یک آیه در روز

 

ج. حبب الیکم الایمان: مراد از ایمان

9) الف. از امام صادق ع در مورد حب و بغض سوال شد که آیا اینها از ایمان است؟

فرمودند: و آیا ایمان جز حب و بغض است؛ سپس این آیه را تلاوت کردند: «خداوند ایمان را محبوب شما کرد و آن را در دلهایتان بیاراست و کفر و فسوق و عصیان را نزدتان ناپسند نمود؛ آنان‌اند که رشدیافتگان‌اند.» (حجرات/7)

الکافی، ج‏2، ص125؛ المحاسن، ج‏1، ص262

عَلِی بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ فُضَیلِ بْنِ یسَارٍ قَال:

سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْحُبِّ وَ الْبُغْضِ أَ مِنَ الْإِیمَانِ هُوَ؟

فَقَالَ: وَ هَلِ الْإِیمَانُ إِلَّا الْحُبُّ وَ الْبُغْضُ؟ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیةَ «حَبَّبَ إِلَیکُمُ الْإِیمانَ وَ زَینَهُ فِی قُلُوبِکُمْ وَ کَرَّهَ إِلَیکُمُ الْکُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیانَ أُولئِکَ هُمُ الرَّاشِدُونَ».

ب. و از امیرالمومنین ع روایت شده است:

همانا رضایت و خشم است که مردم را گرد هم می‌آورد؛ پس کسی که به امری راضی شد در آن وارد شده و کسی که از چیزی ناراحت و خشمگین بود از آن خارج شده است.

المحاسن، ج‏1، ص262

عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَلَمَةَ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ص‏:

إِنَّمَا یجْمَعُ النَّاسَ الرِّضَا وَ السَّخَطُ فَمَنْ رَضِی أَمْراً فَقَدْ دَخَلَ فِیهِ وَ مَنْ سَخِطَهُ فَقَدْ خَرَجَ مِنْهُ‏ .

 

10) از برید بن معاویه و ابراهیم احمری روایت شده است که ما بر امام باقر علیه السّلام در خیمه‌شان در منی وارد شدیم؛ و زیاد سیاه‌پوست هم خدمت ایشان بود. امام علیه السّلام نگاهی به زیاد انداخت که پاهایش از فرط پیاده‌روی زخمی و ریش‌ریش شده بود؛ و با دلسوزی و ناراحتی فرمودند: چرا پاهایت به این حال و روز افتاده است؟

عرض کرد: فدایت شوم؛ من با شتری نحیف این سفر را پیمودم و لذا بیشتر راه را پیاده آمدم؛ و این نبود مگر به خاطر عشق و محبتی که به شما داشتم.

سپس زیاد سر به زیر انداخت و گفت: من گاه تنها که هستم شیطان سراغم می‌آید و گناهان و معاصی گذشته را به یادم می‌آورد و ناامید می‌شوم؛ اما سپس به یاد دوستی و دلباختگی‌ام نسبت به شما و اینکه تکیه‌گاهم شمایید می‌افتم، آنگاه امید نجات در من شکوفا می‌شود و آن غم از وجودم رخت برمی‌بندد.

امام باقر علیه السّلام فرمود: مگر دین جز دوستی (و دشمنی) است؛ و این سه آیه را تلاوت فرمود: «حَبَّبَ إِلَیکُمُ الْإِیمانَ وَ زَینَهُ فِی قُلُوبِکُمْ: خداوند ایمان را محبوب شما کرد و آن را در دلهایتان بیاراست» (حجرات/7)، «إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یحْبِبْکُمُ اللَّهُ: اگر شما چنان‌اید که خدا را دوست می‌دارید پس از من پیروی کنید تا خدا شما را دوست بدارد» (آل عمران/31) و «یحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَیهِمْ: دوست دارند کسی را که به سوی ایشان هجرت می‌کند» (حشر/9).

سپس امام ع ادامه دادند: مردی نزد پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم آمد و عرض کرد: یا رسول اللَّه! نمازگزاران را دوست دارم ولی خودم چندان مقید به نماز نیستم؛ و روزه‌گیران را دوست دارم ولی خودم چندان روزه نمی‏گیرم؛ و صدقه‌دهندگان را دوست دارم اما خودم خیلی صدقه نمی‌دهم. رسول الله صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم به او فرمود: تو با کسانی هستی [= همنشین خواهی شد] که دوستشان داری؛ و از آن توست آنچه که به دست آوری [= پاداش و بهره‌ات متناسب با عملی است که انجام دهی].

