سفارش تبلیغ
صبا ویژن

799) سوره یس (36) آیه50 فَلا یسْتَطیعُونَ تَوْصِیةً وَ لا إِلی‏

 بسم الله الرحمن الرحیم

799) سوره یس (36) آیه50

فَلا یسْتَطیعُونَ تَوْصِیةً وَ لا إِلی‏ أَهْلِهِمْ یَرْجِعُونَ

4 ذی‌القعده 1439

ترجمه

پس دیگر نه توان سفارش کردنی دارند و نه به سوی اهل و عیالشان برمی‌گردند.

اختلاف قرائت

کلمه «یرجعون» در یکی از قرائات اربعه عشر (ابن محیصن) ‌به صیغه مجهول (یُرجَعون) قرائت شده است. (البحر المحیط، ج‏9، ص73)[1]

نکات ادبی

یسْتَطیعُونَ

قبلا بیان شد که ماده «طوع‏» در اصل به معنای تسلیم شدن و انقیاد و اطاعت کردن می‌باشد و نقطه مقابل «اکراه و اجبار» است «ائْتِیا طَوْعاً أَوْ کَرْهاً» (فصلت/11)

وقتی این ماده به باب استفعال برود (استطاع یستطیع) به معنای قدرت و طاقت بر انجام کاری داشتن است (لَنْ تَسْتَطیعَ مَعِیَ صَبْراً؛ کهف/67 و 72 و 75) یعنی چیزی که به خاطر آن، انجام دادن فعل مقدور می‌گردد و مصدر آن «استطاعة» است که در اصل «استطواع» بوده که واو آن حذف شده و به جایش در انتها «ة» افزوده شده است که این چنین حالتی در کلمات معتل اجوف رایج است مانند استعانة و استعاذة. از ابن‌سکیت نقل شده که این کلمه در لهجه‌های مختلف عرب به چهار صورت أستطیع و اسطیع و استتیع و استیع تلفظ شده است که در دومی «ت» به خاطر التقای با «ط» افتاده است (لَمْ تَسْطِعْ عَلَیْهِ؛ کهف/82) در سومی، «ط» به «ت» تبدیل شده و در چهارمی این دو حالت با هم رخ داده است.

جلسه 656 http://yekaye.ir/al-kahf-18-75/

حدیث

1) از رسول اکرم ص روایت شده که فرمودند:

... همانا من شما را به تقوای الهی سفارش می‌کنم و به این خوب در وضعیت خویش بنگرید و کمتر نسبت به معادتان غفلت ورزید و با آنچه فانی می‌شود آنچه را که باقی است بخرید و بدانید که همانا این دنیا روزگارش معدود و روزی‌هایش تقسیم شده و مهلت‌هایش معلوم است و آخرت ابدیتی است که پایان ندارد و سرنوشتی است که نهایت ندارد و نعمتی است که زوال نپذیرد؛ پس بدانید که چه می‌خواهید و از شما چه خواسته‌اند؛ و از دنیا هرآنچه شما را از آخرت به خود مشغول می‌دارد رها کنید و برحذر باشید از حسرت افراط‌کاران و پشیمانی فریفتگان؛ و در آنچه باقی مانده جبران ما فات کنید و آماده کوچ کردن از سرای نابودی و به سرای قرار شوید و برحذر باشید از اینکه مرگ در حالی که مغرور شده‌اید غافلگیرتان کند و در حالی که آماده و مستعد او نیستند به سوی شما بشتابد که همانا خداوند متعال می‌فرماید «پس دیگر نه توان سفارش کردنی دارند و نه به سوی اهل و عیالشان برمی‌گردند» (یس/50) چه بسیار صاحب عقلی که دلخواه‌هایش وی را از آنچه برای آن آفریده شده بود باز داشت تا همانند کسی شد که عقلی ندارد؛ و خویشتن را در خطاهایش معذور نشمارید و در آنچه دلخواهتان است جدل باطل نکنید و همتتان را یاری حق قرار دهید خواه در جانب شما باشد یا در جانب کسی که به جدل با او مشغولید که همانا خداوند متعال می‌فرماید «ای کسانی که ایمان آورده‌اید یاریگر خدا باشید» (صف/14) نه اینکه یاریگر دلخواه‌هایتان و شیطان باشید؛ و بدانید چیزی دین را نابود نکند به اندازه پیشوای گمراهی و گمراه‌کننده و جدل منافق به باطل؛ و دنیا گردن طالبان و مشتاقان خویش را بریده؛ و بدانید که همانا قبر باغی از باغهای بهشت یا حفره‌ای از حفره‌های آتش است؛ پس آن را با عمل صالح آماده و مهیا سازید که مَثَل آن کس از شما که کار خوب انجام می‌دهد مَثَلِ کسی است که کلام خودش را جاری می‌سازد [ادعای خودش را محقق می‌کند] که همانا خداوند متعال فرمود «پس برای خویشتن آماده می‌کنند» (روم/44) و هرگاه دیدید که خداوند به بنده‌ای آنچه دوست دارد می‌دهد در حالی که وی همچنان بر معصیت خداست، بدانید که وی مبتلا به سنت استدراج شده است که خداوند متعال می‌فرماید «بزودی آنان را از آن جایی که نمی‌دانند بتدریج می‌گیریم» (اعراف/182)

