یک آیه در روز

 

حدیث

1) از امام‌صادق (علیه السلام) نقل‌شده که درمورد آیه «إِنَّ الَّذِینَ یُنادُونَکَ مِنْ وَراءِ الْحُجُراتِ أَکْثَرُهُمْ لا یَعْقِلُونَ» فرمودند:

منظور از آن، شکستن خانه‌های رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) و خانه‌ی علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است؛ و جریان از این قرار است که مردم از شهرهای مختلف می‌آمدند و می‌پرسیدند: «اینجا خانه‌ی کیست»؟ [مسلمانان] پاسخ می‌دادند: «خانه‌ی پیامبر (صلی الله علیه و آله)». می‌گفتند: [«اینجا خانه‌ی کیست»؟ پاسخ می‌دادند:] «خانه‌ی امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام)».

تفسیر فرات الکوفی، ص426

قَالَ حَدَّثَنِی عَلِی بْنُ مُحَمَّدٍ الزُّهْرِی قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِی بْنُ الْحَسَنِ الطَّاطَرِی الْجَرْمِی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ دَاوُدَ بْنِ سِرْحَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع [فِی‏] قَوْلِهِ تَعَالَی «إِنَّ الَّذِینَ ینادُونَکَ مِنْ وَراءِ الْحُجُراتِ أَکْثَرُهُمْ لا یعْقِلُونَ»:

عَنَی بِذَلِکَ کَسْرَ بُیوتِ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ بَیتِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع وَ ذَلِکَ أَنَّ النَّاسَ کَانُوا یأْتُونَ مِنَ الْأَمْصَارِ فَیقُولُونَ بَیتُ مَنْ هَذَا؟ فَیقُولُونَ: بَیتُ النَّبِی ص؛ وَ یقُولُونَ [بَیتُ مَنْ هَذَا؟ فَیقُولُونَ‏] بَیتُ [أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ‏] عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع.

نسبت ادب و عقل

در این آیه اقدام بی‌ادبانه‌ای از عده‌ای ذکر شد و بیان شد که اکثر آنان اهل عقل نیستند. در باب این نسبت وثیق بین ادب با عقل روایات فراوانی آمده است؛ که در ادامه مواردی تقدیم می‌شود:

2) الف. از رسول الله ص روایت شده است:

ادب زینت عقل است.

جامع الأخبار(للشعیری)، ص123

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص:

الْأَدَبِ زِینَةُ الْعَقْل‏

ب. از امام صادق ع روایت شده است:

برعهده عاقل است که علم را طلب کند و نیز ادب را که آن را جز با این، قِوامی نیست.

الکافی، ج‏1، ص29

عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ عَبْدِ اللَّهِ الْبَزَّازِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ حَمَّادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ:

... وَجَبَ عَلَی الْعَاقِلِ طَلَبُ الْعِلْمِ وَ الْأَدَبِ الَّذِی لَا قِوَامَ لَهُ إِلَّا بِهِ.

 

3) از امیرالمومنین ع روایت شده است که فرمودند:

الف. کسی که ادب ندارد، عقل ندارد.

عیون الحکم و المواعظ (للیثی)، ص539 (ح9975)؛ غرر الحکم و درر الکلم، ص783

لَا عَقْلَ‏ لِمَنْ لَا أَدَبَ‏ لَهُ.

ب. دین و ادب [و عدل] نتیجه عقل‌اند.

عیون الحکم و المواعظ (للیثی)، ص26 (ح303)؛ غرر الحکم و درر الکلم، ص816

الدِّینُ وَ الْأَدَبُ‏ [وَ الْعَدْلُ] نَتِیجَةُ الْعَقْلِ‏.

ج. ادب در انسان درختی است که ریشه‌اش عقل است.

عیون الحکم و المواعظ (للیثی)، ص60 (ح1527)

الْأَدَبُ‏ فِی الْإِنْسَانِ شَجَرَةٌ أَصْلُهَا الْعَقْلُ‏.

د. ادب صورت عقل است؛ پس عقلت را هرگونه که می‌خواهی نیکو و زیبا کن.

کنز الفوائد، ج‏1، ص199

الْأَدَبُ صُورَةُ الْعَقْلِ؛ فَحَسِّنْ عَقْلَکَ کَیْفَ شِئْتَ.