سپس امام علیه السّلام ادامه داد: چه می‏جویید و چه می‏خواهید؟ آیا خوش ندارید که وقتی آن فزع آسمانی در رسد، هر گروهی به پناهگاه خود روی آورند و ما به پیامبر پناه آوریم و شما به ما.

این حدیث در سه منبع زیر با اندک تفاوتی در عبارات آمده بود؛ که ترجمه فوق با تلفیقی از هر سه انجام شد.

الف. الکافی، ج‏8، ص79-80

عَنْهُمْ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِی بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِی بْنِ عُقْبَةَ وَ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَیمُونٍ وَ غَالِبِ بْنِ عُثْمَانَ وَ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ بُرَیدِ بْنِ مُعَاوِیةَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ ع فِی فُسْطَاطٍ لَهُ بِمِنًی فَنَظَرَ إِلَی زِیادٍ الْأَسْوَدِ مُنْقَلِعَ الرِّجْلِ [منقطع الرجلین‏]. فَرَثَی لَهُ؛ فَقَالَ لَهُ: مَا لِرِجْلَیکَ هَکَذَا؟

قَالَ: جِئْتُ عَلَی بَکْرٍ لِی نِضْوٍ، فَکُنْتُ أَمْشِی عَنْهُ عَامَّةَ الطَّرِیقِ.

فَرَثَی لَهُ وَ قَالَ لَهُ عِنْدَ ذَلِکَ زِیادٌ: إِنِّی أُلِمُّ بِالذُّنُوبِ، حَتَّی إِذَا ظَنَنْتُ أَنِّی قَدْ هَلَکْتُ ذَکَرْتُ حُبَّکُمْ فَرَجَوْتُ النَّجَاةَ وَ تَجَلَّی عَنِّی.

فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع: وَ هَلِ الدِّینُ إِلَّا الْحُبُّ؟ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی: «حَبَّبَ إِلَیکُمُ الْإِیمانَ وَ زَینَهُ فِی قُلُوبِکُمْ» وَ قَالَ: «إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یحْبِبْکُمُ اللَّهُ» وَ قَالَ: «یحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَیهِمْ». إِنَّ رَجُلًا أَتَی النَّبِی ص فَقَالَ یا رَسُولَ اللَّهِ أُحِبُّ الْمُصَلِّینَ وَ لَا أُصَلِّی وَ أُحِبُّ الصَّوَّامِینَ وَ لَا أَصُومُ. فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ: أَنْتَ مَعَ مَنْ أَحْبَبْتَ وَ لَکَ مَا اکْتَسَبْتَ.

وَ قَالَ: مَا تَبْغُونَ وَ مَا تُرِیدُونَ؟ أَمَا إِنَّهَا لَوْ کَانَ فَزْعَةٌ مِنَ السَّمَاءِ فَزِعَ کُلُّ قَوْمٍ إِلَی مَأْمَنِهِمْ وَ فَزِعْنَا إِلَی نَبِینَا وَ فَزِعْتُمْ إِلَینَا.

ب. تفسیر فرات الکوفی، ص430

قَالَ حَدَّثَنِی أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِی بْنِ عُمَرَ الزُّهْرِی قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ الْحُسَینِ بْنِ الْمُفَلَّسِ عَنْ زَکَرِیا بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْکَانَ وَ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ‏ بُرَیدِ بْنِ مُعَاوِیةَ الْعِجْلِی وَ إِبْرَاهِیمَ الْأَحْمَرِی قَالا:

دَخَلْنَا عَلَی أَبِی جَعْفَرٍ ع وَ عِنْدَهُ زِیادٌ الْأَحْلَامُ؛ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ: یا زِیادُ مَا لِی أَرَی رِجْلَیکَ مُتَعَلِّقَینِ؟

قَالَ: جُعِلْتُ لَکَ الْفِدَاءَ؛ جِئْتُ عَلَی نِضْوٍ لِی عَامَّةَ الطَّرِیقِ وَ مَا حَمَلَنِی عَلَی ذَلِکَ إِلَّا حُبِّی لَکُمْ وَ شَوْقِی إِلَیکُمْ.

