعنی همان مضمونی که صریحا در جنگ احزاب بدان اشاره شد:
«وَ لَمَّا رَأَ الْمُؤْمِنُونَ الْأَحْزابَ قالُوا هذا ما وَعَدَنَا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ صَدَقَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ ما زادَهُمْ إِلاَّ إیماناً وَ تَسْلیما: و به محض اینکه مومنان احزاب را دیدند گفتند این همان است که خدا و رسولش به ما وعده دادند، و خدا و رسولش راست گفتند؛ و بر آنان جز ایمانی و تسلیمی نیفزود.» (احزاب/22)
(درباره این آیه سوره احزاب در جلسه 440 به تفصیل بحث شد: http://yekaye.ir/al-ahzab-33-22/)
ج. چون مومن می‌داند که ایمان آوردن با امتحانات سخت الهی همراه است: «أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُون» (عنکبوت/2؛ بحث این آیه در جلسه 399 گذشت: http://yekaye.ir/al-ankaboot-29-2/) و به تعبیر ساده‌تر:
«هرکه در این دار مقرب‌تر است جام بلا بیشترش می‌دهند» (کافی، ج2، ص252)[10]
از این رو، مومنان وقتی با سختی‌های بیشتری مواجه می‌شوند، خود را مصداق کسانی می‌بینند که به خاطر ایمان به سختی و زحمت افتاده‌اند، از این رو، به ایمانشان دلگرم‌تر می‌گردند و همین موجب می‌شود ایمانشان فزونی یابد.
به تعبیر دیگر،
چه‌بسا این زیادت ایمان به خاطر این بوده که خبرهای وحیانی‌ای که بدانها رسیده بود که پیش از آنکه نصرت الهی بیاید، آنها در راه خداوند اذیت می‌شوند؛ و این اذیت‌ها را علامتی بر رسیدن نصرت می‌دیدند. (المیزان، ج2، ص65)
د. وقتی انسانی، بویژه انسانی که خود را برحق می‌بیند و در حقانیت خود شک ندارد، بر انجام کاری تصمیم قاطع می‌گیرد، هر مخالفتی او را بر انجام تصمیمش مصمم‌تر می‌کند؛ بویژه اگر آن مخالفت از جانب کسانی باشد که بدانها حسن ظن ندارد. (المیزان، ج2، ص65)
ه. ...
2) «الَّذینَ قالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَکُمْ فَاخْشَوْهُمْ»
نفرمود: به آنان گفتند مردم برای شما جمع شده‌اند «و آنان را ترساندند»؛ بلکه صریحا از آنان این را ذکر کرد که گفتند: «پس بترسید»!
این تعبیر نشان می‌دهد که هدف دشمن از ایجاد شایعه، مشخصاً ایجاد رعب و وحشت در میان مومنان است؛ و نه اطلاع‌رسانی و خیرخواهی!
در واقع، این آیه هشدار می‌دهد که:
در برابر تبلیغاتِ و جنگ روانى دشمن نهراسید، و در تحلیل‌ها مواظب افراد نفوذى دشمن باشید. (تفسیر نور، ج1، ص654)
3) «الَّذینَ قالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَکُمْ فَاخْشَوْهُمْ»
چرا آن کسانی که این شایعه را در میان مسلمانان پراکندند را صریحا اسم نبرد و یا دست کم از آنان به عنوان منافق یاد نکرد، بلکه با تعبیر «ناس: مردم» از آنان یاد کرد؟
الف. چون شایعه پراکندن از طریق مردم انجام می‌شود؛ مردمی که چه‌بسا خودشان منافق نباشند و قصد بدی هم ندارند، و چه‌بسا قصدشان خیرخواهی و آگاه کردن است؛ اما ابزار دست منافقان و دشمنان می‌شوند.
ثمره اخلاقی-اجتماعی
صرف قصد خوب داشتن برای انتقال اخباری که می‌شنویم کافی نیست!
گاه با قصد خوب، ابزار شایعه‌پراکنی دشمنان می‌شویم!
در آیه دیگری ریشه این خطا را این دانسته که این شایعه پراکندن را امری سهل و کم اهمیت می‌شمریم در حالی که از منظر کسی که بر عالَم اشراف دارد، اصلا چنین نیست! إِذْ تَلَقَّوْنَهُ بِأَلْسِنَتِکُمْ وَ تَقُولُونَ بِأَفْواهِکُمْ ما لَیْسَ لَکُمْ بِهِ عِلْمٌ وَ تَحْسَبُونَهُ هَیِّناً وَ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ عَظیم (نور/15)
ب. چون در شایعه شخصی که آن را می‌پراکند مهم نیست؛ مهم اثری است که بر شایعه بار می‌شود.
ج. ...