إرشاد القلوب (للدیلمی)، ج‏1، ص75

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص

...[2] إِنِّی أُوصِیکُمْ بِتَقْوَى اللَّهِ وَ حُسْنِ النَّظَرِ لِأَنْفُسِکُمْ وَ قِلَّةِ الْغَفْلَةِ عَنْ مَعَادِکُمْ وَ ابْتِیَاعِ مَا یَبْقَى بِمَا یَفْنَى وَ اعْلَمُوا أَنَّهَا أَیَّامٌ مَعْدُودَةٌ وَ الْأَرْزَاقُ مَقْسُومَةٌ وَ الْآجَالُ مَعْلُومَةٌ وَ الْآخِرَةُ أَبَدٌ لَا أَمَدَ لَهُ وَ أَجَلٌ لَا مُنْتَهَى لَهُ وَ نَعِیمٌ لَا زَوَالَ لَهُ فَاعْرِفُوا مَا تُرِیدُونَ وَ مَا یُرَادُ بِکُمْ وَ اتْرُکُوا مِنَ الدُّنْیَا مَا یَشْغَلُکُمْ عَنِ الْآخِرَةِ وَ احْذَرُوا حَسْرَةَ الْمُفَرِّطِینَ وَ نَدَامَةَ الْمُغْتَرِّینَ وَ اسْتَدْرِکُوا فِیمَا بَقِیَ مَا فَاتَ وَ تَأَهَّبُوا لِلرَّحِیلِ مِنْ دَارِ الْبَوَارِ إِلَى دَارِ الْقَرَارِ وَ احْذَرُوا الْمَوْتَ أَنْ یُفَاجِئَکُمْ عَلَى غِرَّةٍ وَ یُعَجِّلَکُمْ عَنِ التَّأَهُّبِ وَ الِاسْتِعْدَادِ وَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى قَالَ «فَلا یَسْتَطِیعُونَ تَوْصِیَةً وَ لا إِلى‏ أَهْلِهِمْ یَرْجِعُونَ» فَرُبَّ ذِی عَقْلٍ أَشْغَلَهُ هَوَاهُ عَمَّا خُلِقَ لَهُ حَتَّى صَارَ کَمَنْ لَا عَقْلَ لَهُ وَ لَا تَعْذِرُوا أَنْفُسَکُمْ فِی خَطَئِهَا وَ لَا تُجَادِلُوا بِالْبَاطِلِ فِیمَا یُوَافِقُ هَوَاکُمْ وَ اجْعَلُوا هَمَّکُمْ نَصْرَ الْحَقِّ مِنْ جِهَتِکُمْ أَوْ مِنْ جِهَةِ مَنْ یُجَادِلُکُمْ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى یَقُولُ «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُونُوا أَنْصارَ اللَّهِ» فَلَا تَکُونُوا أَنْصَاراً لِهَوَاکُمْ وَ الشَّیْطَانِ وَ اعْلَمُوا أَنَّهُ مَا هَدَمَ الدِّینَ مِثْلُ إِمَامِ ضَلَالَةٍ وَ أَضَلَّ وَ جِدَالُ مُنَافِقٍ بِالْبَاطِلِ وَ الدُّنْیَا قَطَعَتْ رِقَابَ طَالِبِیهَا وَ الرَّاغِبِینَ إِلَیْهَا وَ اعْلَمُوا أَنَّ الْقَبْرَ رَوْضَةٌ مِنْ رِیَاضِ الْجَنَّةِ أَوْ حُفْرَةٌ مِنْ حُفَرِ النِّیرَانِ فَمَهِّدُوهُ بِالْعَمَلِ الصَّالِحِ فَمَثَلُ أَحَدِکُمْ یَعْمَلُ الْخَیْرَ کَمَثَلِ الرَّجُلِ یُنْفِذُ کَلَامَهُ یُمَهِّدُ لَهُ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى «فَلِأَنْفُسِهِمْ یَمْهَدُونَ» وَ إِذَا رَأَیْتُمُ اللَّهَ یُعْطِی الْعَبْدَ مَا یُحِبُّ وَ هُوَ مُقِیمٌ عَلَى مَعْصِیَتِهِ فَاعْلَمُوا أَنَّ ذَلِکَ اسْتِدْرَاجٌ لَهُ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى «سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَیْثُ لا یَعْلَمُونَ».