(در عیون الحکم و المواعظ (للیثی)، ص51 (ح1331) فقط جمله اول حدیث فوق روایت شده است)[1]

 

4) از امام باقر ع و جداگانه از امام صادق ع روایت شده است که فرمودند:

همانا شیعه ما کسی است که صدایش از گوش خودش تجاوز نکند...

الکافی، ج‏2، ص238

عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ یُونُسَ عَنْ مِهْزَمٍ وَ بَعْضُ أَصْحَابِنَا عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ الْکَاهِلِیِّ وَ أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الْکُوفِیِّ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ رَبِیعِ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنْ مِهْزَمٍ الْأَسَدِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع: یَا مِهْزَمُ شِیعَتُنَا مَنْ لَا یَعْدُو [یعلو] صَوْتُهُ سَمْعَه‏ ...

صفات الشیعة، ص14

أَبِی رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنِی سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَی عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِی الْمِقْدَامِ عَنْ أَبِیهِ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع لِجَابِرٍ: یَا جَابِرُ إِنَّمَا شِیعَةُ عَلِیٍّ ع مَنْ لَا یَعْدُو صَوْتُهُ سَمْعَه‏ ...

صفات الشیعة، ص18

أَبِی رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنِی سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ صِفْ لِی شِیعَتَکَ!

قَالَ ع: شِیعَتُنَا مَنْ لَا یَعْدُو صَوْتُهُ سَمْعَه‏ ...

 

5) ابوهاشم جعفری می‌گوید: نزد امام رضا ع بودیم و سخن از عقل و ادب بود. ایشان فرمودند:

ابوهاشم! عقل خلعتی از جانب خداوند است؛ و ادب حاصل زحمت؛ پس کسی که برای به دست آوردن ادب خود را به تکلف و زحمت اندازد بر آن دست می‌یابد؛ و کسی که برای عقل خود را به تکلف و زحمت اندازد جز جهالت [اش] افزوده نشود.

الکافی، ج‏1، ص23-24

عَلِیٌّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی هَاشِمٍ الْجَعْفَرِیِّ قَالَ: کُنَّا عِنْدَ الرِّضَا ع‏ فَتَذَاکَرْنَا الْعَقْلَ وَ الْأَدَب.

فَقَالَ: یَا أَبَاهَاشِمٍ الْعَقْلُ حِبَاءٌ مِنَ اللَّهِ وَ الْأَدَبُ کُلْفَةٌ فَمَنْ تَکَلَّفَ الْأَدَبَ قَدَرَ عَلَیْهِ وَ مَنْ تَکَلَّفَ الْعَقْلَ لَمْ یَزْدَدْ بِذَلِکَ إِلَّا جَهْلًا.

 

---

[1] . درباره نسبت عقل و ادب، این روایات هم از امیرالمومنین ع قابل توجه‌اند:

عیون الحکم و المواعظ (للیثی)، ص257 (ح4756)؛ غرر الحکم و درر الکلم، ص372

ذَکِّ عَقْلَکَ‏ بِالْأَدَبِ‏ کَمَا تُذَکِّی النَّارَ بِالْحَطَبِ.

عیون الحکم و المواعظ (للیثی)، ص303 (ح5394)؛ غرر الحکم و درر الکلم، ص416

صَلَاحُ الْعَقْلِ‏ الْأَدَبُ‏.

عیون الحکم و المواعظ (للیثی)، ص377 (ح6381)؛ غرر الحکم و درر الکلم، ص510

کُلُّ شَیْ‏ءٍ یَحْتَاجُ إِلَى الْعَقْلِ‏ وَ الْعَقْلُ یَحْتَاجُ إِلَى الْأَدَبِ‏.

عیون الحکم و المواعظ (للیثی)، ص408 (ح6914)؛ غرر الحکم و درر الکلم، ص512

لَنْ یَنْجَعَ الْأَدَبُ‏ حَتَّى یُقَارِنَهُ الْعَقْلُ‏.

عیون الحکم و المواعظ (للیثی)، ص458 (8309)؛ غرر الحکم و درر الکلم، ص645

مَنْ زَادَ أَدَبُهُ‏ عَلَى عَقْلِهِ‏ کَانَ کَالرَّاعِی بَیْنَ غَنَمٍ کَثِیرَةٍ.

غرر الحکم و درر الکلم، ص190

أَفْضَلُ الْعَقْلِ الْأَدَب‏‏.

غرر الحکم و درر الکلم، ص716

نِعْمَ قَرِینُ الْعَقْلِ الْأَدَبُ.