ثُمَّ أَطْرَقَ زِیادٌ مَلِیاً ثُمَّ قَالَ جُعِلْتُ لَکَ الْفِدَاءَ إِنِّی رُبَّمَا خَلَوْتُ فَأَتَانِی الشَّیطَانُ فَیذَکِّرُنِی مَا قَدْ سَلَفَ مِنَ الذُّنُوبِ وَ الْمَعَاصِی فَکَأَنِّی آیسٌ ثُمَّ أَذْکُرُ حُبِّی لَکُمْ وَ انْقِطَاعِی [إِلَیکُمْ‏] وَ کَانَ مُتَّکِئاً لکم.

قَالَ یا زِیادُ وَ هَلِ الدِّینُ إِلَّا الْحُبُّ وَ الْبُغْضُ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیاتِ الثَّلَاثَ کَأَنَّهَا فِی کَفِّهِ‏ «وَ لکِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَیکُمُ الْإِیمانَ وَ زَینَهُ فِی قُلُوبِکُمْ وَ کَرَّهَ إِلَیکُمُ الْکُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیانَ أُولئِکَ هُمُ الرَّاشِدُونَ. فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَ نِعْمَةً وَ اللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ»‏ وَ قَالَ‏ «یحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَیهِمْ‏» وَ قَالَ‏ «إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ یغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ». أَتَی رَجُلٌ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ ص فَقَالَ: یا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّی أُحِبُّ الصَّوَّامِینَ وَ لَا أَصُومُ وَ أُحِبُّ الْمُصَلِّینَ وَ لَا أُصَلِّی وَ أُحِبُّ الْمُتَصَدِّقِینَ وَ لَا أَتَصَدَّقُ [أَصَّدَّقُ‏]. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صأَنْتَ مَعَ مَنْ أَحْبَبْتَ وَ لَکَ مَا اکْتَسَبْتَ.

أَ مَا تَرْضَوْنَ أَنْ لَوْ کَانَتْ فَزْعَةٌ مِنَ السَّمَاءِ فَزِعَ کُلُّ قَوْمٍ إِلَی مَأْمَنِهِمْ وَ فَزِعْنَا إِلَی رَسُولِ اللَّهِ ص وَ فَزِعْتُمْ إِلَینَا.

ج. المحاسن، ج‏1، ص263

عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ صَفْوَانَ الْجَمَّالِ عَنْ أَبِی عُبَیدَةَ زِیادٍ الْحَذَّاءِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع‏ فِی حَدِیثٍ لَهُ قَالَ:

یا زِیادُ وَیحَکَ وَ هَلِ الدِّینُ إِلَّا الْحُبُّ؟ أَ لَا تَرَی إِلَی قَوْلِ اللَّهِ‏ «إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ یغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ»‏ أَ وَ لَا تَرَی قَوْلَ اللَّهِ لِمُحَمَّدٍ ص‏ «حَبَّبَ إِلَیکُمُ الْإِیمانَ وَ زَینَهُ فِی قُلُوبِکُمْ‏» وَ قَالَ‏ «یحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَیهِمْ»‏.

 فَقَالَ: الدِّینُ هُوَ الْحُبُّ وَ الْحُبُّ هُوَ الدِّینُ‏.

 

11) الف. از امام باقر ع روایت شده که فرمودند: محبت امیرالمومنین علی ع، ایمان است؛ و بغض و نفرت از ایشان، نفاق؛ سپس این آیه را خواندند: «ولیکن خداوند ایمان را محبوب شما کرد و آن را در دلهایتان بیاراست [و کفر و فسوق و عصیان را نزدتان ناپسند نمود؛ آنان‌اند که رشدیافتگان‌اند؛ این فضلی از جانب خداوند است و نعمتی]. (حجرات/7-8)

ب. در روایتی دیگر از ایشان چنین نقل شده که فرمودند: «محبت ما ایمان و بغض و نفرت از ما کفر است؛ ‌و همین آیه را خواندند.