4) «الَّذینَ قالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَکُمْ فَاخْشَوْهُمْ»
چرا کسانی که خبر حمله دشمن را دادند در مورد دشمن از تعبیر «ناس: مردم» استفاده کردند، نه از تعابیری مانند از «کفار» یا «اعداء: دشمنان»؟
الف. کسانی که قصد تضعیف روحیه مومنان را دارند، سعی می‌کنند دشمن را «عموم مردم» معرفی کنند، که مومنان خود را در مقابل کل جوامع بشری ببینند و از ایمانشان دست بردارند!
تطبیق بر روز
از بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، کسانی که قصد وادار کردن ملت ما به عقب‌نشینی از اهدافشان را داشته‌اند، همواره دشمنان ایران اسلامی - که البته چندتا از حکومتهای قلدر جهان هستند - «جامعه جهانی» معرفی می‌کرده‌اند!!!
ب. کسانی که قصد تضعیف روحیه مومنان را دارند، سعی می‌کنند مرز مومن و کافر، و دوست و دشمن را کمرنگ کنند، و چنین القا کنند که آن کسانی که علیه شما جمع شده‌اند همین مردم‌اند و شما در مقابل مردم قرار گرفته‌اید!
ج. ...
5) «فَاخْشَوْهُمْ فَزادَهُمْ إیماناً وَ قالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکیلُ»
کسی که کارش را به خدا واگذار کند، جای هیچ نگرانی و ترسی ندارد، زیرا
اولا خداوند بی‌شریک است؛ پس برای انجام هر کاری بتنهایی کافی است؛
ثانیا خداوند عالم مطلق و قادر علی الاطلاق است: پس بهترین کارگزار برای انجام هر کاری است.
6) «فَاخْشَوْهُمْ فَزادَهُمْ إیماناً وَ قالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکیلُ»
قوىترین اهرم در برابر تهدیدات دشمن، ایمان و توکّل به خداست. (تفسیر نور، ج1، ص654)
7) «اسْتَجابُوا ... حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ»
هم حرکت وتلاش لازم است، هم ایمان وتوکّل. (تفسیر نور، ج1، ص654)
[1] . این روایتی طولانی است که امام صادق ع درباره جدل احسن و جدل ناشایست از قول امام صادق ع نقل می‌کنند و امام صادق ع در فرازی از پاسخ خود درباره جدل احسن به جدل‌های پیامبر ص اشاره می‌کنند و فرازی از آن قبلا در
جلسه 171 حدیث 1 http://yekaye.ir/ya-seen-036-80/ و این فراز عینا در جلسه 368، حدیث1 http://yekaye.ir/al-qyiamah-75-4/
جلسه 635، حدیث4 http://yekaye.ir/al-kahf-18-54/
و جلسه 831، حدیث1 http://yekaye.ir/ya-seen-36-81/ گذشت.
[2] . این حدیث در مجموعة ورام، ج1، ص222 چنین خلاصه شده است: رُوِیَ أَنَّهُ لَمَّا قَالَ جَبْرَئِیلُ ع لِإِبْرَاهِیمَ وَ قَدْ رُمِیَ إِلَى النَّارِ مِنَ الْمَنْجَنِیقِ أَ لَکَ حَاجَةٌ قَالَ أَمَّا إِلَیْکَ فَلَا وَ فِی قَوْلِهِ حَسْبِیَ اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ أَنَّهُ قَالَ ذَلِکَ حِینَ أُرْمِیَ بِهِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى وَ إِبْراهِیمَ الَّذِی وَفَّى
[3] . قَالَ أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ الْعَسْکَرِیُّ ع ذُکِرَ عِنْدَ الصَّادِقِ ع الْجِدَالُ فِی الدِّینِ وَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص وَ الْأَئِمَّةَ ع قَدْ نَهَوْا عَنْهُ فَقَالَ الصَّادِقُ ع لَمْ یُنْهَ عَنْهُ مُطْلَقاً وَ لَکِنَّهُ نُهِیَ عَنِ الْجِدَالِ بِغَیْرِ الَّتِی هِیَ أَحْسَن ... فَقَامَ إِلَیْهِ رَجُلٌ آخَرُ وَ قَالَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ ص أَ فَجَادَلَ رَسُولُ اللَّهِ؟ فَقَالَ الصَّادِقُ ع مَهْمَا ظَنَنْتَ بِرَسُولِ اللَّهِ مِنْ شَیْءٍ فَلَا تَظُنَّنَّ بِهِ مُخَالَفَةَ اللَّهِ ... فَقَالَ لَهُ یَا مُحَمَّدُ أَ وَ لَسْتُمْ تَقُولُونَ إِنَّ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلُ اللَّهِ؟ قَالَ قَدْ قُلْنَا ذَلِکَ. قَالَ فَإِذَا قُلْتُمْ ذَلِکَ فَلِمَ مَنَعْتُمُونَا مِنْ أَنْ نَقُولَ إِنَّ عِیسَى ابْنُ اللَّهِ؟
[4] . إِنَّهُمَا لَنْ یَشْتَبِهَا لِـ
[5] . وَ لَا یُوجِبُ ذَلِکَ تَشْبِیهَ اللَّهِ بِخَلْقِهِ أَ لَا تَرَوْنَ أَنَّهُ إِذَا لَمْ یَنْقَطِعْ إِلَیْهِ لَمْ یَکُنْ خَلِیلَهُ وَ إِذَا لَمْ یَعْلَمْ بِأَسْرَارِهِ لَمْ یَکُنْ خَلِیلَهُ وَ إِنَّ مَنْ یَلِدُهُ الرَّجُلُ وَ إِنْ أَهَانَهُ وَ أَقْصَاهُ لَمْ یَخْرُجْ عَنْ أَنْ یَکُونَ وَلَدَهُ لِأَنَّ مَعْنَى الْوِلَادَةِ قَائِمٌ بِهِ ثُمَّ إِنْ وَجَبَ لِأَنَّهُ قَالَ لِإِبْرَاهِیمَ خَلِیلِی أَنْ تَقِیسُوا أَنْتُمْ فَتَقُولُوا بِأَنَّ عِیسَى ابْنُهُ وَجَبَ أَیْضاً کَذَلِکَ أَنْ تَقُولُوا لِمُوسَى إِنَّهُ ابْنُه ...
