یک آیه در روز

بسم الله الرحمن الرحیم

وَ إِنْ طائِفَتانِ مِنَ الْمُؤْمِنینَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَینَهُما فَإِنْ بَغَتْ إِحْداهُما عَلَی الْأُخْری‏ فَقاتِلُوا الَّتی‏ تَبْغی‏ حَتَّی تَفی‏ءَ إِلی‏ أَمْرِ اللهِ فَإِنْ فاءَتْ فَأَصْلِحُوا بَینَهُما بِالْعَدْلِ وَ أَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ یحِبُّ الْمُقْسِطینَ

8 ذی‌القعده 1443

ترجمه

و اگر دو طایفه از مؤمنان به قتال پرداختند پس بین آن دو آشتی افکنید؛ پس اگر یکی از آن دو بر دیگری تجاوز کرد، با آن که تجاوز می‌کند بجنگید، تا به امر خدا برگردد؛ پس اگر بازگشت، بین آن دو به عدل آشتی دهید، و دادگری بورزید که همانا خداوند اهل قِسط را دوست دارد.

اختلاف قرائت

طائِفَتانِ[1]

مِنَ الْمُؤْمِنینَ[2] 

اقْتَتَلُوا / اقْتَتَلتا / اقْتَتَلا 

در عموم قرائات مشهور این کلمه به صورت جمع (اقْتَتَلُوا) قرائت شده است؛ که بر اساس معنای «طائفتین» بوده است؛ نه لفظ آن؛

اما در برخی از قرائات غیرمشهور (أبوالمتوکل الناجی و أبوالجون و ابن أبی‌عبلة) هماهنگ با لفظ «طائفتین» به صورت تثنیه مونث (اقْتَتَلتا) قرائت شده است؛

و در برخی از قرائات غیرمهشور دیگر (ابن مسعود و أبی بن کعب و زید بن علی و عبید بن عمیر و أبوعمران الجونی) تثنیه مذکر (اقْتَتَلا) قرائت شده است ظاهرا بدین مناسبت که «طائفتین» به معنای «فریقین» است.

معجم القراءات، ج9، ص80-81[3]؛ زاد المسیر فی علم التفسیر (ابن جوزی)، ج‏4، ص147[4]

فَأَصْلِحُوا بَینَهُما / فَخُذُوا بَینَهُم 

در قرائت ابن مسعود به جای «فَأَصْلِحُوا بَینَهُما» به صورت «فَخُذُوا بَینَهُم» قرائت شده است (در هر دو موردی که در این آیه آمده چنین است؛ که مورد دوم را هم بعدا بیان می‌شود)

معجم القراءات، ج9، ص81[5]

إِحْداهُما[6]

الْأُخْری‏[7]  

تَفی‏ءَ إِلی‏ / تَفی إِلی‏ /...

در اغلب قرائات کلمه «تفیء» با همزه قرائت شده است که مضارع از فعل «فاء» است؛

اما در برخی قرائات غیرمشهور (زهری؛ و نیز روایتی از ابوعمرو) بدون همزه (تَفِی) قرائت شده است؛ که برخی گفته‌اند این یک قرائت شاذ در فعل مضارع کلمات مهموز الیاء است. (همچنین در خصوص تسهیل یا آشکار کردن همزه‌ها و نیز نحوه ادای آن در حالت وقف و... نیز قرائات دیگری ذکر شده است که ظاهرا تاثیری در معنا ندارد.)

معجم القراءات، ج9، ص81-82[8]

‏تَفی‏ءَ إِلی‏ أَمْرِ اللهِ فَإِنْ فاءَتْ فَأَصْلِحُوا بَینَهُما بِالْعَدْلِ وَ أَقْسِطُوا / یفیئوا إِلی‏ أَمْرِ اللهِ فَإِنْ فاءوا فَخُذُوا بَینَهُم بِالْقِسْطِ»

عبارت «حتی تَفی‏ءَ إِلی‏ أَمْرِ اللهِ فَإِنْ فاءَتْ فَأَصْلِحُوا بَینَهُما بِالْعَدْلِ وَ أَقْسِطُوا» که در مصحف عثمانی چنین آمده ظاهرا در مصحف ابن مسعود و قرائت وی به صورت «حتی یفیئوا إِلی‏ أَمْرِ اللهِ فَإِنْ فاءوا فَخُذُوا بَینَهُم بِالْقِسْطِ» قرائت شده است.