ج. و در روایتی از امام صادق ع این دو تعبیر این گونه جمع شده است که فرمودند:

و این سخن خداوند متعال «خداوند ایمان را محبوب شما کرد» یعنی امیرالمومنین صلوات الله علیه؛ «و کفر و فسوق و عصیان را نزدتان ناپسند نمود» (حجرات/7) یعنی بغض و نفرت از ما؛ کسانی که با رسول الله مخالفت کردند و با ما مخالفند.

تفسیر فرات الکوفی، ص428؛ دعائم الإسلام، ج‏1، ص72

الف. قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَینُ بْنُ سَعِیدٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو سَعِیدٍ الْأَشَجُّ قَالَ حَدَّثَنَا یحْیی بْنُ یعْلَی عَنْ یونُسَ بْنِ خَبَّابٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ:

حُبُّ [أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ‏] عَلِی [بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع‏] إِیمَانٌ وَ بُغْضُهُ نِفَاقٌ ثُمَّ قَرَأَ: «وَ لکِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَیکُمُ الْإِیمانَ وَ زَینَهُ فِی قُلُوبِکُمْ [وَ کَرَّهَ إِلَیکُمُ الْکُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیانَ أُولئِکَ هُمُ الرَّاشِدُونَ؛ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَ نِعْمَةً»].

ب. قَالَ حَدَّثَنِی عُبَیدُ بْنُ کَثِیرٍ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ الْأَحْمَسِی قَالَ حَدَّثَنَا مُفَضَّلُ بْنُ صَالِحٍ وَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ أَبِی حَمَّادٍ عَنْ زِیادِ بْنِ الْمُنْذِرِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ:

حُبُّنَا إِیمَانٌ وَ بُغْضُنَا کُفْرٌ. ثُمَّ قَرَأَ هَذِهِ الْآیةَ: «وَ لکِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَیکُمُ الْإِیمانَ وَ زَینَهُ فِی قُلُوبِکُمْ [وَ کَرَّهَ إِلَیکُمُ الْکُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیانَ أُولئِکَ هُمُ الرَّاشِدُونَ. فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَ نِعْمَةً].

ج. مناقب آل أبی طالب علیهم السلام (لابن شهرآشوب)، ج‏4، ص215

وَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِهِ تَعَالَی «حَبَّبَ إِلَیکُمُ الْإِیمانَ وَ زَینَهُ فِی قُلُوبِکُمْ‏» یعْنِی أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ص «وَ کَرَّهَ إِلَیکُمُ الْکُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیانَ» بُغْضُنَا لِمَنْ خَالَفَ رَسُولَ اللَّهِ وَ خَالَفَنَا.

 

12) از ابوالاسود دوئلی روایت شده که یکبار به ربذه سراغ ابوذر رفتم و او برایم تعریف کرد که یکبار در چه ماجرایی خدمت پیامبر ص شرفیاب می‌شوند و حضرت وصایایی به وی می‌فرمایند که برخی از آنها قبلا گذشت.[1] در فرازی از این حدیث نبوی آمده است:

ای ابوذر! چیزی نزد خداوند محبوبتر نیست از ایمان به او و ترک آنچه دستور به ترک آن فرموده است.

مکارم الأخلاق، ص463

یَقُولُ مَوْلَایَ أَبِی طَوَّلَ اللَّهُ عُمُرَهُ الْفَضْلُ بْنُ الْحَسَنِ هَذِهِ الْأَوْرَاقُ مِنْ وَصِیَّةِ رَسُولِ اللَّهِ ص لِأَبِی ذَرٍّ الْغِفَارِیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ الَّتِی أَخْبَرَنِی بِهَا الشَّیْخُ الْمُفِیدُ أَبُو الْوَفَاءِ عَبْدُ الْجَبَّارِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْمُقْرِئُ الرَّازِیُّ وَ الشَّیْخُ الْأَجَلُّ الْحَسَنُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ بَابَوَیْهِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا إِجَازَةً قَالا أَمْلَی عَلَیْنَا الشَّیْخُ الْأَجَلُّ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الطُّوسِیُّ قُدِّسَ سِرُّهُ،