 

2) حذیفه می‌گوید: مردم روالشان این بود که از پیامبر ص درباره خیر و خوبی می‌پرسیدند ولی من روالم این بود که از ایشان درباره شر و بدی سوال می کردم که مبادا بدان گرفتار شوم پس پیامبر ص فرمود:

در آخرالزمان فتنه‌هایی است همچون پاره‌های شب تاریک؛ پس چون خداوند متعال بر اهل زمین غضب کند به اسرافیل دستور دهد که دمیدن بیهوش کننده را انجام دهد؛ پس او در صور می‌دمد در حالی که مردم در غفلت‌اند؛ پس یکی در وطنش است و یکی در بازارش و یکی در مزرعه‌اش و یکی در سفرش؛ یکی هم لقمه‌اش را در دست دارد و هنوز به دهانش نرسانده که خاموش می‌شود و از هوش می‌رود؛ و آ« دیگری در حال سخن گفتن با رفیقش است و هنوز کلامش تمام نشده که می‌میرد؛ پس همگی خلایق تا به آخر می‌میرند ...

بستان الواعظین، ص28-29؛ البرهان، ج4، ص730

قَالَ حُذَیْفَة کَانَ النَّاس یسْأَلُون النَّبِی صلى الله عَلَیْهِ وَسلم عَن الْخَیْر وَکنت أَنا أسأله عَن الشَّرّ مَخَافَة أَن یُصِیبنِی فَکَانَ النَّبِی صلى الله عَلَیْهِ وَ أله و سلم یَقُول:

فِی آخر الزَّمَان فتن کَقطع اللَّیْل المظلم فَإِذا غضب الله تَعَالَى على أهل الأَرْض أَمر الله تَعَالَى إسْرَافیل أَن ینْفخ نفخة الصَّعق فینفخ على غَفلَة من النَّاس فَمن النَّاس من هُوَ فِی وَطنه وَ مِنْهُم من هُوَ فِی سوقه وَ مِنْهُم من هُوَ فِی حرثه وَ مِنْهُم من هُوَ فِی سَفَره و َمِنْهُم من یَأْکُل فَلَا یرفع اللُّقْمَة إِلَى فِیهِ حَتَّى یخمد و یصعق وَ مِنْهُم من یحدث صَاحبه فَلَا یتم الْکَلِمَة حَتَّى یَمُوت فتموت الْخَلَائق کلهم عَن آخِرهم ...