[6] . جلسه90، حدیث3 http://yekaye.ir/hud-001-113/
جلسه 246، حدیث1 http://yekaye.ir/al-aaraf-7-26/
جلسه294، حدیث3 http://yekaye.ir/al-maaarij-70-23/
جلسه 337، حدیث2 http://yekaye.ir/al-balad-90-8/
جلسه388، حدیث5 http://yekaye.ir/al-qiyamah-75-30/
جلسه 466، حدیث3 http://yekaye.ir/al-muzzammil-73-20/
جلسه 637، پاورقی 6 http://yekaye.ir/al-kahf-18-56/
جلسه 649، پاورقی 3 http://yekaye.ir/al-kahf-18-68/
جلسه 655، حدیث3 http://yekaye.ir/al-kahf-18-74/
جلسه 766، حدیث2 http://yekaye.ir/ya-seen-36-19/
جلسه 791، حدیث2 http://yekaye.ir/ya-seen-36-43/
جلسه 795، حدیث 1 http://yekaye.ir/ya-seen-36-47/
[7] . إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص خَتَمَ مِائَةَ أَلْفِ نَبِیٍّ وَ أَرْبَعَةً وَ عِشْرِینَ أَلْفَ نَبِیٍّ وَ خَتَمْتُ أَنَا مِائَةَ أَلْفِ وَصِیٍّ وَ أَرْبَعَةً وَ عِشْرِینَ أَلْفَ وَصِیٍّ وَ کُلِّفْتُ وَ مَا تَکَلَّفَ الْأَوْصِیَاءُ قَبْلِی وَ اللَّهُ الْمُسْتَعانُ وَ
[8] . عَلَى أَنَّ ثُلُثَیِ الْقُرْآنِ فِینَا وَ فِی شِیعَتِنَا فَمَا کَانَ مِنْ خَیْرٍ فَلَنَا وَ لِشِیعَتِنَا [وَ] ثُلُثَ الْبَاقِی أَشْرَکْنَا فِیهِ النَّاسَ فَمَا کَانَ فِیهِ مِنْ شَرٍّ فَلِعَدُوِّنَا ثُمَّ قَالَ قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ إِلَى آخِرِ الْآیَةِ فَنَحْنُ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ شِیعَتُنَا أُولُو الْأَلْبَابِ وَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ عَدُوُّنَا وَ شِیعَتُنَا هُمُ الْمُهْتَدُونَ.
[9] . روایت با اندک تفاوتی در کشف الغمه چنین است: وَ بِالْإِسْنَادِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص کَیْفَ أَنْعَمُ وَ صَاحِبُ الْقَرْنِ قَدِ الْتَقَمَهُ صَاحِبُ الْحُوتِ وَ حَنَا جَبْهَتَهُ وَ أَصْغَى بِسَمْعِهِ وَ یَنْتَظِرُ مَتَى یُؤْمَرُ فَیَنْفُحَ قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ فَمَا تَأْمُرُنَا قَالَ قُولُوا حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ؛ غَرِیبٌ مِنْ حَدِیثِ الثَّوْرِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ تَفَرَّدَ بِهِ الرَّمْلِیُّ عَنِ الْقُرْبَانِیِّ وَ مَشْهُورَةٌ مَا رَوَاهُ أَبُو نُعَیْمٍ وَ غَیْرُهُ عَنِ الثَّوْرِیِّ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ عَطِیَّةَ عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ.
[10] . عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ:
إِنَّ أَشَدَّ النَّاسِ بَلَاءً الْأَنْبِیَاءُ ثُمَّ الَّذِینَ یَلُونَهُمْ ثُمَّ الْأَمْثَلُ فَالْأَمْثَل.