وَ أَخْبَرَنِی بِذَلِکَ الشَّیْخُ الْعَالِمُ الْحُسَیْنُ بْنُ الْفَتْحِ الْوَاعِظُ الْجُرْجَانِیُّ فِی مَشْهَدِ الرِّضَا ع قَالَ أَخْبَرَنَا الشَّیْخُ الْإِمَامُ أَبُو عَلِیٍّ الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الطُّوسِیُّ قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی الشَّیْخُ أَبُو جَعْفَرٍ قُدِّسَ سِرُّهُ،

قَالَ أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ عَنْ أَبِی الْمُفَضَّلِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُطَّلِبِ الشَّیْبَانِیِّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْحُسَیْنِ رَجَاءُ بْنُ یَحْیَی الْعَبَرْتَائِیُّ الْکَاتِبُ سَنَةَ أَرْبَعَ عَشْرَةَ وَ ثَلَاثِمِائَةٍ وَ فِیهَا مَاتَ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ مَیْمُونٍ قَالَ حَدَّثَنِی عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْأَصَمُّ عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ وَهْبِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الهناء [الْهُنَائِیِ‏] قَالَ حَدَّثَنِی أَبُو حَرْبِ بْنُ أَبِی الْأَسْوَدِ الدُّؤَلِیُّ عَنْ أَبِی الْأَسْوَدِ قَالَ:

قَدِمْتُ الرَّبَذَةَ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی ذَرٍّ جُنْدَبِ بْنِ جُنَادَةَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ فَحَدَّثَنِی أَبُو ذَرٍّ قَالَ: دَخَلْتُ ذَاتَ یَوْمٍ فِی صَدْرِ نَهَارِهِ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ ص فِی مَسْجِدِهِ فَلَمْ أَرَ فِی الْمَسْجِدِ أَحَداً مِنَ النَّاسِ إِلَّا رَسُولَ اللَّهِ ص وَ عَلِیٌّ ع إِلَی جَانِبِهِ جَالِسٌ. فَاغْتَنَمْتُ خَلْوَةَ الْمَسْجِدِ فَقُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ بِأَبِی أَنْتَ‏ وَ أُمِّی أَوْصِنِی بِوَصِیَّةٍ یَنْفَعُنِی اللَّهُ بِهَا. فَقَال‏: ...

یَا أَبَا ذَرٍّ ... وَ مَا مِنْ شَیْ‏ءٍ أَحَبَّ إِلَی اللَّهِ مِنَ الْإِیمَانِ بِهِ وَ تَرْکِ مَا أَمَرَ بِتَرْکِهِ.[2]

 

13) الف. ابوحمزه ثمالی می‌گوید: از امام باقر ع درباره آیه «و کسی که به [جای] ایمان کفر بورزد پس قطعا عملش حبط و نابود می‌شود» (مائده/5) سوال کردم.

فرمودند: ایمان، علی بن ابی‌طالب علیه السلام است.

و در آیه «ایمان را محبوب شما کرد و دلهایتان را بدان بیاراست» (حجرات/7) مقصود امیرالمومنین علیه‌السلام است؛ «و کفر و فسوق و عصیان را نزدتان ناپسند نمود.» (حجرات/7) ولایت دشمنان او که بر او تقدم جستند.

غرر الأخبار، ص160

عن أبی حمزة الثمالی، قال: سألت أبا جعفر علیه السّلام عن قوله تعالی: «وَ مَنْ یکْفُرْ بِالْإِیمانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ»؟

قال: الإیمان علی بن أبی طالب علیه السّلام؛ و فی قوله تعالی: «وَ لکِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَیکُمُ الْإِیمانَ وَ زَینَهُ فِی قُلُوبِکُمْ» عنی أمیر المؤمنین علیه السّلام؛ «وَ کَرَّهَ إِلَیکُمُ الْکُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیانَ» ولایة أعدائه المتقدّمین علیه.

ب. ذیل آیه 4 (بحث اختلاف قراءات) حدیثی درباره این آیات سوره حجرات از امام صادق ع گذشت. در ادامه آن آمده است:

و این سخن خداوند عز و جل «خداوند ایمان را محبوب شما کرد» یعنی امیرالمومنین صلوات الله علیه «و کفر و فسوق و عصیان را نزدتان ناپسند نمود.» یعنی اولی و دومی و سومی.