معجم القراءات، ج9، ص82[9]

 فاءَتْ[10]

 

---

[1]. قرأ حمزة فی الوقف بالتسهیل بین بین، ویجوز فی الألف قبلها المد والقصر.

. وفیه وجه آخر وهو إبدال الهمزة یاء محضة «طایفتان» علی صورة الرسم مع إجراء وجهی المد والقصر.

قال فی النشر: «وهو وجه شاذ، لا أصل له فی العربیة، ولا فی الروایة، واتباع الرسم فی ذلک ونحوه بین بین» (معجم القراءات، ج9، ص80).

[2]. سبقت القراءة بإبدال الهمزة واو فی الآیة /223 من سورة البقرة ،والآیة/99 من سورة یونس (معجم القراءات، ج9، ص80).

[3]. قرأ الجمهور «اقتتلوا» جمعا حملا علی المعنی، لأن الطائفتین فی معنی القوم والناس.

. وقرأ أبو المتوکل وأبو الجون وابن أبی عبلة «اقتتلتا» علی لفظ التثیة.

. وقرأ زید بن علی وعبید بن عمیر وأبی بن کعب وابن مسعود وأبوعمران الجونی «اقتتلا» علی التثیة مراعی بالطائفتین الفریقان.

[4]. و قرأ أبیّ بن کعب، و ابن مسعود، و أبو عمران الجونی: «اقتتلا» على فعل اثنین مذکّرین. و قرأ أبو المتوکّل النّاجی، و أبو الجون، و ابن أبی عبلة: «اقتتلتا» بتاء و ألف بعد اللام على فعل اثنین مؤنّثتین.

[5]. قرأ عبد الله بن مسعود «فخذوا بینهم» مکان «فأصلحوا بینهما» فی قراءة الجماعة.

[6]. قرأه بالإمالة حمزة والکسائی وخلف.

. وبالفتح والتقلیل أبو عمرو والأزرق وورش.

. وقراءة الباقین بالفتح. (معجم القراءات، ج9، ص81)

[7] قرأه بالإمالة أبو عمرو وحمزة والکسائی وخلف وابن ذکوان بروایة الصوری.

. وقرأ الأزرق وورش بالتقلیل.

. وقراءة الجماعة بالفتح، وهی روایة الأخفش عن ابن ذکوان. (معجم القراءات، ج9، ص81)

[8]. قرأ الجمهور «... تفیء...» بالهمز مضارع «فاء».

. وقرأ الزهری: «حتی تفیَ إلی أمر الله» بغیر همز وفتح الیاء. وذکرها الصفراوی قراءة لأبی معمر عن عبد الوارث عن أبی عمرو وعباس عن أبی عمرو من طریق الأهوازی. قال أبو حیان: «کما قالوا فی مضارع جاء: یجی، بغیر همز، فإذا أدخلوا الناصب فتحوا الیاء، أجروه مجری «یفی» مضارع «وفی» شذوذا».

. وقرأ بتسهیل الهمزة الثانیة «إلی» کالیاء نافع وابن کثیر وأبو عمرو وأبو جعفر ورویس وابن مهران عن روح وابن محیصن والیزیدی

. وقرأ الباقون بتحقیق الهمزتین، وهو الوجه عن روح.

. وإذا وقف حمزة وهشام علی «تفیء» سکنّا الهمزة وأبدلاها یاءً.

. ولهما أیضا نقل حرکة الهمزة إلی الیاء الساکنة وهو القیاس وحذف الهمزة، وهذه کقراءة الزهری.

. ویجوز الإدغام مع السکون، ومع الرَّوم.

[9]. قرأ عبد الله بن مسعود «حتی یفیئوا إلی أمر الله فإن فاءوا فخذوا بینهم بالقسط».

[10]. قرأه حمزة فی الوقف بتسهیل الهمزة بین بین (معجم القراءات، ج9، ص82).