یک آیه در روز

بسم الله الرحمن الرحیم

578)  سوره لیل (92) آیه 18 

الَّذی یُؤْتی‏ مالَهُ یَتَزَکَّی

ترجمه

آن که مال خود را می‌دهد [تا] تزکیه کند [پاک شود/ نمو یابد]

نکات ترجمه

«یَتَزَکَّی»

از  ماده «زکو» [یا «زکی»] است؛ که قبلا بیان شد این ماده دلالت می‌کند بر نمو و زیادتی که توأم با نوعی طهارت ویا برکت باشد. و کلمه «تزکیه» هم در معنای ممدوح (تطهیر نفس از آلودگی: فاطر/18، شمس/9) و هم در معنای مذموم (خودستایی و خود را از آلودگی‌ها منزه دیدن: نساء/49، نجم/32) به کار رفته است.

 (جلسه84 http://yekaye.ir/al-maidah-005-055/)

این ماده و مشتقاتش 59 بار در قرآن کریم به کار رفته است.

به لحاظ جایگاه نحوی «یتزکی» را غالبا حال دانسته‌اند (او کسی است که مال خود را می‌دهد در حالی که تزکیه می‌کند)؛ اما می‌توان آن را بدل از «یوتی» هم دانست (او کسی است که مال خود را می‌دهد، کسی است که تزکیه می‌کند) (الکشاف، ج4، ص764)

اختلاف قرائت[1]

حدیث

1) از امام صادق ع حدیثی در تاویل آیات این سوره روایت شده است که آخرین فراز آن در جلسه576، حدیث1 گذشت. در ادامه حضرت فرمودند:

«و از آن [آتش] دور داشته شود آن تقواپیشه» یعنی آن مومن؛

«آن که مال خود را می‌دهد [تا] تزکیه شود» یعنی آن که علم را به اهلش می‌دهد.

تفسیر فرات الکوفی، ص568

قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ بْنِ عُبَیْدٍ مُعَنْعَناً عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی ... «وَ سَیُجَنَّبُهَا الْأَتْقَی» الْمُؤْمِنُ «الَّذِی یُؤْتِی مالَهُ یَتَزَکَّی» الَّذِی یُعْطِی الْعِلْمَ أَهْلَهُ

 وَ ما لِأَحَدٍ عِنْدَهُ مِنْ نِعْمَةٍ تُجْزی‏ مَا لِأَحَدٍ عِنْدَهُ مُکَافَأَةٌ إِلَّا ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِ الْأَعْلی‏ الْقُرْبَةُ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی وَ لَسَوْفَ یَرْضی‏ إِذَا عَایَنَ الثَّوَابَ.

2) در جلسه قبل حدیثی از امام صادق ع در تاویل آیات این سوره گذشت. (حدیث2) در ادامه‌اش فرمودند:

«آن که مال خود را می‌دهد [تا] تزکیه شود» آن همان امیرالمومنین است و اشاره است به این سخن خداوند متعال که فرمود «و زکات می دهند در حالی که در رکوع‌اند» (مائده/55)

و «هیچکس نزد او تعمتی ندارد که جزا داده شود» آن رسول الله ص است که هیچکس نعمتی برعهده او ندارد که جزا داده شود ولی نعمت او بر همه خلایق جاری است.

تأویل الآیات الظاهرة، ص782

رَوَی أَحْمَدُ بْنُ الْقَاسِمِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَیْمَنَ بْنِ مُحْرِزٍ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ ... «وَ الَّذِی یُؤْتِی مالَهُ یَتَزَکَّی» قَالَ ذَاکَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَی «وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ» وَ قَوْلُهُ «وَ ما لِأَحَدٍ عِنْدَهُ مِنْ نِعْمَةٍ تُجْزی»‏ فَهُوَ رَسُولُ اللَّهِ ص الَّذِی لَیْسَ لِأَحَدٍ عِنْدَهُ نِعْمَةٌ تُجْزَی وَ نِعْمَتُهُ جَارِیَةٌ عَلَی جَمِیعِ الْخَلْقِ.

3) از امام صادق ع روایت شده است که رسول الله ص فرمودند:

ملعون است، ملعون است مالی که پاک نشود [زکاتش داده نشود].

الکافی، ج‏3، ص504

عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص:

مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَالٌ لَا یُزَکَّى.[2]

4) از امام صادق ع روایت شده است:

هیچ پرنده‌ای به صید نشود مگر اینکه تسبیح را ترک گفته باشد؛ و هیچ مالی آفت نبیند و در معرض تلف قرار نگیرد مگر در صورتی که ادای زکاتش ترک شده باشد.