کتاب القرآءات (سیاری)، ص141؛ مناقب آل أبی طالب علیهم السلام (لابن شهرآشوب)، ج‏3، ص94[3]

عن أبی عبدالله: ... و فی قوله عز و جل «حَبَّبَ إِلَیکُمُ الْإیمانَ وَ زَینَهُ فی‏ قُلُوبِکُمْ» یعنی امیرالمؤمنین صلوات الله علیه و آله، «وَ کَرَّهَ إِلَیکُمُ الْکُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیانَ» الاول و الثانی و الثالث.

ج. این مطلب به سند دیگری از امام صادق ع روایت شده با این تفاوت که در پایان آن، به جای اولی و دومی و سومی آمده است:‌ فلانی و فلانی و فلانی.

تفسیر القمی، ج‏2، ص319

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ عَنْ یحْیی بْنِ زَکَرِیا عَنْ عَلِی بْنِ حَسَّانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کَثِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِهِ «حَبَّبَ إِلَیکُمُ الْإِیمانَ وَ زَینَهُ فِی قُلُوبِکُمْ» یعْنِی أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ، «وَ کَرَّهَ إِلَیکُمُ الْکُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیانَ» فُلَانٌ وَ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ.

د. و با سند سومی بدین صورت روایت شده است که:

امام صادق ع درباره آیه «وَ هُدُوا إِلَی الطَّیبِ مِنَ الْقَوْلِ وَ هُدُوا إِلی‏ صِراطِ الْحَمِید: و به سخن پاک هدایت شدند و به راه [خداوند] ستوده هدایت شدند» (حج/22) فرمودند: ‌اینان حمزه و جعفر و عبیدة^* و سلمان و ابوذر و مقداد بن اسود و عمار بودند که به سوی امیرالمومنین ع هدایت شدند؛ و این که فرمود «ایمان را محبوب شما کرد و دلهایتان را بدان بیاراست» یعنی امیرالمومنین ع، «و کفر و فسوق و عصیان را نزدتان ناپسند نمود» (حجرات/7) یعنی اولی و دومی و سومی.

^* عبیده بن زیاد بن عبدالمطلب؛ که در جنگ بدر به شهادت رسید. به نقل از وافی، ج3، ص897

الکافی، ج‏1، ص426

الْحُسَینُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أُورَمَةَ عَنْ عَلِی بْنِ حَسَّانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کَثِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِهِ تَعَالَی «وَ هُدُوا إِلَی الطَّیبِ مِنَ الْقَوْلِ وَ هُدُوا إِلی‏ صِراطِ الْحَمِیدِ» قَالَ:

ذَاکَ حَمْزَةُ وَ جَعْفَرٌ وَ عُبَیدَةُ وَ سَلْمَانُ وَ أَبُوذَرٍّ وَ الْمِقْدَادُ بْنُ الْأَسْوَدِ وَ عَمَّارٌ هُدُوا إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع؛ وَ قَوْلِهِ «حَبَّبَ إِلَیکُمُ الْإِیمانَ وَ زَینَهُ فِی قُلُوبِکُمْ» یعْنِی أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ «وَ کَرَّهَ إِلَیکُمُ الْکُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیانَ» الْأَوَّلَ وَ الثَّانِی وَ الثَّالِثَ.

فراز اول این روایت در برخی منابع اهل سنت (مثلا شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج‏1، ص515[4]) آمده است.

 

 

---

[1] . جلسه 328، حدیث3 http://yekaye.ir/al-hajj-22-23/

و جلسه 336، حدیث1 http://yekaye.ir/al-balad-90-7/

و جلسه 585، حدیث1 http://yekaye.ir/al-kahf-18-4/

و جلسه 923، حدیث7 http://yekaye.ir/ale-imran-3-200/

و جلسه 947، حدیث 6.ب. https://yekaye.ir/an-nesa-4-20/

و جلسه 955، حدیث4.ب. https://yekaye.ir/an-nea-4-28/

[2] . شاید بتوان این حدیث در الکافی، ج‏2، ص40 را هم بدین آیه مرتبط دانست:

عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ بَکْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ بُرَیْدٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَمْرٍو الزُّبَیْرِیُّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِنَّ لِلْإِیمَانِ دَرَجَاتٍ وَ مَنَازِلَ یَتَفَاضَلُ الْمُؤْمِنُونَ فِیهَا عِنْدَ اللَّهِ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ صِفْهُ لِی رَحِمَکَ اللَّهُ حَتَّی أَفْهَمَهُ قَالَ إِنَّ اللَّهَ سَبَّقَ بَیْنَ الْمُؤْمِنِینَ کَمَا یُسَبَّقُ بَیْنَ الْخَیْلِ یَوْمَ الرِّهَانِ ثُمَّ فَضَّلَهُمْ عَلَی دَرَجَاتِهِمْ فِی السَّبْقِ إِلَیْهِ فَجَعَلَ کُلَّ امْرِئٍ مِنْهُمْ عَلَی دَرَجَةِ سَبْقِهِ لَا یَنْقُصُهُ فِیهَا مِنْ حَقِّهِ وَ لَا یَتَقَدَّمُ مَسْبُوقٌ سَابِقاً- وَ لَا مَفْضُولٌ فَاضِلًا تَفَاضَلَ بِذَلِکَ أَوَائِلُ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ أَوَاخِرُهَا وَ لَوْ لَمْ یَکُنْ لِلسَّابِقِ إِلَی الْإِیمَانِ فَضْلٌ عَلَی الْمَسْبُوقِ إِذاً لَلَحِقَ آخِرُ هَذِهِ الْأُمَّةِ أَوَّلَهَا نَعَمْ وَ لَتَقَدَّمُوهُمْ إِذَا لَمْ یَکُنْ لِمَنْ سَبَقَ إِلَی الْإِیمَانِ الْفَضْلُ عَلَی مَنْ أَبْطَأَ عَنْهُ وَ لَکِنْ بِدَرَجَاتِ الْإِیمَانِ قَدَّمَ اللَّهُ السَّابِقِینَ وَ بِالْإِبْطَاءِ عَنِ الْإِیمَانِ أَخَّرَ اللَّهُ الْمُقَصِّرِینَ لِأَنَّا نَجِدُ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ مِنَ الْآخِرِینَ مَنْ هُوَ أَکْثَرُ عَمَلًا مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ أَکْثَرُهُمْ صَلَاةً وَ صَوْماً وَ حَجّاً وَ زَکَاةً وَ جِهَاداً وَ إِنْفَاقاً وَ لَوْ لَمْ یَکُنْ سَوَابِقُ یَفْضُلُ بِهَا الْمُؤْمِنُونَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً عِنْدَ اللَّهِ لَکَانَ الْآخِرُونَ بِکَثْرَةِ الْعَمَلِ مُقَدَّمِینَ عَلَی الْأَوَّلِینَ وَ لَکِنْ أَبَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یُدْرِکَ آخِرُ دَرَجَاتِ الْإِیمَانِ أَوَّلَهَا وَ یُقَدَّمَ فِیهَا مَنْ أَخَّرَ اللَّهُ أَوْ یُؤَخَّرَ فِیهَا مَنْ قَدَّمَ اللَّه‏.

[3] . قال أَبُو عَبْدِ اللَّهِ: «حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ» عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ «وَ کَرَّهَ إِلَیْکُمُ الْکُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیانَ» الْأَوَّلَ وَ الثَّانِیَ وَ الثَّالِثَ.

[4] . أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الصُّوفِیُّ قَالَ: أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ الْحَافِظُ، قَالَ: حَدَّثَنَا عَبْدُ الْعَزِیزِ بْنُ یَحْیَى بْنِ أَحْمَدَ قَالَ: حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْفَضْلِ قَالَ: حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ الْحُسَیْنِ الْکُوفِیُّ قَالَ: حَدَّثَنِی أَبِی قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ یَزِیدَ مَوْلَى أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ جَدِّهِ فِی قَوْلِهِ تَعَالَى: إِنَّ اللَّهَ یُدْخِلُ الَّذِینَ آمَنُوا إِلَى قَوْلِهِ صِراطِ الْحَمِیدِ قَالَ: ذَلِکَ عَلِیٌّ وَ حَمْزَةُ وَ عُبَیْدَةُ بْنُ الْحَارِثِ وَ سَلْمَانُ وَ أَبُو ذَرٍّ، وَ الْمِقْدَادُ.