تدبر

1) «فَلا یسْتَطیعُونَ تَوْصِیةً وَ لا إِلی‏ أَهْلِهِمْ یرْجِعُونَ»

همانا که به مسخره می‌گفتند کی وعده خدا می‌رسد، وقتی آن صیحه واحد بیاید بقدری سریع جان آنان را می‌گیرد که نه فرصت وصیت کردن پیدا می‌کنند نه می‌توانند نزد اهل و عیالشان برگردند.

نتیجه اخلاقی

خداوند با کسی شوخی ندارد!

 

2) «فَلا یسْتَطیعُونَ تَوْصِیةً وَ لا إِلی‏ أَهْلِهِمْ یرْجِعُونَ»

این آیه تعابیری دارد که همگی بر شدت آن صیحه دلالت می‌کند:

الف. نفرمود «وصیت نمی‌کنند» بلکه فرمود استطاعت وصیت کردن هم ندارند که خیلی شدیدتر است (چرا که گاه شخص وصیت نمی‌کند اما استطاعت آن را دارد)

ب. عدم استطاعت را در مورد «وصیت» مطرح کرد که سخن است، نه عمل و اقدام (ادای واجبات و رد مظالمی که برعهده دارد)؛ و زمان وصیت کردن خیلی کمتر از زمان ادای کارهایی است که باید انجام دهد.

ج. در میان سخن‌های مختلف، وصیت را مطرح کرد که مهمترین خواسته یک نفر است قبل از مرگ؛ یعنی فرصت انجام اهم خواسته‌هایشان هم ندارند.

د. «توصیه» را نکره آورد که خود این نکره دلالت بر تعمیم دارد یعنی استطاعت هیچ گونه وصیتی - حتی در حد یک کلمه - و حتی در حد یک اشاره (چرا که گاه انسان با اشاره به چیزی وصیت می‌کند) هم ندارند.

ه. اضافه کرد که «به نزد اهل و عیالشان هم برنمی‌گردند» که شدت نیاز آنان به وصیت کردن را می‌رساند، چرا که کسی که امید به بازگشت به نزد اهل خویش را دارد این اندازه نگران وصیت کردن نیست.

(مفاتیح الغیب، (فخر رازی) ج‏26، ص290)

 

3) «فَلا یسْتَطیعُونَ تَوْصِیةً»

موقعیتی پیش خواهد آمد که هیچ کس توان وصیت کردن ندارد.

ثمره اخلاقی

پیش از آنکه به چنان موقعیتی گرفتار آییم، اگر وصیتی داریم آن را انجام دهیم.

 

4) «وَ لا إِلی‏ أَهْلِهِمْ یَرْجِعُونَ»

مقصود از اینکه «به سوی اهل خود برنمی‌گردند» چیست؟

الف. فرصت برگشتن به نزد اهل و عیال خود را ندارند و از این جهت نیازشان به وصیت شدیدتر است. (مفاتیح الغیب، ج‏26، ص290)

ب. آنها می‌میرند و به دنیا برنمی‌گردند و کسی که می‌داند که سفری در پیش دارد که بی‌برگشت است بیشتر احساس نیاز به وصیت می‌کند. (مفاتیح الغیب، ج‏26، ص290)

ج. ...

 

 


[1] . و قرأ ابن محیصن: یُرجَعون، بضم الیاء و فتح الجیم.

[2] . خَیْرُ الرِّزْقِ مَا یَکْفِی وَ خَیْرُ الذِّکْرِ مَا یَخْفَى وَ