الکافی، ج‏3، ص504

أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْعَاصِمِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ الْمِیثَمِیِّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ أَبِیهِ أَسْبَاطِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ سَالِمٍ مَوْلَى أَبَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ مَا مِنْ طَیْرٍ یُصَادُ إِلَّا بِتَرْکِهِ التَّسْبِیحَ وَ مَا مِنْ مَالٍ یُصَابُ إِلَّا بِتَرْکِ الزَّکَاةِ.[3]

5) از امیرالمومنین ع روایت شده است:

با ورع و پرهیزکاری است که مومن تزکیه و پاک می‌شود.

تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص274

بِالْوَرَعِ یَتَزَکَّى الْمُؤْمِنُ.

تدبر

1) «الَّذی یُؤْتی‏ مالَهُ یَتَزَکَّی»

مقصود از این آیه چیسبا توجه به اینکه مفعول «یتزکی» را چه بدانیم دست کم دو معنا برای آیه متصور است که به نظر می‌رسد هر دو منظور بوده است:

الف. مالش را در راه خدا انفاق می‌کند و این کار را برای رسیدن به پاکی نزد خدا انجام می دهد نه برای ریا (مجمع‌البیان، ج10، ص761) به تعبیر دیگر با دادن این مال، خود را پاک و تزکیه می‌کند (المیزان، ج20، ص306)

ب. با انفاق و ادای واجیات مالی، مال و اموالش را پاک و طاهر می‌سازد. (حدیث3)

2) «الَّذی یُؤْتی‏ مالَهُ یَتَزَکَّی»

انسان‌های سطحی‌نگر می‌پندارند با جمع‌آوری و نگهداری اموال، دارایی‌شان زیاد می‌شود. اما اگر توجه شود که دارایی حقیقی آن است که همواره برای انسان بماند خواهیم فهمید که با دادن مال و اموال در راه خدا - و نه نگهداری آن- است که تزکیه می‌شویم ارتقا می‌یابیم.

(توضیح بیشتر در جلسه565، حدیث1 و جلسه568، تدبر3)

3) «یُؤْتی‏ مالَهُ یَتَزَکَّی»

[دادن اموال در راه خدا و] کمک به فقرا، راهی است برای تزکیه و خودسازی (تفسیر نور، ج10، ص511)

4) «الْأَتْقَی؛ الَّذی یُؤْتی‏ مالَهُ یَتَزَکَّی»

تقواپیشه واقعی کسی است که اهل انفاق باشد؛

به تعبیر دیگر، از نشانه‌های تقوا کمک‌های مالی خالصانه است. (تفسیر نور، ج10، ص511)

5) «الَّذی یُؤْتی‏ مالَهُ یَتَزَکَّی»

زمانی بخشیدن اموال و کمک به دیگران ارزش دارد که با انگیزه الهی همراه، و برای تزکیه باشد.

6) «الَّذی یُؤْتی‏ مالَهُ یَتَزَکَّی»

هر شی‌ای آلودگی خاص خود را دارد و پاکی متناسب با خود را می‌طلبد.

مال انسان نیز آلودگی‌هایی دارد: شاید مهمترین آلودگی‌اش این باشد که انسان را به خود وابسته می‌کند و تدریجا چنان در چشم انسان جایگاه می‌یابد که انسان تمام زندگی و سرمایه‌های وجودی خود را به جای اینکه خرج رشد معنوی و همیشگی خود کند، خرج جمع‌آوری و انباشت مال و ثروت می‌کند.

شاید بدین جهت است که راه رهایی از آلودگیِ مال و ثروت، انفاق و هزینه کردن آن در راه خدا معرفی شده است.

---

[1] . یَتَزَکَّى / یَزَّکَّى

و قرأ الجمهور: یَتَزَکَّى مضارع تزکى. و قرأ الحسن بن علیّ بن الحسن بن علیّ بن أبی طالب رضی اللّه تعالى عنهم: بإدغام التاء فی الزای

و یتزکى فی موضع الحال، فموضعه نصب. و أجاز الزمخشری أن لا یکون له موضع من الإعراب لأنه جعله بدلا من صلة الذی، و هو یُؤْتِی، قاله: و هو إعراب متکلف (البحر المحیط، ج10، ص494)

[2] .این مضمون با سند دیگر مستقیما از خود امام صادق ع هم روایت شده است:

عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ: مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَالٌ لَا یُزَکَّى. (الکافی، ج‏3، ص505)

[3] . این حدیث هم در همانجا به این مضمون نزدیک است:

أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ إِسْحَاقَ قَالَ حَدَّثَنِی مَنْ سَمِعَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ مَا ضَاعَ مَالٌ فِی بَرٍّ وَ لَا بَحْرٍ إِلَّا بِتَضْیِیعِ الزَّکَاةِ وَ لَا یُصَادُ مِنَ الطَّیْرِ إِلَّا مَا ضَیَّعَ تَسْبِیحَهُ.